Türk Kültür ve Fikir Hayatında Ekinçi (1875-1877)

XIX. yy’ın ikinci yarısında siyasî, sosyal ve kültürel anlamda yeni bir yapılanma içerisine giren Azerbaycan'da, Zerdabî tarafından yayınlanan Ekinçi gazetesi (1875-1877), Çarlık Rusyası'nın hâkimiyeti altındaki Türk ve Müslüman toplumları şuurlandırmayı amaçlayan ilk Türkçe gazete olarak Türk kültür dünyası açısından büyük önem taşır. Sayfalarını sosyal hayattan siyasete, oradan dil ve edebiyata kadar oldukça geniş bir sahaya açan Ekinçi, Azerî toplumunun çağdaş değerlerle buluşabilmesi adına Mirze Feteli Ahundov'un kültür sahasında başlattığı reformları devam ettirmiştir. Gaspıralı İsmail'e ilham kaynağı teşkil edecek dil birliği fikrinin gündeme taşınmasında da büyük payı olan Ekinçi, Usûl-ı Cedid okullarının yaygınlaşması, Türkçe eğitim ve millî müfredatın benimsenmesi gibi önemli konularda bütün Kafkasya'da öncülük görevi üstlenmiştir.

Ekinçi and Its Role in the Turkish Culture and Ideas (1875-1877)

The second half of the XIX. Century marked the reformation of political, social and cultural structures in Azerbaijan. Ekinçi journal (1875-1877) published by Zerdabî was particulary important in that regard as it was the first Turkish journal intended to awaken Turkish Muslim society who were under the Imperial Russian rule. Ekinçi journal covered a wide range of topics related to social life, politics, language and literature. By following the route of Mirze Feteli Ahundov who pioneered the cultural reforms to modernize the Azerbaijani society, Ekinçi deserves the credit for distributing Usul-ı Cedid schools all over the country, adopting national curriculum and Turkish education; and for bringing forward the idea of the unity of literature which would also inspire Gaspıralı İsmail.

PDF

___

AXUNDOV, Nazım (1959), Molla Nesreddin Jurnalının Neşri Tarihi, Azerneşr, Bakı.

AKPINAR, Yavuz (1994), Azerî Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul.

ARAT, Reşit Rahmeti (1997), “Matbuat”, İslâm Ansiklopedisi, MEB., c.7, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.

BAYKARA, Hüseyin (1975), Azerbaycan İstiklâl Mücadelesi Tarihi, Gençlik Basımevi,İstanbul.

BEYDEMİROVA, B.S. (1963), “Ekinçi Qezetinin Méydana Gelmesi ve Onun Azerbaycan İçtimai-İktisadi Fikir Tarihinde Roluna Dair”, Azerbaycan CCP Élmler Akadémiyasının Xeberleri, İçtimai Élmler Sériyyası, No: 5, Bakı

CAFEROĞLU, Ahmet (1964), “Azerbaycanda Maarif Hareketleri”, Türk Kültürü, S.18, TKAE, Ankara- Nisan 1964.

CEFER, Memmed (2003a), Seçilmiş Eserleri I(a), Çinar-Çap Neşr., Bakı. (2003b), Seçilmiş Eserleri III(b), Çinar-Çap Neşr., Bakı.

HÜSEYNOV, Sadıq (1959), “Ekinçi Qezetinin İzahlı Bibliyografyası”, Azerbaycan CCP Élmler Akadémiyasının Xeberleri, İçtimai Élmler Sériyyası, No: 6, Bakı.

KAHRAMAN, Âlim (2003), “Matbuat”, İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, c.28, Ankara 2003.

KÖPRÜLÜZADE, Mehmed Fuad (1961), “Azerî Edebiyatı’nın Tekâmülü”, İslâm Ansiklopedisi, c.II, MEB., İstanbul .

MUHTAROĞLU, Vilayet (1993), “Azerbaycan Türk Edebiyatına Genel Bakış”, Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 1-Azerbaycan Türk Edebiyatı, KB, Ankara.

RÜSTEMOVA, Solmaz-Tohidi (1993), Azerbaycan Dövr-i Metbuatı, Azerbaycan Respublikası Elmler Akademiyası, Bakı.

SWIETOCHOWSKI, Tadeusz (1988), Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, (Çev.: Nuray Mert), İstanbul. (2003), “1920 Öncesinde Rus Azerbaycanı’nda Millî Kimliğin Yükselişi ve Edebî Dil Politikası” (Çev.: Saadettin Gömeç), AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, S.34, Ankara .

ŞİRVANÎ, Seyyid Ezim (1969), Eserleri II, Bakı.

TALIBZADE, Abdulla Şaiq (1968), “Böyük Xadim”Eserleri II (Haz.: Kemal Talıbzade), Azer Neşr., Bakı.

------(1977), "1905-ci İl İnqilabından Sonra Yétişmiş Edebiyyatımıza Sethi Bir Nezer” Eserleri IV (Haz: Kamal Talıbzade), Azer Neşr., Bakı.

------(1978), "Menim Heyatım", Eserleri V, Yazıçı Neşr- Bakı.

TALIBZADE, Kamal (1981), Azerbaycan Edebi Tenqidinin Tarixi, (1800-1920-ci İller), Maarif Neşr., Bakı.

ZERDABÎ, Hesen (22.7.1875), "Daxiliyye", Ekinçi, Bakı.

-------(21.8. 1875), "Daxiliyye", Ekinçi, Bakı.

-------(20.9.1875), "Daxiliyye", Ekinçi, Bakı.

--------(4.11. 1875), "Daxiliyye" Ekinçi, Bakı.

--------(10. 12.1905), "Kend Mirzelerinden Xilas Olmalıyıq", Heyat Qezeti, No: 116, Bakı.

--------(6.1.1906), "Dil ve Din", Heyat Qezeti, No 5, Bakı.

--------(8.1.1906), "Bizim Neğmelerimiz, ", Heyat Qezeti, No 6, Bakı.

--------(11.1.1906), "İttihadı-ı Lisan", Heyat Qezeti, No 9, Bakı.

---------(13.1.1906), "Dil Davası", Heyat Qezeti, No 12, Bakı.

---------(14 2. 1906), "Açıq Mektub", Heyat Qezeti, No 35, Bakı.

ZEYNALOV, Ağarefi (1979), "Keçen Esrin 90. İllerinde Azerbaycan Dövr-i Matbuatı Uğrunda Mübarize" XX. Esr Azerbaycan Edebiyatı Meseleleri, Elm Neşr, Bakı.

ZEYNALOV, N (1973), Azerbaycan Metbuatı Tarihi, ADÜ Neşriyyatı, Bakı.