Divan Şiirinde Türkçe Kaygısı

Köprülüzâde Mehmed Fuâd , 16. yüzyıl şairlerinden Edirneli Nazmi divanında "Türki-yi basit" deyimi kullanılarak nitelenmiş şiirleri bir araya getirip Divan-ı Türki-yi Basit başlığı altında geniş bir önsözle yayımlamıştı (1928). Bu yayım, günümüze değin süregelen büyük yanılgılara yol açtı. Hemen herkes, 16. yüzyılda ciddî bir Türkçecilik akımı başlamış olduğuna inandı ve Nazmi'nin gerçekten bu başlık altında bir divan düzenlediğini sandı. Oysa aslında Nazmi, bu şiirleri sadece hüner göstermek için, yani sadece bir oyun olarak "Türki-yi basit" ile yazmıştı. Yazdığı binlerce başka şiirde ise, yabancı kelime kullanmamak veya az yabancı kelime kullanmak gibi bir kaygısı kesinlikle yoktu; ama o şiirlerinde de çeşit çeşit başka tuhaf hünerler göstermişti. Köprülü, bunu pek iyi bildiği halde, dönemin milliyetçilik akımına ayak uydurabilmek için Nazmi'nin "Türki-yi basit" ile gazeller söylemiş olmasının önemini aşırı derecede abartmaktan kendini alamamıştı. Makalede bu tutum ve bu tutumun yol açtığı yanılgılar ele alınmaktadır

Concerns with Turkish in Divan Poetry

Köprülüzâde Mehmed Fuâd (1890-1966) collected the poems in the divan of the 16th century poet Edirneli Na?m? that he characterized as "Türk?-yi bas??" and published them with a long foreword under the title D?v?n-ı Türk?-yi Bas?? (1928). This publication paved the way to great errors that have continued to this day. Nearly everyone has believed that a serious Turkization movement began in the 16th century and that Na?m? actually put together a divan under this title. However Na?m? wrote these poems in "Türk?-yi bas??" simply in order to demonstrate his skill, i.e., as a game. His thousands of other poems do not show the slightest concern with avoiding foreign words; but they do demonstrate various kinds of unusual verbal skills. Although Köprülü was well aware of this, in order to conform with the nationalist movement of the period he could not refrain from exaggerating the importance of Na?m?'s writing gazels in "Türk?-yi bas??". This article deals with this attitude and the errors it fostered.

PDF

___

Adamovic, Milan (1985). Konjugationsgeschichte der türkischen Sprache. Leiden: Brill.
Akyüz, Kenan (1964). "La littérature moderne de Turquie". Philologiae Turcicae Fundamenta II. Wiesbaden: Franz Steiner. 465-634.
Ateş, Ahmed (1945). "Hicrî VI-VIII. (XII-XIV.) Asırlarda Anadolu'da Farsça Eserler". Türkiyat Mecmuası 7-8: 94-135.
Atsız, Hüseyin Nihal (1934). XVI'ncı Asır Şairlerinden Edirneli Nazmî'nin Eseri ve bu Eserin Türk Dili ve Kültürü Bakımından Ehemmiyeti. İstanbul: Arkadaş Matbaası.
Ayan, Hüseyin (1979). Şeyhoğlu Mustafa: Hurşîd-nâme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
Björkmann, Walther (1964). "Die klassisch-osmanische Literatur". Philologiae Turcicae Fundamenta II. Wiesbaden: Franz Steiner.427-465.
Dankoff, Robert (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz.
Dilçin, Cem (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
--- (1991). Mes'ud bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Flemming, Barbara (1976). "Aus den Nachtgesprächen Sultan İauris". Folia Rara. Ya- yınlayanlar: H. Franke, W. Heissig, W. Treue, Wiesbaden: Franz Steiner. 22-28.
İlaydın, Hikmet ve Adnan Erzi (1957). "XVI. Asra Aid Bir Münşeat Mecmuası". Belleten 21: 221-252.
İmer, Kamile (1998). Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi. Ankara: Kültür Bakan- lığı Yay.
İzbudak, Veled (1936). Atalar Sözü. İstanbul: TDK Yay.
Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
Korkmaz, Zeynep (1974). Cumhuriyet Döneminde Türk Dili. Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yay.
Köprülü, M. Fuat (1928). Milli Edebiyyat Cereyanını? İlk Mübeşşirleri ve Divan-ı Türki-yi basit. İstanbul: Türkiyat Enstitüsü.
--- (1965). "La Métrique aruz dans la Poesie turque". Philologiae Turcicae Fundamenta II. Wiesbaden: Franz Steiner.
Kutlu, Şemsettin (1983). Divan Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Levend, Agâh Sırrı (1960). Türk Dilinin Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: TDK Yay.
Mengi, Mine (1994). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.
Orkun, Hüseyin Namık (1944). Türkçülüğün Tarihi. İstanbul: Berkalp Kitabevi.
Öksüz, Yusuf Ziya (1995). Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. Ankara: TDK Yay.
Tezcan, Semih (1994). "Anadolu Türk Yazınının Başlangıç Döneminde Bir Yazar ve Çarh-name'nin Tarihlendirilmesi Üzerine". Türk Dilleri Araştırmaları. c. 4. Ankara: Simurg Yay. 75-88.
Ünver, İsmail (1983). Ahmedi: İskender-name - İnceleme, Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yay.
Yavuz, Kemâl (1991). Şeyhoğlu: Kenzü'l-küberâ ve mehekkü'l-ulemâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay. Güncelleme
Canım, Rıdvan (1995). Edirne Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.
Mazıoğlu, Hasibe (1977). "Edirneli Nazmi'nin Pend-i Attâr Tercümesi". Türkoloji Dergisi 7: 47-53.
Sağlam, Feyyaz (1988). "Türkî-i Basit Akımı: Divan Şiirinin Sahipsizleri Visâlî - Nazmî - Mahremî". Türk Yurdu 19 (363):17-19.
Avşar, Ziya (2002). "Türki-i Basiti Yeniden Tartışmak". Bilig 18: 127-43.
Köksal, M. Fatih (2002), "Orijinal Bir Şair: Edirneli Nazmî ve Divanına Yeni Bakışlar". Bilig 20: 101-124.
Mermer, Ahmet (2002). "XV. yy.da yazılmış bilinmeyen bir nazire mecmuası ve Aydınlı Visâlî'nin bilinmeyen şiirleri". Millî Folklor 56: 75-94.
--- (2006). Türki-i basit ve Aydınlı Visalinin Şiirleri. Ankara: Akçağ Yay.
Aynur, Hatice (2003). "Mahremî." Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c. 27. İstanbul: TDV Yay. 390-91. Aynı yazının genişletilmiş şekli için bk. www.ottomanhistorians.com/database/html/Mahremî.htlm
--- (2008). "Rethinking the Türkî-i Basît Movement in Turkish Literature" Archivum Ottomanicum 25: 79-97.
Aynur, Hatice (2002). "Was the Türkî-i Basît really a movement?" International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies. 15th CIEPO Symposium, July 8-12. London.
Köksal, M. Fatih (2002). "Edirneli Nazmi'nin yayımlanmamış Türkî-i Basit Şiirleri". Trak- ya Üni., Fen-Edebiyat Fak., Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, I. Edirne Kültür Araştır- maları Sempozyumu. 23-25 Ekim. Baskı: I. Edirne Kültür Araştırmaları Sempoz- yumu Bildirileri. Hazırlayan: Yard. Doç. Dr. Levent Doğan. Edirne: Edirne Valili- ği Yay. 2005. 93-109.
Özkan, Mustafa (2002). "Edirneli Nazmi ve Türkî-i Basit Hakkında". Trakya Üni., Fen- Edebiyat Fak., Türk Dili ve Edebiyatı Böl. I. Edirne Kültür Araştırmaları Sempozyumu. 23-25 Ekim. Tezler
Avşar, Ziya (1998). Edirneli Nazmi, hayatı, edebi kişiliği, eserleri -Türki-i Basit ve gazelleri dışındaki nazım şekil ve türleri. (Mustafa İsen gözetiminde yapılmış dok- tora tezi, YÖK tez no. 73788).
Aynur, Hatice (1993). Mahremi ve Şeh-namesi. I. Kısım: Yavuz Sultan Selim döne- mi. İnceleme-metin-sözlük-dizin (Kemal Yavuz gözetiminde yapılmış doktora tezi, YÖK tez no. 25640).
Bilecik, Fahrünnisa (1991). Divan mecmualarında Edirneli Nazmi. İnceleme-metin- indeks (Mehmet Akalın gözetiminde yapılmış yüksek lisans tezi, YÖK tez no. 18964).
Güven, Ahmet Zeki (2006). Edirneli Nazmi'nin Pendnamesi'nde ahlâk ve eğitim unsurlarının tespiti ve incelenmesi (İlhan Genç gözetiminde yapılmış yüksek lisans tezi, YÖK tez no. 189815).
Köksal, Mehmet Fatih (2001). Edirneli Nazmi Mecma'ü'n-Neza'ir. İnceleme tenkitli metin (Osman Horata gözetiminde yapılmış doktora tezi, YÖK tez no. 100298).
Turgut, Savaş (2001). Edirneli Nazmi - Divan-ı Türk-i Basit. İnceleme, metin, sözlük, adlar dizini (Mustafa Özkan gözetiminde yapılmış yüksek lisans tezi, YÖK tez no. 104721).
Ün, Cumhur (1996). Edirneli Nazmi Mecma'ü'n-Neza'ir 1-50 varakların transkripsi- yonlu metni (Kaşif Yılmaz gözetiminde yapılmış yüksek lisans tezi. YÖK tez no. 54104).
Ünlü, Suat (1998). Edirneli Nazmi'nin divanındaki gazellerin dil incelemesi (Muzaffer Akkuş gözetiminde yapılmış yüksek lisans tezi, YÖK tez no. 72200).
bilig Ê Summer 2010 Number 54: 255-267
© Ahmet Yesevi University Board of Trustees ????? Ê ???? 2010 ?????? 54: 255-267 © ??????????? ????? ???????????? ????? ?????? ????? ?? ???????? ?????: ???????? ??????, ???????? ?????, ??????? ????????, ?????? ???? ???????????.
* ??????????? ???????? / ??????
stezcan@bilkent.edu.tr