1860-61 Suriye Olayları, Tazminat ve Şam Sergileri

Tarihsel süreç içerisinde sıklıkla karşılaşılan tazminat konusu savaş gibi olağanüstü durumlar sonucunda ortaya çıkmış ve bu ödemeleri gerçekleştirecek taraf için mali yükler getirmiştir. Osmanlı Devleti de son dönemlerinde yalnızca savaş tazminatları ödemek zorunda kalmayıp, bölgesel olarak ortaya çıkan şiddet olaylarıyla da uğraşmış ve mağdur olan kişilere tazminat ödemesi yapmıştır. 1860 yılı Mayıs ayında Lübnan’da, Dürziler ile Maruniler arasında başlayan çatışmalar giderek büyümüş ve Şam’a da sirayet etmiştir. Şam’daki Hristiyanlara yönelik şiddet olayları neticesinde hem can kaybı hem de maddi kayıplar yaşanmıştır. Bu konuda olayların çözüme kavuşturulması, olaylara sebebiyet verenlerin cezalandırılması ve zarara uğrayanlar için tazminat konusu gündeme gelmiştir. Avrupalı devletlerin de bu konuya müdahil olmasıyla kısa süre zarfında uluslararası bir sorun hâline dönüşmüştür. Mali kapasitesi kısıtlı olan devletin kendi imkanları ile zarar tazminleri yeterli olamamış ve bundan dolayı ileriye yönelik olan gelirlerini bugünden kullanarak borçlanmaya gitmek zorunda kalmıştır. Ayrıca uluslararası bir sorun hâline dönüşen bu meselenin üstesinden gelinmesi burada olayların daha da büyümesine engel olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin bu olaylar ile nasıl baş edebildiği, tazminat sürecine giden olayların ortaya çıkışı, ilerlemesi, siyasi ve mali sonuçları araştırılmıştır. Bu çerçevede tazminat ödemelerini karşılayabilmek için ihracına başvurulan “Şam sergileri” adlı iç borçlanma tahvilinin ihracına dair ayrıntılar ele alınmıştır. Osmanlı Devleti, söz konusu dönemde mali kapasitesi kısıtlı olmasına rağmen ihraç edilen sergiler ile mağdur olan kişilerin zararlarını tazmin etmek istemiş ve bölgedeki asayişin sağlanmasında bu finansal uygulamaların da etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada, birincil kaynak olarak dönemin arşiv kaynaklarından istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Suriye olayları, Tazminat, Şam sergileri, İç borçlanma tahvili

1860-61 Syrian Events, Compensation and Serghi of Damascus

The subject of compensation, which is frequently encountered in the historical process, has emerged as a result of extraordinary situations such as war and has brought financial burdens for the part that will make these payments. In the last period, the Ottoman Empire not only had to pay war reparations, but also dealt with regional violence and made compensation payments to the victims. The conflicts that started between the Druze and the Maronites in Lebanon in May 1860 grew and spread to Damascus. As a result of the violence against Christians in Damascus, both loss of life and material losses were experienced. In this regard, the issue of resolving the incidents, punishing those who caused these incidents and compensation for those who suffered damage came to the agenda. With the involvement of European States in this issue, it soon turned into an international problem. The state, whose financial capacity is limited, could not compensate for damages with its own means, and therefore, it had to go into debt by using its prospective income. In this study, how the Ottoman Empire coped with these events, the emergence, progress, political and financial consequences of the events leading to the compensation process were investigated. And then the details of the issuance of domestic debt bonds, called “serghi”, which are used to meet the compensation payments, are discussed. Although the financial capacity of the Ottoman State was limited in period in question, it compensated the victims with the exported serghi and it was concluded that these financial practices were also effective in ensuring the peace in the region. In this study, archival sources of the period were used as the primary source.

Keywords:

The Ottoman Empire, Syrian events, compensation, Serghi of Damascus, domestic debt bond,

PDF

___

Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Bab-ı Asafi Amedi Kalemi (A. AMD), 94/92.
Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR. SFR.3), 57/5, 83/2. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT), 448/20.
İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS), 23/995/1, 22/970, 22/958. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d), 9812, 12665.
Maliye Nezareti Varidat Defterleri (ML.VRD.d), 2969. Maliye Nezareti Defterleri (ML.d), 865.
Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM), 308/53, 313- 39, 315-59.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Akar, Mustafa, Arşiv Vesikaları Işığında Cebel-i Lübnan ve Şam Hadiseleri (1860-61), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996.
Akarlı, Engin Deniz, The Long Peace: Ottoman Lebanon 1861-1920, University of California Press, California 1993.
Akyıldız, Ali, Para Pul Oldu Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
Al, Hüseyin- Akar, Şevket Kamil, “Tanzimat ve Mali Reformlar: İltizamın Kaldırılması ve Finansman Arayışları (1839-1840)”, Prof. Dr. İlker Parasız’a
Armağan- Bir Duayen ile İktisat ve Finansı Çok Boyutlu Düşünmek, Der. Ali Arı, Efil Yayınevi, Ankara 2014, s.135- 157.
Al, Hüseyin- Akar, Şevket Kamil, Osmanlı Finans Sisteminde Modernleşme 2: Osmanlı Para Reformu, TCMB Yayını, Ankara 2014.
Al, Hüseyin-Akar, Şevket Kamil, Osmanlıdan Günümüze Borsa-Dersaadet Tahvilât Borsası (1874-1928), BİST Yayını, İstanbul 2014.
Al, Hüseyin- Akar, Şevket Kamil, “Söylentinin Gücü: İstanbul’da Büyük Panik ve 1861 Finansal Krizi”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 7, 2008, s. 23-59.
Al, Hüseyin- Akar, Şevket Kamil, “Osmanlı Maliyesinde Kısır Döngü ve 1861 Ticari Krizi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 18, İstanbul 2008, s. 51-86.
Al, Hüseyin- Akar, Şevket Kamil, “Uluslararası Finans Politik Açısından 1860-61 Suriye Bunalımı ve Mirés Borçlanması”, İÜEF Tarih Dergisi, S. 45, İstanbul 2008, s. 77-122.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Kronik Kitap, İstanbul 2019.
Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
Clay, Christopher, Gold for the Sultan: Western Bankers and Ottoman Finance 1856-1881, I. B. Tauris, New York 2000.
Fewaz, Leila Tarazi, An Occasion for War- Civil Conflict in Lebanon and Damascus in 1860, University of California Press, California 1995.
Gökbilgin, M. Tayyib, “1840’tan 1861’e kadar Cebel-i Lübnan Meselesi ve Dürziler”, Belleten, C X/ S. 40, Ekim 1946, s. 641-703.
Hathaway, Jane, Osmanlı Hakimiyetinde Arap Toprakları, çev. Gül Çağalı Güven, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1956.
Kayral, Güçlü, “Osmanlı Döneminde Yeni Bir Kâğıt Para Emisyonu: “Tazminat Sergisi””, Türk Nümismatik Derneği Bülteni, No. 43, İstanbul 2014, s. 1-8.
Kılıç, Remzi, Osmanlı Yönetiminde Irak ve Suriye Tarihi Coğrafyası XIX Yüzyılda İdari Yapısı, İdeal Yayınevi, İstanbul 2011.
Kızılkaya, Oktay- Bay, Serdar, “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Sonucunda Rusya’ya Verilen Tazminatlar ve Ödenmesinde Yaşanan Zorluklar”, History Studies, Vol. 11/ Issue: 6, December 2019, s. 2247-2263.
Lewis, Bernard, Ortadoğu: İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi, 16.Basım, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2021.
Tepekaya, Muzaffer, “Selanik Vilayeti Almanya ve Fransa Konsoloslarının Öldürülmesi Olayı (6 Mayıs 1876)”, Belleten, C 77/ S. 280, Aralık 2013, s. 1031-1070.
Ülman, A. Halûk, 1860-61 Suriye Buhranı Osmanlı Diplomasisinden Bir Örnek Olay, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1966.
Yalçın, Mehmet Akif, “1828-29 Osmanlı-Rus Savaşının Mali Sonuçları: Ticaret ve Savaş Tazminatları Meselesi”, İzmir İktisat Dergisi, C 38/ S. 2, 2023, s. 502-525.
Yetiş Doğan, Esma Gül, Osmanlı İç Borçlanma Sisteminde Modernleşme 1839-1881, Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul 2022