YEMENLİ ABDULLAH’IN HAK ARAMA MÜCADELESİ: “HÜKÛMET-İ SENİYYE ÂCİZ DEĞİLDİR. BİRADERİMİN KATİLİNİ İSTERİM”

Yemen Arap Yarımadası’nın güneyinde yer alır. Burası tarih boyunca önemli birçok hadisenin gerçekleştiği bir bölgedir. Bölge insanı da tarih boyunca farklı sebeplerle yarımadanın pek çok bölgesine gitmiştir. Hint Okyanusu ile Kızıldeniz arasında yer alması nedeniyle birçok devlet Yemen’le ilgilenmiştir. Mühim bir mevkide bulunan Yemen, tarih boyunca mücadelelerin ve çekişmelerin önemli merkezlerinden biri olmuştur. Osmanlı Devleti her ne kadar güçlü olduğu dönemlerde buraları kontrol etmeyi başarmışsa da bölgede her dönem sorunlar yaşanmıştır. Özellikle devletin son dönemlerini yaşadığı 19. yüzyılın sonlarında bölgedeki mevcut sorunlar daha da görünür hale gelmiştir. Bu çalışma ile bir Yemenlinin 19. yüzyıl sonunda Yemen’de başlayan ve İstanbul’a taşınan bir sorununa odaklanılacaktır. Abdullah b. Muhammed Kedeş isimli ticaretle uğraşan birisinin yaşadığı sorunlar ve bu sorunlar karşısında devletin tutumu ve bunun yanında söz konusu dönemde Osmanlı Devleti’nin bölgedeki hâkimiyeti ele alınacaktır. Abdullah b. Muhammed yaşadığı yerde bir alacak-verecek meselesinde haksızlığa maruz kalmış ve bu haksızlığını gidermek için devletin en üst mercilerine kadar uzanan bir hukuk mücadelesi vermiştir. Söz konusu mücadele esnasında çıkan tartışmadan dolayı kardeşi öldürülmüş ve mesele kendisi için daha da önemli bir boyut kazanmıştır. Sadece Yemen’de mücadele ile yetinmemiş, ömrünün yaklaşık 4 yılını İstanbul’da geçirmiştir. Babıali nezdinde haksızlığını gidermek için defalarca talepte bulunmuştur. Taleplerinden bazıları karşılık bulmuş; bazıları ise bürokrasi zinciri içerisinde farklı sebeplerle ya görmezden gelinmiş ya da kendisine türlü mazeretler ileri sürülmüştür. Bu çalışma söz konusu mücadelenin seyrini bize anlatırken 19. yüzyıl sonlarında Yemen’in ve Yemen’deki Osmanlı Devleti’nin vaziyetini bir Yemenli gözüyle göstermeyi hedeflemektedir. Çalışmada Osmanlı arşiv vesikalarıyla bölgenin durumu anlatılırken, Abdullah b. Muhammed Kedeş’in mücadelesi de Babıali’ye verdiği çok sayıda arzuhalden yola çıkılarak okuyucuya aktarılacaktır.

YEMENI ABDULLAH’S STRUGGLE FOR JUSTICE: “OTTOMAN STATE IS NOT INCAPABLE. I WANT MY BROTHER’S MURDERER”

Yemen is located in the south of the Arabian Peninsula. This is a region where many important events took place throughout history. The people of the region have gone to many parts of the peninsula for different reasons. Many states have been interested in Yemen because it is situated between the Indian Ocean and the Red Sea. Yemen, situated at a remarkably important location, has been one of the important centers of struggles and conflicts throughout history. Even though the Ottoman Empire managed to control these places when it was strong, problems were always observed in the region. These problems became more evident especially in the late 19th century, when the state was experiencing its last periods. Therefore, this study aims to observe the problems in the region through the eyes of a Yemeni. The study will treat the problems experienced by a Yemeni named Abdullah b. Muhammed Kedeş and the attitude of the state towards these problems and as well as the Ottoman State’s rule in the region during the period in question. Abdullah b. Muhammed was subjected to an injustice in the issue of debit and credit where he lived and engaged in a legal struggle which reached out to the highest authorities of the state to put an end to this injustice. His brother was killed due to an argument during the struggle in question, and the issue took on an even more important dimension. Not only did he struggle in Yemen, he spent about 4 years of his life in Istanbul. He has repeatedly demanded to remedy his injustice in the eyes of the sublime porte. Some of his demands were met; some of them were either ignored or he was presented with various excuses for different reasons within the bureaucratic chain. This study aims to show the situation of Yemen and the Ottoman Empire in the late 19th century through the eyes of a Yemeni while telling us about the course of the struggle in question. While the state of the region will be explained with Ottoman archival records, the struggle of Abdullah b. Muhammed Kedeş will be told to readers based on the numerous petition he submitted to the sublime porte.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
BEO. 754/56495; 758/56838; 761/57017; 865/64820; 891/66775; 894/67039; 901/67521;
915/68612; 928/69575; 936/70186; 973/72963; 976/73186; 986/73912; 994/74491;
1005/75303; 1017/76210; 1033/77442; 1053/78941; 1176/88170; 1194/89550;
1211/90816; 1229/92132; 1236/92640; 1262/94614; 1288/96566;
DH.MKT. 2144/19; 2183/69; 2184/36; 2192/141; 2213/76; 2321/100; 2360/58; 2404/44; 2468/5;
DH.ŞFR. 285/103; 427/66;
İ.MMS. 49/2119;
İ.MVL. 569/25585;
Araştırma-İnceleme Eserler
Ahmed Raşit Paşa 2013 Ahmed Raşit Paşa, Tarih-i Yemen ve San’a, Yay. Haz. Sadettin Baştürk, Taşhan Kitap.
Akalın 2020 Durmuş Akalın, “Türkçe Bilmez Mehmed Ağa Vakası ve Yemen’de Mısır Etkisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XX/40, ss. 107-148.
Akalın 2015 Durmuş Akalın, “Yemen’in Kuzeyinde Osmanlı İdaresinin Yeniden Tesis Edilmesi ve Mekke Şerif Muavini Kıbrıslı Tevfik Paşa (1848-1851)”, MJH, V/1, s. 17-42
Artuç 2019 Nevzat Artuç, Cemal Paşa, Askeri ve Siyasi Hayatı, TTK Basımevi, Ankara.
Düstur 1289 Ceza Kanunname-i Hümayunu, Düstur, C. 1, Tertip 1, Matbaa-yı Amire.
Emecen 2002 Feridun Emecen, “Sultan Süleyman Çağı ve Cihan Devleti”, Türkler, Cilt 9, Yeni Türkiye Yayınları, Ed. Hasan Celal Güzel vd., Ankara.
Gencer 2001 Ali İhsan Gencer, Bahriye’de Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789-1867), TTK Basımevi, Ankara.
Gökmen ve Özdemir Ertan Gökmen-Ömür Yazıcı Özdemir, Aydın Vilayeti’nde Suç ve Ceza (1866-1877), Libra Yayınları, İstanbul.
Hourani 2016 Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, Çev: Yavuz Alogan, İletişim Yayınları, 12. Baskı, İstanbul.
Koloğlu 2017 Orhan Koloğlu, Türk-Arap İlişkileri Tarihi, Tarihçi Kitabevi, İstanbul.
Orhonlu 1996 Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Basımevi, İstanbul.
Özbaran 2013 Salih Özbaran, Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, Tarihçi Kitabevi, İstanbul.
Polat 2019 Ü. Gülsüm Polat, Türk-Arap İlişkileri Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken (1914-1923), Kronik Yayınları, İstanbul.
Sarıyıldız 2010 Gülden Sarıyıldız, Sokak Yazıcıları Osmanlılarda Arzuhaller ve Arzuhalciler, Derlem Yayınları, İstanbul.
Sırma 2008 İhsan Süreyya Sırma, Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul.
Temir 2020 Hakan Temir, Arap Yarımadası’nda Kabile Hayatı, Siyer Yayınları, İstanbul.
Tuğluca 2016 Murat Tuğluca, Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, TTK Basımevi, Ankara.
Uzunçarşılı 1988 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Basımevi, Ankara.
Yaslıçimen 2020 Faruk Yaslıçimen, “Biz Osmanlı Değil miyiz? Şii Nureddin ve İbrahim’in Sürgünden Dönüş Mücadelesi”, İmparatorluğun Öteki Yüzleri, Der. Fırat Yaşa, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Yeşilyurt 2011 Yahya Yeşilyurt, Medeniyetler Beşiği Kadim Bir Osmanlı Ülkesi Yemen, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi