1923

TÜRK-YUNAN NÜFUS MÜBADELESİ’NDE HİLAL-İ AHMER (KIZILAY) CEMİYETİ’NİN GİRİT’TE GÖREVLENDİRDİĞİ İMDAD-I SIHHİ HEYETLERİ VE FAALİYETLERİ

Türk - Yunan Nüfus Mübadelesi, savaştan yeni çıkmış olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin henüz yeni kurulduğu ve birçok sorunla uğraşmak zorunda olduğu bir dönemde gerçekleşmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde yaşanan kitlesel göçlerin yakın tanıkları olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucuları, mübadele işine ziyadesiyle önem vermişlerdir. Mübadele işlerini yürütmek üzere geniş bir kadroya ve hatırı sayılır bir bütçeye sahip olan Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti kurulmuştur. Mübadillerin karşılaşacağı sorunları asgariye indirmek için geçmiş yıllarda yaşanan savaşlarda ve göçlerde gösterdiği yararlılıklarla takdir kazanan Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin de yardımına başvurulmuştur. Hükümet ile Hilal-i Ahmer Cemiyeti arasında yapılan görüşmeler sonucunda bir işbirliği programı hazırlanarak cemiyetin mübadelede üstleneceği hizmetlerin sınırları tespit edilmiştir. Belirlenen işbirliği programına göre, Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin bindirme ve indirme iskelelerinde sağlık heyetleri görevlendirmesine, yolculuk sırasında vapurlarda sağlık heyetleri bulundurmasına, mübadillerin geçici barınmaları için çadır ve barakalar kurmasına, mübadillere eşya ve erzak yardımları yapmasına karar verilmiştir. Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin hükümet ile yaptığı işbirliği programına bağlı kalarak sağlık heyetleri görevlendirdiği yerlerden biri de Girit adası olmuştur. 1923 yılı Ekim ayında kurulan 28. Hanya İmdad-ı Sıhhi Heyeti ve 29. Kandiye İmdad-ı Sıhhi Heyeti, 10 Kasım‘da İstanbul’dan ayrılarak Atina üzerinden Girit’e varmak üzere yola koyulmuştur. 15 Kasım’da Girit adasına varan heyetler, birkaç günlük hazırlığın ardından 17 Kasım’da fiilen göreve başlamışlardır. Bu çalışmada Türkiye Kızılay Derneği Arşivi’nde yer alan belgeler çerçevesinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Hanya ve Kandiye şehirlerinde görevlendirdiği imdad-ı sıhhi heyetlerinin faaliyetleri incelenmiş, heyetlerin kimlerden oluştukları, görev süreleri boyunca üstlendikleri sağlık hizmetleri, mübadillerin Türkiye’ye sevkleri sırasında üstlendikleri görevler, muhtaç durumda olan mübadiller için yaptıkları erzak ve eşya yardımları tespit edilerek değerlendirilmiştir.

HELP COMMITTEES AND THEIR ACTIVITIES IN CRETE APPOINTED BY RED CRESCENT DURING TURKISH-GREEK POPULATION EXCHANGE

Turkish – Greek Population Exchange was took place in a period when State of Turkish Republic was just out of war and newly established, and aslo had to deal with many problems. The founders of Turkish Republic, who were close witnesses of the mass migration occured in the last period of Ottoman Empire, gave excessive importance to exchange issue. To carry out the exchange affairs, Exchange, Construction and Settlement Ministry, which had a large staff and remarkable amount of budget, was established. In order to minimize the problems that the immigrans would encounter, they applied the help of the Red Crescent which had been appreciated for its usefulness in wars and migrations in the past years. As a result of the negatiations between Goverment and Red Crescent, having prepared a cooperaiton program, the limits of the services that the society would undertake during the exchange were determined. According to the cooperation program, it is decided that the Red Crescent would assign health delegations at loading and landing docks, keep delegates on the ferries during the journey, set up tents and barracks for temporary shelter, and provide goods and supplies for refugees. The island of Crete was one of the places where the Red Crescent appointed health committees in accordance with the cooperation program it made with the goverment. Established in October 1923, the 28th Chania Help Committee and 29th Candia Help Committee left Istanbul on November 10 and set out to arrive in Crete via Athens. Arrived on the island of Crete on November 15, the delegations started to work on November 17 after a few days of preparation. In this study, it is examined the activities of help committees charged by the Red Crescent in Chania and Candia within the frame of the documents in the Red Crescent Association and evaluated of whom the delegations consist, medical services undertaken during their period, tasks taken on during shipping refugees to Turkey, and food aids for need needful refugees.

PDF

___

1. Arşiv Belgeleri:
(Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi)
BCA, 30/10-123-873-3.
BCA, 272/11-17-72-4.
BCA, 272/11-19-90-17.
BCA, 272/11-17-72-1.
(Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)
BOA, HR. İM. (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı), 61/43.
BOA, HR. İM., 42/1.
BOA, HR. İM., 18/24.
BOA, HR. İM., 48/99.
BOA, HR. İM., 21/40.
BOA, HR. İM., 47/63.
BOA, HR. İM., 42/34.
(Türkiye Kızılay Derneği Arşivi)
TKDA, Kutu No: 1296, Belge No: 151.
TKDA, Kutu No: 1275, Belge No: 6.9.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 1.4.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 1.7.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 20.1.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 24.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 21.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 1.5.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 22.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 1.14.
TKDA, Kutu No: 1296, Belge No: 207.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 4.
TKDA, Kutu No: 859, Belge No: 3.
TKDA, Kutu No: 859, Belge No: 3.1.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 107.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 156.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 113.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 70.2.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 70.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 70.1.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 70.5.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 1.10.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 106.11.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 136.3.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 70.3.
TKDA, Kutu No: 1297, Belge No: 70.4.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 106.8.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 106.9.
TKDA, Kutu No: 1270, Belge No: 106.10.
(Salt Araştırma)
Salt Araştırma, ACCEVSC00009.
Salt Araştırma, ACCEVJ00072.
2. Süreli Yayınlar**
Ahenk
Akşam
Hâkimiyet-i Mi liye İkdam
Tanin
Tevhid-i Efkâr
Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası
Vatan
3. Araştırma Eserler, Makaleler ve Tezler
Adıyeke, Ayşe Nükhet, “Mübadele Öncesi Hanya’da Türk Giritliler (Turkokrites)”, 90. Yılında Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Yeni Yaklaşımlar, Yeni Bulgular, (Yayına Hazırlayan: Hakan Uzbek, Sefer Güvenç), Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları, İstanbul, 2016, ss. 216-231.
__________, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
Adıyeke, Nuri, “Girit’te Osmanlı Yönetiminin Kurulması, Gündelik Yaşam, Toplumsal İlişkiler ve Kimlik Şekillenmesi”, Osmanlı İdaresinde Girit ve Girit Müslümanları, Editör: Ali İbrahim Berraki - Wassim İbrahim Berraki, Ulinnoha Derneği Yayınları, Trablus, 2014, ss. 19-30.
Adıyeke, Ayşe Nükhet - Adıyeke, N ri, Osmanlı Dönemi Kısa Girit Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2021.
Akgün, Seçil Karal - Uluğtekin, Murat, Yeni Belgelerin Işığında Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Cilt-1, Türkiye Kızılay Derneği Yayınlar, Ankara, 2020.
**Süreli yayınların nüsha tarihleri kullanıldıkları dipnotlarda verilmiştir. __________, Yeni Belgelerin Işığında Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Cilt-2, Türkiye Kızılay Derneği Yayınlar, Ankara, 2020
Akgün, Seçil, “Birkaç Amerikan Kaynağından Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Sorunu”, III. Askeri Tarih Semineri: Türk Yunan İlişkileri, Genel Kurmay Yayınları, Ankara, 1986, ss. 241-277.
Arı, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012.
Böke, Pelin, “İzmir Karantina Teşkilatının Kuruluşu ve Faaliyetleri (1840-1900)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VIII/18-19, (2009/Bahar-Güz), ss. 137-159.
Çapa, Mesut, Kızılay [Hilal-i Ahmer] Cemiyeti (1914-1925), Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2010.
Çavdar, Hüseyin,”Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti 27. İmdad-ı Sıhhî Heyeti’nin Selanik’teki Faaliyetleri (Ekim 1923-Ekim 1924), Vakanüvis, Yıl: 3, Sayı: 1, (Bahar 2018), ss. 113-135.
Çelebi, Ercan, Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti, Hiper Yayın, İstanbul, 2019. Çetin, Nurten, “1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 24, (2010), ss. 149-172.
Dağlar Macar, Oya, “Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nin Müslümanlara Yaptığı Yardım Çalışmaları ve Mübadele Dönemi Sağlık”, Uluslararası İzmir Göç ve Mübadele Sempozyumu (27-28 Nisan 2017), İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir, 2018, ss. 241-252.
Emgili, Fahriye, Yunanistan’dan Mersin’e Köklerinden Koparılmış Hayatlar, Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2011.
Erdal, İbrahim, Mübadele Ulus Devlet Sürecinde Türkiye ve Yunanistan (1923-1930), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2018.
Gülsoy, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004.
Hirschon, Renée, Mübadele Çocukları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2005.
İpek, Nedim, Mübadele ve Samsun, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
İskân Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul, 1932.
Kerimoğlu, Hasan Taner, “Mübadele Girişimi: 1914 Mübadele Girişimi ve Tarihsel Önemi”, Mübadele Kitabı, (Editörler Olcay Pullukçuoğlu Yapucu, Cihan Özgün, Yücel Aksan), Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2017, ss. 181-186.
Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, (Çev. Seha L. Meray), Takım I, Cilt I, Kitap 2, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1969.
Ortaylı, İlber, “Mübadele”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 31, Ankara, 2006, ss. 424-425.
Önder, Selahattin, “Meclis-i Vükela Mazbatalarında Türk-Bulgar Mübadelesi”, Anadolu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, (1991), ss. 207-225 . Sarı, Muhammetı - Can, Ayşegül, “Lozan Antlaşması Gereğince Girit’ten Türkiye’ye Göçün Basına Yansıyan Yönleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVIII/36, (2018/Bahar), ss. 29-54.
Sarı, Mustafa, İzmit’te Hilal-i Ahmer (1911-1925), Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2016. Sarısır, Serdar, “1913 Türk-Bulgar Sözleşmesi”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 7, (Şubat 2006), ss. 55-60.
Sezer, Cemal - Metin, Ömer, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Savaşlarında Muhacirlere Yardımları, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2016.
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
ayınevi, Ankara, 1986.
__________, Lozan Telgrafları, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III ncü Cilt, III ncü Kısım Eki, Girit Seferi (1645-1669),
Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1977.
Yılan, Burcu, Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklarla Mücadele ve Karantina Teşkilatının Yaygınlaşması: İzmir Klazomen Tahaffuzhanesi Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çanakkale, 2020.
Yıldırım, Nuran, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar, Hastaneler, Kurumlar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014.
Yıldırım, Onur, Diplomasi ve Göç Türk Yunan Mübadelesi’nin Öteki Yüzü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
Zengin Aghatabay, Cahide, Mübadelenin
4. Dijital Kaynaklar
Yıldırım, Nuran, “İstanbul’da Sağlık Hayatı”, https://istanbultarihi.ist/assets/uploads/pdf/ istanbulda-saglik-hayati-107.pdf (Erişim: 11.03.2021).

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi