Pietro Del Massaio’nun Planına Göre 15. Yüzyılda Edirne’nin Kentsel Mekân Değerlendirmesi

Edirne kenti bir Osmanlı başkenti olmasına karşın; mekânsal gelişim sürecine dair yazılı ve görsel kaynaklar özellikle 19. yüzyıl öncesi için kısıtlıdır. Edirne kentine yönelik bilinen en eski haritaların 1854 yılı sonrasına ait olması tarihsel, mekânsal incelemelerde ve tarihsel verilere dayalı olması gereken fiziki müdahalelerde kısıt yaratan bir konudur. Yapılan incelemeler ve araştırmalar sonucunda Batlamyus’un Coğrafya isimli eserinin 15. yüzyılda Pietro del Massaio tarafından hazırlanmış Latin 4802 isimli kopyasında Edirne/ Kaleiçi Bölgesini gösteren plan tespit edilmiştir. 15-16. yüzyıllar arası haritacılık ve kopya eser üretiminde görülen değişimler nedeniyle, tespit edilen plan bulunduğu dönem açısından tek örnektir. Ancak içerik bakımından dönemin mekânsal yapısına dair temel okuma ve çözümlemeleri yapmak mümkün olmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı; bu plana yönelik incelemelere dayanarak 15. yüzyıl Edirne kenti Kaleiçi Bölgesinin mekânsal kurgusuna yönelik çıkarımların yapılmasıdır. Bu kapsamda tarihsel okumalar, ek plan ve haritalar gibi kaynakların da desteği ile sur kapıları, yollar, donatılar olmak üzere kentsel çevreye yönelik üç ana başlıkta incelemeler ve tespitler yapılmıştır. Çalışmanın özgün katkısı, literatürde ilk kez ele alınan bu belge ile Edirne kenti için kentsel ölçekte mekânsal gelişim ve kent tarihi konularına yönelik yorumların geliştirilmesidir. Ayrıca Kaleiçi bölgesinin özellikle dini/kamusal donatılar açısından bir hizmet bölgesi niteliğine sahip olduğu da söz konusu belgeye dayanarak tespit edilebilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Edirne, Kent Tarihi, Kent Planları, Batlamyus, Coğrafya, Pietro del Massaio

Urban Spatial Assessment of Edirne in the 15th Century According to Pietro Del Massaio’s Plan

Edirne was one of the capital cities of the Ottoman Empire, but even so, written and visual resources on the spatial development process are limited, especially for the period prior to the 19th century. The fact that the oldest known maps of Edirne belong to after 1854 is an issue that creates limitations in historical, spatial investigations. As a result of researches, a plan for Edirne/Kaleiçi was determined in the copy of Ptolemy’s Geography named Latin 4802 prepared in the 15th century. Due to the changes observed in cartography and copy production between the 15th-16th centuries, the determined plan is the only example representing that period. The aim of this article is to make inferences about the spatial structure of Edirne/Kaleiçi Region in the 15th century, based on this plan. Within the scope of the study, the plan was examined through three main topics: the city walls and gates, road lines and urban functions. Additional resources, such as historical records, plans and maps, were used in the evaluation process. The original academic contribution of the study is to pave the way for further discussions on the spatial development and urban history for Edirne with this plan discussed for the first time in the literature. In addition, it has been determined based on the plan that the Kaleiçi region has the characteristics of a service region, especially in terms of religious/public facilities.

Keywords:

Edirne, Urban History, City Plans, Ptolemy, Geography, Pietro del Massaio,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Vatikan Kütüphanesi (Biblioteca Apostolica Vaticana (BAV))
Ciriaco d’Ancona-Urb.lat.281 (1449), 229v-230r (http://www.mss.vatlib.it/guii/ console?service=shortDetail&id=3583, 12.07.2021 tarihinde erişildi).
Ciriaco d’Ancona-Vat.lat.218 (1401), Sec. XV-1r-v (http://www.mss.vatlib.it/guii/ console?service=shortDetail&id=3582, 12.07.2021 tarihinde erişildi).
Fransa Ulusal Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü (Bibliothèque nationale de France. Département des Manuscrits)
Ptolomaeus, Claudius. Cosmographia (Latin 4802). yay. haz. Pietro del Massaio, Floransa 1451 (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8454687p, 10.01.2020 tarihinde erişildi).
Plan manuscrit d’Andrinople. Bibliothèque nationale de France, département Cartes et plans, CPL GE DD-2987 (5912), 2008.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Akansel, Sennur, “Edirne Kaleiçi Geleneksel Konutları ve Kaleiçi’nin Günümüzdeki Görünümü”, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, C 5/S. 2, 2016, s. 199-207.
Arad, Pnina, “An Unpublished Map of the Holy Land: Venice, Biblioteca Marciana, MS Lat. X 116 (=3783)”. Imago Mundi, Vol. 65/No. 1, 2013, s. 80-86.
Aslanapa, Oktay, Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, Edirne Valiliği Yayınları, 3. baskı, Edirne 2014.
Boykov, Grigor, “The T-shaped Zaviye/İmarets of Edirne: A Key Mechanism for Ottoman Urban Morphological Transformation”, Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, Vol. 3/No. 1, 2016, s. 29-48.
The City in Maps: Urban Mapping to 1900, British Library, Londra 1987.
Buisseret, David, Envisioning the City: Six Studies in Urban Cartography. University of Chicago Press, Chicago 1998.
Carlevaris, Laura, vd., “Perception and Communication of Urban Space: Observations on Fourteenth- and Fifteenth-Century Representations of Rome”, ed. Enrico Cicalò, Proceedings of the 2nd International and Interdisciplinary Conference on Image and Imagination, Springer International Publishing, İtalya 2020, s. 852-865.
Conforti, Claudia, “The Birth of the Modern City”, Companion to the History of Architecture, American Cancer Society, ABD 2017, s. 1-27.
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi C 3, ed. Tevfik Temelkuran - Necati Aktaş, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1986.
Edgerton, Samuel Y., “Florentine Interest in Ptolemaic Cartography as Background for Renaissance Painting, Architecture, and the Discovery of America”, Journal of the Society of Architectural Historians, Vol. 33/No. 4, 1974, s. 275-92.
Erkal, Mehmet, “Arşın”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 3, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul 1991, s. 411-13.
Erol Özdizbay, Aliye, Edirne (Hadrianopolis) Kalesi Zindanaltı Kazılarında Bulunan Sikkeler, ed. Kayhan Dörtlük, Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya 2013, s. 245-80.
Eyice, Semavi, “Edirne”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul 1994, s. 431-432.
Fischer, Joseph, Claudii Ptolemaei Geographiae codex Urbinas Graecus 82, Apud E. J. Brill, Apud Ottonem Harrassowitz, Lipsiae 1932.
Güner, Yavuz, XV. Yüzyılda Edirne’nin Kentsel Dönüşümü, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Edirne 2017.
Gökbilgin, M. Tayyib, “Edirne”. TDV İslam Ansiklopedisi, C 10, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul 1994, s. 425-431.
Harvey, David, The History of Topographical Maps: Symbols, Pictures and Surveys, Thames and Hudson, Londra 1980.
Herva, Vesa-Pekka, “Maps and Magic in Renaissance Europe”, Journal of Material Culture, Vol. 15/No. 3, 2010, s. 323-43.
İhsanoğlu, Ekmeleddin M., “Beşir Çelebi”, Encyclopaedia of Islam, Vol. 3, ed. Kate Fleet vd., Brill Publishing, 2014.
İlgürel, Sevim, “Hibrî’nin ‘Enîs-ül Müsâmîrin’i”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 2-3, 2012.
İmamoğlu, Abdullah Taha, - Başaran, Muhammed Ali, “Osmanlı Edirne’sinde Cami: Sosyo-Mekânsal Bulgular ve Değerlendirmesi”, Edirne Camileri ve Selimiye Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022, s. 188-230.
Kayıcı, Haluk, Sâlnâmalare Göre İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısıyla Edirne Sancağı, Edirne Valiliği Yayınları, Edirne 2013.
Kazancıgil, Ratip, Abdurrahman Hibrî Enîs-ül Müsâmîrin: Edirne Tarihi (1360-1650), Edirne Valiliği Yayınları, Edirne 1999.
Kazancıgil, Ratip, “Aleksandr Zografos’un Edirne Tabloları ve Dr. Rıfat Osman Bey”, Yöre Dergisi, S. 25-26, 2002, s. 73-84.
Kazancıgil, Ratip, Edirne Şehir Tarihi Kronolojisi (1300-1994), Edirne Valiliği Yayınları, Edirne 1999.
Kazancıgil, Ratip, Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı, Edirne Valiliği Yayınları, Edirne 1999.
Keskin, Mustafa Çağhan - Sağ, Mustafa Kaan, “Edirne Hıdırlık Tepesi [Hızır Makamı]: Senkretik Bir Kült Merkezinin Oluşumu ve Ortadan Kaldırılması”, Milli Folklor, C 17/S. 133, 2022, s. 222-233.
Lehmann, Phyllis Williams, “Theodosius or Justinian? A Renaissance Drawing of a Byzantine Rider”, The Art Bulletin, Vol. 41/No. 1, 1959, s. 39-57.
Mens, Eleonore Henriette Marie, Een architectuurhistorische waardestelling van naoorlogse woonwijken in Nederland: het voorbeeld van de Westelijke Tuinsteden in Amsterdam, Eindhoven Üniversitesi, Doktora Tezi, Eindhoven 2019.
Miller, Naomi, “Mapping the City: Ptolemy’s Geography in Renaissance”, Envisioning the City: Six Studies in Urban Cartography, ed. David Buisseret, University of Chicago Press, Chicago 1998, s. 34-75.
Mittenhuber, Florian, “The Tradition of Texts and Maps in Ptolemy’s Geography”, Ptolemy in Perspective: Use and Criticism of his Work from Antiquity to the Nineteenth Century, ed. Alexander Jones, Dordrecht 2010, s. 95-119.
Mittenhuber, Florian-Alfred Stuckelberger, Handbuch Der Geographie: Erganzungsband Mit Einer Edition Des Kanons Bedeutender Stadte, Schwabe AG 2009.
Nuti, Lucia, “The Perspective Plan in the Sixteenth Century: The Invention of a Representational Language”, The Art Bulletin, Vol.76/No. 1, 1994, s. 105-128.
Onur, Oral, Edirne Su Kültürü Kadim Su (Haseki Suyu), Acar Matbaacılık Tesisleri, İstanbul 1978.
Osman Rıfat, Edirne Rehnüması, Türk Kütüphaneciler Derneği-Edirne Şubesi, Edirne 1994.
Osman Rıfat, Edirne Evkaf-ı İslamiyye Tarihi: Camiler ve Mescitler, T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Edirne 1999.
Osmont, Plan d’AdrianopIe 1854, Ministere de la Defense-Service Historique de l’Armee de Terre, carte 4.10.B.225, 1854.
Özdeş, Gündüz, Edirne İmar Planına Hazırlık Etüdü, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayını, İstanbul 1951.
Öztaner, S. Hakan, “Salamis-Constantia Kent Planlaması Üzerine Yeni Araştırmalar: Cardo ve Decumanus”, Anadolu, S. 36, 2010, s. 199-214.
Peremeci, Osman Nuri, Edirne Tarihi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1939.
Pinto, John A., “Origins and Development of the Ichnographic City Plan”, Journal of the Society of Architectural Historians, Vol. 35/No. 1, 1976, s. 35-50.
Scaglia, Gustina, “The Origin of an Archaeological Plan of Rome by Alessandro Strozzi”, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, Vol. 27, 1964, s. 137-163.
Schefer, Ch., (ed.), Bertrandon De La Broquière’in Denizaşırı Seyahati, çev. İlhan Arda, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000, s. 230-231.
Schiltberger, Johannes, The Bondage And Travels Of Johann Schiltberger: A Native Of Bavaria, In Europe, Asia, And Africa, 1396-1427, transl. John Buchan Telfer, Nabu Press, Londra 1859.
Schulz, Juergen, “Jacopo de’ Barbari’s View of Venice: Map Making, City Views, and Moralized Geography before the Year 1500”, The Art Bulletin, Vol. 60/No. 3, 1978, s. 425-74.
Tabak, Ramazan, Roma Döneminde Hadrianopolis (Edirne) Kent Surları, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2018.
Tafur, Pero, Pero Tafur: Travels and Adventures 1435-1439, transl. Malcolm Letts vd., George Routledge, 1926.
Thomas, Johnes, The Travels of Bertrandon de la Broquiere to Palestine during the Years 1432 and 1433, Hafod Press, Londra 1807.
Woodward, David, “Cartography and the Renaissance: Continuity and Change”, Cartography in the European Renaissance, University Of Chicago Press, Chicago 2007, s. 3-23.
Yenen, Zekiye, Vakıf Kurumu-İmaret Sistemi Bağlamında Osmanlı Dönemi Türk Kentlerinin Kuruluş ve Gelişim İlkeleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1988.
Yıldırım, Sercan, Kentsel ve Mekânsal Yapı Çözümlemesi: Edirne Kent Kurgusu ve Mekânsal Yapı Çözümlemesi, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi, Ankara 1996.
Yıldırım, Şahin, Makedonya Kulesi Kurtarma Kazısı 2003, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2004.
İnternet Kaynakları
“Pietro Del Massaio Di Iacopo Del Massaio”, 20 Mayıs 2019, (https:// spotlight.vatlib.it/it/humanist-library/feature/pietro-del-massaio-di-iacopo-del- massaio#fromHistory, 12.07.2021 tarihinde erişildi).
Ancient Coinage of Thrace, Hadrianopolis. 2021, (https://www.wildwinds.com/coins/ greece/thrace/hadrianopolis/i.html, 01.07.2021 tarihinde erişildi).