Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine

Bu çalışmada Göktürk Kağanlığı döneminin üst düzey askeri-idari unvanları arasında yer alan bilge, ayguçı, çabış, buyruk ve yargan incelenmiştir. Türkçe fiil köklerinden yapım ekleriyle türemiş olan bu unvanlar, kültür tarihi temelinde morfosemantik açıdan ele alınmıştır. Unvanların oluşumunda görev alan fiil kökleri, ekleri ve ek-kök ilişkileri ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Eski Türk kültüründe bir çok unvanın Latince, Grekçe veya Arapça gibi eski kültür dilleriyle ortak kavramlardan (bilmek, tahmin etmek, ön görmek, kehanette bulunmak, buyurmak vb) türediği sonucu ortaya çıkmıştır

On the Structure of Some Titles in Old Turkish

In this paper, Turkic titles bilge, ayguçı, çabış, buyruk and yargan which were very high administrative-military degrees in Kokturk Kaganate period are studied. These titles were derived from Turkic verb stems and they are studied in this paper from the morphosemantics view and history of the Turkic culture. Verb stems used to form Turkic titles are evaluated with their morphems and stemsuffix relations. It is concluded that a good deal of old Turkic titles were derived from common concepts (to know, to estimate, to foresee, to predict, to order etc) with other culture-languages, like Arabic, Greek and Latin.

PDF

___

Arat, R.R. (1991), Eski Türk Şiiri, TTK Yay., Ankara

Barthold, V.V. (1975), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler (Yay. K.Y.

Kopraman- A.İ. Aka), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara

Bombaci, A. (1974), “On the Ancient Turkish Title ‘Šaδ”, Gururajamañjarika, Studi in onore di Giuseppe Tucci, I, Napoli, 167-193

----------- (1975), “Prenses Hsien-Li Bilge’nin Kocaları”, İ.Ü. Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 21, 45-63

Boodberg, P.A. (1936), “The Language of the T’o-Pa Wei”, Harvard Journal of Asiatic Studies, vol. I, 167-185

Caferoğlu, A. (1931), “Tukyu ve Uygurlarda Han Unvanları”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, c. I, İstanbul, 105-119

----------- (1934), Uygurlarda Hukuk ve Maliye Istılahları”, Türkiyat Mecmuası, c. IV, İstanbul, 1-43

Clauson, Sir G. (1956), “A Note on Qapqan”, Journal of Royal Asiatic Society, 1956, 73-77

----------- (1957), “The Ongin Inscription”, Journal of the Royal Asiatic Society, 1957, 177-192

----------- (1962), Turkish and Mongolian Studies, The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London

Czeglédy, K. (1951), “Yıltavar Unvanı”, Türkiyat Mecmuası, c. 9, 1941-1946, İstanbul,179-187

Donuk, A. (1988), Eski Türk Devletlerinde İdari-Askeri Unvan ve Terimler, İstanbul

----------- (1983), “Eski Türk Devlet Teşkilatında ‘Tanhu’ Unvanı ve Tarihi Gelişmesi”, Türk Kültürü Araştırmaları, XVII-XXI/1-2 1979-1983, Ankara, 205-208

Eberhard, W. (1945), “Bir Kaç Eski Türk Unvanı Hakkında”, TTK-Belleten, c. 9, sayı 33-36, Ankara, 319-337

Ecsedy, Hilda (1996), “Çin Menşeli Eski Türk Ünvanları” (çev. Eşref Bengi Özbilen), Türk Dünyası Araştırmaları, s. 100, İstanbul, 185-193

Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, vol. I-II, Wiesbaden

----------- (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill-Leiden-Boston

Ergin, M. (1989), Türk Dil Bilgisi, İstanbul

----------- (1989), Orhun Abideleri, İstanbul

Gabain, A. von (1988), Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara

Giraud, R. (1961), L’Inscription de Bain Tsokto, Paris

----------- (1999), Göktürk İmparatorluğu (çev. İ. Mangaltepe), Ötüken Yay., Ankara

Golden, Peter (2002), Türk Halkları Tarihine Giriş (çev. Osman Karatay), KaraM, Ankara 2002

Hamilton, J.R. (1997), “Tokuz-Oguz ve On-Uygur” (çev. Yunus Koç-İsmet Birkan), Türk Dilleri Araştırmaları 7, Simurg Yay., Ankara, 187-232

----------- (1998), Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası (Çev. E. Korkut-İ. Birkan), Simurg Yay., İstanbul

Kafesoğlu, İ. (1995), Türk Milli Kültürü, İstanbul

Karaağaç, Günay (2001a), “Türkçede ‘Başkanlık’ Bildiren Birkaç Söz”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Blgi Şöleni, Bildiriler, 1. Cilt (A-K), Hazırlayanlar:

Mustafa Argunşah, İsmail Görkem, Hülya Argunşah, Atabey Kılıç, Kayseri, 401-404

----------- (2001b), “Han ve Hakan Kelimeleri Üzerine”, E. Ü. Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi X (Üzbek Bayçura Özel sayısı), İzmir, 71-114

Kononov, A.N. (1980), Grammatika yazıka tyurkskih runiçeskih pamyatnikov VII-IX vv, Leningrad

Köprülü, M.F. (1939): “Eski Türk Unvanlarına Ait Notlar”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, c. II, 1932-39, İstanbul, 17-31

----------- (1941), “Alp”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., c.I

----------- (1941), “Ata”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., c.I

----------- (1941), “Bey”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., c.I

----------- (tarihsiz), “Çavuş”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yay., c.IIII Malov, S.E. (1951), Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti, Moskva-Leningrad

----------- (1952), Yeniseyskaya pis’mennost tyurkov, Moskva-Leningrad

Menges, K. H. (1958), “A Note on the Compound Titles in the Proto-Bulgarian Inscriptions”, Byzantion, XXVIII, Bruxelles, 441-453

------------(1968), The Turkic Languages and People. An Introduction to Turkic Studies, Otto Harrasowitz-Wiesbaden

Moravcsik, Gy. (1958), Byzantinoturcica II, Sprachreste der Türkvölker in den Byzantinishen Quellen, Akademie Verlag, Berlin

Ögel, B. (1957), “Doğu Gök-Türkleri Hakkında Notlar”, TTK-Belleten s. 81

Öner, M. (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yayınları, Ankara

----------- (2005), “Yarlık Sözü Hakkında”, TİKA I. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, 31 Mayıs-4 Haziran 2004, Simferepol-Kırım-Ukrayna, 241-243

Özyetgin, M. (2001), Ebū Hayyān Kitābu’l-İdrāk li Lisāni’l-Etrāk, Fiil:Tarihi- Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi, Köksav, Ankara

Pritsak, O. (1956), “Der Titel Attila”, Festschrift für Max Weber zum 70. Geburstag, Wiesbaden, 404-419

----------- (1982), “The Old Turkic Title γwrγ’p’ynt”, Studia Turcologica Memoriae Alexii Bombaci Dicata, Napoli, 403-406

Rásony, L. (1993), Tarihte Türklük, TKAE, Ankara

Räsänen, Martti (1949), Materialien zur Lautgeschichte der türkischen Sprachen, Helsinki

----------- (1969), Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki

Róna-Tas, A. (1998), “An East European Title of Turkic Origin: Ban”, Bahşı Ögdisi, Klaus Röhrborn Armağanı, J. P. Laut, M Ölmez, Freiburg/İstanbul, 305-309

Rossi, Adriano V. (1982), “In margine a On the Ancient Turkish Title Šaδ”, Studia Turcologica Memoriae Alexii Bombaci Dicata, Napoli, 407-449

Rybatzki, Volker (1997), Die Toñuquq Inschrift, Szeged

Sanping Chen (2002), “Son Of Heaven and Son Of God: Interactions Among Ancient Asiatic Cultures Regarding Sacral Kingship and Theophoric Names, Titre de la Revue: Journal of the Royal Asiatic Society, vol. 12, part 3, 289-325

Sertkaya, O.F. (1993), “Göktürk Yazıtlarında İsim ve Unvan Söyleme Geleneği”, Uluslararası II. Türk Kültürü Kongresi 25-29 Eylül 1993, c. 2, AKM Yay., Ankara, 593-600

Shiratory, K. (1945), “Kaghan Unvanını Menşei” (çev. İ. Gökbakar), TTK-Belleten 1945, c. 9, s. 36, 497-504

Şirin, H. (2004), “Türkçede Yaz- “Yazı Yazmak” Fiili Üzerine”, Türk Dili, s. 634, Ekim 2004, TDK Yay., Ankara, 563-571

Tekin, T. (1968), A Grammar of Orkhon Turkic, Indiana Un. Pub. Bloomington

----------- (1988), Orhon Yazıtları, TDK Yayınları, Ankara

----------- (1994), Tunyukuk Yazıtı, Simurg Yay., Ankara

----------- (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara

------------(2004), Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri (Yayıma Hazırlayanlar: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Öncü Kitap, Ankara

Tezcan, S. (1978), “Eski Türkçe buyla ve baga Sanları Üzerine”, TDAY-B 1977, TDK Yay., Ankara

Thomsen, V. (2002), Orhon Yazıtları Araştırmaları (Çeviren ve Yayıma Hazırlayan: Vedat Köken), TDK Yay., Ankara

Tietze, A. (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, cilt I, A-E, İstanbul-Wien

Togan, Z.V. (1981): Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul

Turan, O. (1940-42), “İlig Unvanı Hakkında”, Türkiyat Mecmuası, cilt VII-VIII, İstanbul, 192-199.