Maveraünnehr'de Ali Tegin Oğulları: Kutlug Ordu Devleti (1020-1041)

Özet: Türk Hakanlığı (Karahanlılar) hanedanının bir mensubu olan Ali Tegin, 393/1002-1003'de Mâverâünnehr'de Sâmânîlerin ortadan kaldırılması olaylarında ilk defa tarih sahnesine çıkmıştır. Bölgede kurnaz bir politikacı olarak tanınan Ali Tegin, 411/1020-1021'de Buhârâ'yı ele geçirdi. 1032 Yılı baharında Debûsiye'de Gazneli ordusunu yenilgiye uğratarak, Kutlug Ordu'da müstakil bir devlet kurmayı başardı. Türk Hakanlığı ve Gazneliler arasında bir denge unsuru olan Ali Tegin'in devleti, onun ölümünden sonra oğulları tarafından uzun süre yaşatılamadı. Böylece, Orta Asya'da dengeler birden bire bozuldu. Türk Hakanlığı, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Selçuklular Horasan'a geçmek zorunda kaldılar ve Gaznelileri buradan çıkararak, kısa sürede Akdeniz'e kadar uzanan Büyük Selçuklu devletini kurdular.

Sons of Ali Tegin in Transoxania: The Kutlug Ordu State (1020-1041)

Abstract: Ali Tegin, a member of Turkish Hakanids (Qarakhanids), stepped in the historical stage on the removal of Samanids in Transoxania. In 411/1020-1021 Ali Tegin, known in the region as a cunning politician, took over Bukhara. Defeating Ghaznavid Army in Debûsiye, in the spring of 1032, he managed to establish an independent state in Kutlug Ordu. An element of balance between the Hakanids and Ghaznavids, the state of by Ali Tegin was not maintained by hmis sons, after his death. Thus, the balance of power in Central Asia changed abruptly. Turkish Hakanids was divided into two parts as East and West Hakanids. Seljukids had to move to Khurasan and by driving the Ghaznavids out of Khurasan out in a short time, founded the Great Seljukids State reaching to the Mediterranean.

PDF

___

AKSARAYÎ, Kerîmü'd-Dîn Mahmûd (1943), Müsâmeretü'l-Ahyâr (Selçuklu Devletleri Tarihi), (Trc. M. N. Gencosman), Ankara.

ALBUM, Stephen (1998), A Checklist of Islamic Coins, Santa Roca: 74-79.

BARTHOLD, V. V. (1997), "Ali Tegin", İA, I, Eskişehir: 358.

BARTHOLD, V. V. (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (H. D. Yıldız), Ankara, TTK Yayınları,.

BEYHAKÎ, Ebu'l-Fazl Muhammed (1982), Târîhü'l-Beyhakî (Arp. Trc. Y. Haşşâb ve S. Neşet), Beyrut: Dârü'l-Nehdati'l-Arabiyye.

BOSWORTH, C. E. (1977), "The Imperial Policy of the Early Ghaznawids", The Medieuel History of Iran Afganistan and Central Asia, London: 49-82.

BOSWORTH, C. E. "İlig-Khans or Karakhanids", El2, III: 1113-1117.

CURFÂDEKÂNÎ, Ebu'ş-Şeref Nâsıh. (1374) Tercüme-i Târîh-i Yemînî, (Nşr. C. Şiar),Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.

CÜZCÂNÎ, Minhâc Sirâc (1363) Tabakât-ı Nasırı, (Nşr. Abdü'1-Hay Habîbî), I-II, Tahran, Dünyâ-yı Kitâb.

DAVİDOVİÇ E. A. (1998), "The Karakhanids", (Ed. M. S. Asimov ve C. E. Bosworth),History Of Civilizations of Central Asia, IV, Unesco, Paris: 119-143.

FEDOROV M. ve L. ILISCH (1417/1996), "Qarakhanid Gold Coins of the 11th Century AD", V7V, VIII, Yarmouk: 25-36.

FEDOROV M. ve L. ILISCH (2000) "Notes on the Qarakhanids and Their Coinage", Supplement to ONS Newsletter, 165: 1-52.

FEDOROV M. ve L. ILISCH (2001), "Notes on the Qarakhanids and Their Coinage-II", Supplement to ONS Newsletter, 168: 1-45.

FEDOROV M. ve L. ILISCH (2001a) "Qarakhanid Coins as a Source for the History of Ilaq, ONS Newsletter, 169: 10-21.

GERDÎZÎ, Ebû Saîd Abdü'1-Hay (1363), Târîh-i Gerdîzî, (Nşr. Abdü'1-Hay Habîbî), Tahran: Dünyâ-yı Kitâb.

HONDMÎR, Gıyâsü'd-Dîn (1333), Târihü Habîbi's-Siyer fî Ahbârı Efrâdi Beşer, (Mukaddime C. Hemâî), I- IV, Tahran: İntişârât-ı Kitâbhâne-i Hayyâm.

İBN FUNDUK, Ebu'l-Hasan Beyhakî (1361), Târih-i Beyhak, (Nşr. A. Behmenyâr ve Mukd. Mirza Muhammed Kazvînî), Kitâbfuruşî Furugî.

İBNÜ'L-CEVZÎ, Ebu'l-Ferec (1358/1939-1940), El-Muntazam fi Târihi'l-Mülûk ve'l- Ümem, I-X, Beyrut: Dârü Sâdır,

İBNÜ'L-ESÎR (1991), El-Kâmil fi't-Târîh Tercümesi, (Ed. M. Tulum), I-XII, İstanbul:Bahar Yayınları, (ofset).

İŞANHANOV, C. ve B. D. KOÇNEV (1979), "Drevneyşie Karahanidskie Monety", İMKU, Vıpusk 15, Taşkent: 142-152.

KAFESOĞLU, İbrahim (1953), "Doğu Anadoluya ilk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihî Ehemmiyeti", Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul: DTCF Yayınları.

KAZVÎNÎ, Hamdullah Mustevfî (1364), Târih-i Güzide, Tahran, İntişârât-ı Emîr-i Kebîr,.

KOÇNEV, B. D. (1998), "Histoire d'Ali Tegin, souverain qarakhanide de Boukhara (Xl.siecle) vue a travers les monnaies", Cahiers d'Asie Centrale n.5-6, Taşkent-Aix-en-Provence: 19-36.

KOÇNEV, B. D. (2000), "Maverannahr Nakanune Sozdaniye Zapadnogo Karahanidskogo Kaganata (V Svete Numuzmatiki)", Özbekistan Maddî Medeniyeti Tarihi Dergisi, sa. 31, Semerkand: 178-203.

KOÇNEV, B. D. (1995), "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimy i Titulatura (Çast 1)" vostoçnoe İstoriçeskoe İstoriçnikovedenne i Spetsialnie Distsipliny Vıpusk 4, Moskova: 201-278.

KOÇNEV, B. D. (1997), "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimy i Titulatura (Çast 2)" vostoçnoe istoriçeskoe İstoriçnikovedenne i Spetsialnie Distsipliny Vıpusk 5, Moskova: 245-314.

KOÇNEV, B. D. (1993), Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova.

KOÇNEV, B. D. (1983), "Zametki po Srednevekovoy Numizmatike Sredney Azii Çast 2 (Karahanidi)", İMKU, sa.15, Almaata: 120-138.

KOÇNEV, B. D. (1990), "Zametki po Srednevekovay numizmatike Sredney Aziyi", İMKU,XXN, Taşkent.

KÖYMEN, M. A. (1957), "Büyük Selçuklu İmparatorluğunun Kuruluşu I", DTCF, XV, sa.1-3, Ankara: 97-194.

MARKOV, A. (1896), İnventarniy Katalog Musulmanskih Monet İmperatorskago Ermitaja, Petersburg: 192-294.

MENÎNÎ, Şeyh (1286), eş-Şerhü'1-Yemînî el-Müsemmâ bi'l-Fethi'l-Vehbî alâ Târihi EbîNasr el-Utbî, I-II, Kahire.

MERCANI, Şehâbü'd-Dîn (1864), Gurfetü'l-Hevâkîn li Urfeti'l-Havâkîn, Kazan: (1941'de yazılan yazma nüshası: Taşkent El-Bîrûnî Şarkşinaslık Ens. Ktp. No: P.N. 5741).

MERÇİL, Erdoğan. (1989), Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: TTK Yayınları.

MİRHOND, Muhammed b. Hondşâh Belhî. Rauzatü's-Safâ, (N§r. ve Telhis. A. Zeryâb), I- VI, Tahran: İntişârât-ı İlmî.

MÜNECCİMBAŞI, Şeyh Ahmed (1940), Câmiü'd-Düvel (Karahanhlar Fasikülü), (Trc.N. Lugal), İstanbul.

PRİTSAK, Omeljan (1952), "Die Karachaniden", Der İslam, XXX, Berlin: 17-68.

PRİTSAK, Omeljan (1950), "Karachanidische Streitfragen 1-4", Oriens, 3: 209-228.

PRİTSAK, Omeljan (1997), "Karahanlılar" İA, VI: 251-273.

RÂZÎ, Fahrü'd-Dîn (1346), Câmi'ü'l-Ulûm, Tahran, İntişârât-ı Kitâbhâne-i Esedî.

RÂVENDÎ, Muhammed b. Ali (1999), Râhatü's-Sudûr ve Âyetü's-Sürûr, (Trc. A. Ateş), I-II,.Ankara: TTK Yayınlan.

REŞÎDÜ'D-DÎN, Fazlullah Hemedânî (1999), Câmiü't-Tevârih, (Nşr. A. Ateş), Sultan Mahmûd ve Devrinin Tarihi, II/4, Ankara: TTK Yayınları.

REŞÎDÜ'D-DÎN, Fazlullah Hemedânî (1999), Câmiü't-Tevârîh, (Nşr. A. Ateş), Selçuklular Tarihi, II/5, Ankara: TTK Yayınları.

SÜMER, Faruk (1992), Oğuzlar, İstanbul, TDA Vakfı Yayınları.

ŞEBÂNKÂREÎ, Muhammed b. Ali (1376), Mecmau'l-Ensâb, (Nşr. M. H. Muhaddis), Tahran: İntişârât-ı Emîr-i Kebir.

TAGRÎBERDÎ, Ebu'l-Abbâs. Nücûmü'z-Zâhire fi Mulûki Mısr ve'l-Kâhire, Mısır: el- Müessesetü'l-Mısrıyye el-'Amme.

TURAN, Osman (1993), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

ZEHEBÎ, Ebu Abdullah (1413), Siyerü A'lâmi'n-Nübelâi (Nşr. Ş. Arnavûtî ve M. N. Araksûsî), I-XXIII, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle.