Xueyantuoların Kökenleri ve Tarihlerindeki Boşluklar

Friedrich Hirth’in Çin kaynaklarındaki Xueyanuo’nun Sir Tarduş olduğu fikri kısa süre için genel kabul gördüyse de sonraki araştırmalar başka sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Hirth, Xue’nin Tonyukuk Yazıtı’ndaki Sir olduğundan emin olmakla birlikte, Yantuo’nun Tarduş olduğunu kanıtlayamamıştır. Tongdian’ın Yantuoları Helanlarla özdeşleştirmesi yeni araştırmalara yön vermiştir. Araştırmacılar Helan ve Yantuo kelimelerinin Türkçe karşılıklarına odaklanmış ve Yantuo’nun Tarduş olmadığı kanıtlanmıştır. Fakat Yantuoların tarihleri devamlılık içinde aydınlatılamamış, büyük boşluklar kalmıştır. Diğer Yandan Xue’nin anlamı ve Xuelerin tarihi üzerinde durulmamıştır. Bu çalışmada Tongdian’ın kurduğu Hela-Helan-Yantuo özdeşliği sorgulanmıştır. Yantuo ismi kaynaklarda ortaya çıkıncaya kadar Helanların vaziyetine dair kayıtlar araştırılmak suretiyle Yantuo tarihinin boşluklarının doldurulması için çalışılmış, Xuelerin kökenine ve Xueyantuo adının kaynaklarda belirmesine kadarki tarihlerine dair kayıtlar incelenerek Xuelerin Yantuoları ele geçirdiği tarihin tespit edilmesi hedeflenmiştir. Xueyantuo Kağanlığı’nın yıkılışından sonra Xueyantuo boyunun akıbeti sorgulanırken nihayet Tonyukuk Yazıtı’nda görülen Sir’in bir boy adı olarak Çin kaynaklarınca zikredilen Xue Boyu olup olmadığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sir, Xueyantuo, Helai, Helan, Yantuo, Boma, Chigan, Xuegan

Origins of Xueyantuo and Gaps on Their History

Although Friedrich Hirth’s idea that Xueyantuo of Chinese sources was Sir Tardush was generally accepted for a short time, subsequent research has revealed different results. Hirth, while confident in asserting that Xue corresponds to Sir based on the Tonyukuk Inscription, faced challenges in providing conclusive evidence for the proposition that Yantuo is synonymous with Tardush. Tongdian’s identify Yantuo with Helan gave shape to new studies. Researches focused on to find out Turkish original name for Yantuo and it is understood that Yantuo has not been illuminated throughout the course of the ongoing process, leaving significant gaps. Additionally, there has been no thorough examination of the meaning of Xue and the history of the Xues. In this study, the identity equivalence established by Tongdian between Hela-Helan and Yantuo has been critically examined. Efforts have been undertaken in this study to fill the gaps in the history of Yantuo by researching records on the state of Helans until the emergence of the name Yantuo in the sources. Records on the origins of Xue and their history before Xueyantuo name appeared in sources are evaluated. It is tried to find out when Xue seized Yantuo. The fate of the Xueyantuo tribe has been questioned following the downfall of the Xueyantuo Khaganate, and an examination has been conducted to determine whether the Sir mentioned in the Tonyukuk Inscription, as a tribal name, corresponds to the Xue Tribe recorded in Chinese sources.

Keywords:

Sir, Xueyantuo, Helai, Helan, Yantuo, Boma, Chigan, Xuegan,

PDF

___

Birincil Kaynaklar
班固, <<漢書>>, 北京: 中華書局 (Ban Gu, Hanshu, Beijing: Zhonghua Shuju), 1988.
杜佑, <<通典,>> 北京: 中華書局 (Du You, Tongdian, Beijing: Zhonghua Shuju), 1992.
范曄, <<後漢書>>, 上海: 中華書局 (Fan Ye, Hou Hanshu, Shanghai: Zhonghua Shuju), 1973.
房玄齡, <<晉書>>, 北京: 中華書局 (Fang Xuanling, Jinshu, Beijing: Zhonghua Shuju), 1974.
李百藥, <<北齊書>>, 北京: 中華書局 (Li Baiyao, Beiqishu, Beijing: Zhonghua Shuju), 1974.
李延壽, <<北史>>, 北京: 中華書局 (Li Yanshou, Beishi, Beijing: Zhonghuashuju), 1974.
林寶《元和姓纂》 (岑仲勉校注) 北京中华书局 (Lin Bao, Yuanhe Xingzuan, (Cen Zhongmian Jiaozhu), Beijing: Zhonghua Shuju) 1994.
歐陽修, <<新唐書>>, 中華書局 (Ouyang Xiu, Xin Tangshu, Zhonghua Shuju), 1975.
司馬光, <<資治通鑑,>> 上海: 中華書局 (Sima Guang, Zizhi Tongjian, Shanghai, Zhonghua Shuju), 1976.
樂史, <<太平寰宇記>>, 北京: 中華書局 (Yue Shi, Taiping Huanyu Ji, Beijing, Zhonghua Shuju), 2007.
王溥, <<唐會要>>, 中華書局 (Wang Pu, Tang Huiyao, Zhonghua Shuju), 1955.
魏收, <<魏書>>, 北京: 中華書局 (Wei Shou, Weishu. Beijing, Zhonghua Shuju), 1974.
魏征, <<隋書>>, 北京: 中華書局 (Wei Zheng, Suishu. Beijing, Zhonghua Shuju), 1982.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Aydın, Erhan, Taşa Kazınan Tarih Türklerin İlk Yazılı Belgeleri, Kronik Kitap, İstanbul 2018.
包文勝,<薛延陀部名稱與起源考>, 内蒙古大學學報(哲学社会科学版) (Bao Wensheng, “Xueyantuo Bu Mingcheng Yu Qiyuan Kao”, Nei Menggu Daxue Xuebao (Zhexue Shehui Kexue Ban) ), 2012 (42), s. 132-136.
宝音德力根包文胜, < ‘驳马—贺兰部’的历史与贺兰山名称起源及相关史地问题>, 中国历史地理论丛 (Baoyin Deligen Bao Wensheng, “ ‘Boma-Helan Bu’ de Lishi Yu Helanshan Mingcheng Qiyuan Ji Xiangguan Shi Di Wenti”, Zhongguo Lishi Dililun Cong), Vol. 32, 2017, s. 5-21.
岑仲勉, <<突厥集史>>, 上海: 中华书局 (Cen Zhongmian, Tujue Jishi, Shanghai: Zhonghua Shuju), 1958.
Chavannes, Edouard, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, çev. Mustafa Koç, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
Clauson, Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University Press, Oxford 1972.
Ekrem, Erkin, “Çin Kaynaklarında Dokuz Oğuz Meselesi: Sayısal Yapısı”, Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, ed. Tufan Gündüz-Mikail Cengiz, Hacettepe Üniversitesi Basımevi, Ankara 2015 s. 189-220.
Erkoç, Hayrettin İhsan, Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.耿世民, <<古代突厥文碑铭研究>>, 北京: 中央民族大学出版社 (Geng Shimin, Gudai Tujue Wen Beiming Yanjiu, Beijing: Zhongyang Minzu Daxue Chuban She), 2005.
哈密顿, J. R., <<五代回鹘史料>>, 译者: 耿昇-穆根来, 新疆人民出版社 (Hamilton, J. R. Wudai Huihu Shiliao, yi zhe: Geng Sheng-Mu Genlai, Xinjiang Renmin Chuban She), 1986
Hirth, Firedrich, “Nachworte zur Inschrift des Tonjukuk Beitgräge zur Geschichte der Ost-Türken im 7. Und 8. Jahrhundert nach Chinesischen Quellen”, Die Alttürkischen Inschriften und die Arabischen Quellen, s. 1-139.
胡蓉杨富学, <长安出土《统毗伽可贺敦延陁墓志》考释>, 青海民族研究 (Hu Rong ve Yang Fuxue, “Chang’an Chutu ‘Tong Pijia Kehedun Yantuo Munzhi’ Kaoshi”, Qinghai Minzu Yanjiu), 2017 (28), s. 116-121.
Kapusuzoğlu, Gökçen, “Son Hun Hükümdarı He-lian Bobo Adına Kazınan Bengü Taş”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), S. 31, Güz 2019 s. 99-121.
Marquart, Josef, Ērānšahr nach der Geographie des Ps. Moses Xorenacʿi : mit historsch- kritischem Kommentar und historischen und topographischen Excursen, Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1901.
Ross, Denison-Thomsen, Vilhelm, “Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen’s Final Danish Rendering”, Bulletin of the School of Oriental Studies, Vol. 6/ No. 1, 1930, s. 37-43.
芮传明, 《古突厥碑銘研究》北京:商务印书 (Rui Chuanming. Gu Tujue Beiming Yanjiu. Beijing: Shangwu Yin Shu). 2017.
Thomsen, Vilhelm, Orhon Yazıtları Araştırmaları, çev. Vedat Köken, Türk Dil Kurumu, Ankara 2011.
Tekin, Talat, Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Simurg Yayınevi, İstanbul 1995.
吐尼亚孜艾克拜尔,<浅析古代突厥文《暾欲谷碑中出现的 türk sir bodun—兼论薛延陀汗国灭亡以后的薛延陀部落的历史>,中央民族大学学报(哲学社会科学版) Tuniyaz, Ekber, “Qian Xi Gudai Tujue Wen ‘Tunyugu Bei’ Zhong Chuxian de Türk Sir Bodun-Jian Lun Xueyantuo Hanguo Mieqang Yihou de Xueyantuo Buluo de Lishi”, Zhongyang Minzu Daxue Xuebao (Zhexue Shehui Kexue Ban) Vol. 38, 2011, s. 149-154.
姚薇元，《北朝胡姓考》武汉大学出版社 (Yao Weiyuan. Beichao Hu Xing Kao. Wuhan Daxue Chuban She) 2013.
Yunusoğlu, Mağrifet Kemal, Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul 2012.