Moğol ve Türk-İslam Devletlerinde Suyurgal Uygulaması

Uygurca'da suyurgamak sözünden alınan suyurgal kelimesi, hükümdarın bir kimseye bağış ya da hibede bulunmasıdır. Suyurgalın belirgin olan özelliği irsen intikal etmesidir. Suyurgal uygulaması Moğollar'ın İran'ı ele geçirmelerinden sonra oldukça yaygınlaşmıştır. Suyurgal olarak verilen arâzi mülk olarak şahsa geçmekte idi. Suyurgal sistemi, toprak sahipliğinin gelişmesi sonucu ortaya çıkmış, Azerbeycan, İran ve komşu ülkelerin feodalleşme sürecinde önemli rol oynamıştır. Suyurgal müessesesi Moğollar, Timurlular, Kara-Koyunlular ve Ak-Koyunlular döneminde yaygın olarak kullanılmıştır. Safevîler döneminde ise bu müesseseye sınırlandırılma getirilerek yerini tiyul almıştır.

The Application of the Suyurgal System Among the Mongols and the Turkish-Islamic States

The word ‘suyurgal’, derived from the word "suyurgamak" in Uighur, denotes a grant or a gift that best wowed by a sovereign. The most evident characteristic of ‘suyurgal’ was the transfer of it by inheritance. Application of ‘suyurgal’ became widespread after the Mongols conquered Iran. The land granted as ‘suyurgal’ was passing to its new holder as a real estate. The ‘suyurgal’ system resulted from the development of the land ownership; that system played an important role in the process of making Azerbaijan, Iran and other neighbouring countries feudal. The ‘suyurgal’ institution became widespread during the period of the Mongols, the Timurids, the Qara-Qoyunlu and the Aq-Qoyunlu. As for the reign of the Safawids, they set a limit to that system and the "tiyul" took its place.

PDF

___

ABBAS AL AZZAVİ (1939), Târîhu'l-Irak beyne İhtilâleyn el-Hükûmat el- Türkmâniyye, c. III, Bağdat.

ABDÜRREZAK-I SEMERKANDÎ, (1360), Matla'ı Sa'deyn ve Mecma'ı Bahreyn, c. II/I, yay. Muhammed Şefi, Lahor.

AHMED B. HÜSEYİN B. ALİ-İ KÂTİB, (1345), Tarih-i Cedid-i Yezd, yay. İrec Afşar, Tahran.

AHMET ZEKİ VELİDİ, (1931), "Moğollar Devrinde Anadolu'nun İktisadî Vaziyeti", Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, c. I, İstanbul.

AKA, İsmail, (1991). Timur ve Devleti, Ankara.

AKA, İsmail, (1994), Mirza Şahruh ve Zamanı, Ankara.

AKA, İsmail, (2001), İran'da Türkmen Hâkimiyeti, Ankara.

ANONYMOUS, (1943), Tadhkırat al-Muluk, Translated and explained by V. Minorsky, London

AUBİN, Jean (1965), "Un Soyurghal Qara-Qoyunlu Concernant Le Buluk De Bawanat-Harat-Marwast", Documents from Islamic Chanceries, Oxford.

BUSSE, H.(1959), Untersuchungen zum Islamischen Kanzleiwesen an Hand Turkmenischer und Safewidischer Urkunden, Cairo.

DENY, J. (1957), Un Soyurgal Du Timuride Sahruh", Journal Asiatique, CCXLV, Paris.

DEVLETŞAH, (1977), Tezkiretü'ş-Şuarâ, çev. Necati Lugal, c. II, İstanbul.

DOERFER, Gerhard (1965), Türkische Und Mongolische Elemente im Neupersichen, I, Wiesbaden.

EBÛ BEKR-İ TİHRANÎ, (1993), Kitâb-ı Diyarbekriyye, yay. Necati Lugal-Faruk Sümer, Ankara; Türkçe çev. Mürsel Öztürk (2001), Ebu Bekr-i Tihranî Kitabı Diyarbekriyye, Ankara.

EFENDİYEV, (1979), O. A., ''Institut Suyurgal Tsentrallistıskaya Politika Praviteley Akkoyunlu i Pervıh Sefevidov'' Formi Feodalnoy Zemelnoy Sobstvennosti i Vladeniya na Blijnem i Srednem Vostoke. Bartoldovskiye Çteniya 1975, İzdatelstvo Nauka Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, Moskova.

EMİN, Şemis Şerik (1357), Ferheng-i İstilâhât-i Dîvân-i Devrân-i Moğul, Tehran.

FERZELİYEV, Şahin, Azarbaycan XV-XVI. Eserlerde, Bakü 1983, s. 77.

FRAGNER, Bert "Social and Internal Economic Affairs", CHI, Vol. VI, edited by Peter Jackson,

GAFFARÎ, (1343), Tarih-i Cihan-ârâ, Neşr. Hasan-ı Nerakî, Tehran.

GÖKALP, Ziya, (1976), Türk Medeniyeti Tarihi, Hazırlayanlar: İsmail Aka-Kâzım Yaşar Kopraman, İstanbul.

GIYASÜDDİN HONDMİR, (1333), Habibu’s-Siyer, yay. Celâleddin-i Humayî, Tehran.

Hasan-ı Rumlu, (1349), Ahsenü’t-Tevârih, c. XI, Neşr. Abdülhüseyn-i Nevâî, Tehran 1349.

HASAN-I RUMLU, (1357), Ahsenü’t-Tevârih, Neşr. Abdülhüseyn-i Nevâî, c.XII, Tehran.

HÂFIZ-I EBRÛ (1317), Zubdetü't Tevârih, yay. Hanbaba Beyani, Tehran.

HAMDALLAH MUSTAWFİ, (1915), Nuzhat-al-qulub, edited by G.Le Strange, London.

HİNZ, Walther (1990), ''İslâm'da Ölçü Sistemleri'', Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı 5, İstanbul.

HUART, C. L. (1945), ''Fars'', İA, c. IV, İstanbul.

FAZLULLÂH B. RÜZBİHAN HUNCİ-İ İSFAHANİ, (1992), Tarih-i Alem Aray-ı Emini, Persian text edited by John E. Woods, London.

KÖYMEN, M. Altay (1964), "Selçuklu Devri Türk Tarihi Araştırmaları", Tarih Araştırmaları Dergisi, c. II, Sayı 2-3, Ankara.

LAMBTON, A. K. S., "Two Safawid Soyurghals", BSOAS, XIV.

MİRHOND, (1338), Ravzatu's-Safa, Tehran.

MİNORSKY, V. (1957), Persia A.D 1478-1490 (An Abridged Translation of Fadlullah b. Rüzbihan Khunji's Tarikh-i Alem-Ârâ-yı Amini), London.

MİNORSKY, V. (1939), "A Soyurghal of Qasim b. Jahangir Aq-qoyunlu", BSOAS.

MİNORSKY, V (1954) "A Mongol Decree of 720/ 1320 to The Family of Shaykh

Zahid", BSOAS, Vol. XVI, Part 3.

MİNORSKY, V. (1999), "Akkoyunlular ve Toprak Reformları", çev. Cüneyt Kanat, Belleten, c. LXII, Sayı 235, Ankara

MUHYÎ-YÎ GÜLŞENÎ, (1982), Menâkib-i İbrahim-i Gülşenî, Neşr. Tahsin Yazıcı, Ankara.

MUİNÜDDİN MUHAMMED ZEMÇİ-İ İSFİZARÎ (1339), Ravzatu'l-Cennât fî Evsafı Medineti Herat, c. II, Yay. Muhammed Kâzım İmam, Tehran.

NİZAMÜDDİN ŞÂMÎ, (1987), Zafernâme, Terc. Necati Lugal, Ankara.

NİZÂMÜ'L-MÜLK, (1990) Siyâset-Nâme, Hazırlayan: M. Altay Köymen, Ankara.

PAYDAŞ, Kâzım, (2004), "Ak-Koyunlu Ahmed Bey ve Onun Osmanlı İdarî Sistemini Ak-Koyunlu Devletinde Uygulama Çabası", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XXIII, Sayı 36, Ankara.

PETRUSHEVSKY, İ. P. (1942), ''Vnutrennyaya Politika Ahmeda Akkoyunlu'', İzvestiya Akademii Nauk Azerbaydjana, Seriya İstoriya, Filosofiyai Pravo, no: 2, Bakü.

PETRUSHEVSKY, I. P. (1968), "The Socio-Economic Condition of Iran Under The II-Khans", CHI, Vol. V, Cambridge.

REŞÜDİDİN, (1364), Mektubat-ı Reşidi, Neşr. Muhammed Şafi.

ROEMER, H.R. "The Successors of Timur", CHI, Vol. VI, Cambridge.

ROEMER, H.R. (1993), "Timur in Iran", CHI, Vol. VI, Cambridge.

SPULER, Bertold (1987), İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, Ankara.

STRANGE, G. Le (1905), The lands of the Eastern Caliphate, Cambrıdge.

SÜMER, Faruk, (1984), Kara Koyunlular, Ankara.

ŞEREFEDDİN ALİ-İ YEZDÎ, (1336), Zafernâme, yay. Muhammed Abbasî, Tehran.

ŞEREFHAN, (1971), Şerefnâme, çev. M. Emin Bozarslan, c. II, İstanbul.

VLADİMİRTSOV, B. Y., (1987), Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, Terc. Abdülkadir İnan, Ankara.

YAHYA-Yİ KAZVİNÎ, (1315), Lübbü't-Tevârih, Yay. Seyyid Celâleddin-i Tahranî, Tehran.