I.DÜNYA HARBİ VE OSMANLI KAMUOYU: GÜNLÜK VE HATIRALAR ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Kamuoyu (efkâr-ı umûmiye) genel olarak; belli bir zamanda, tartışmalı sorun karşısında, bu sorunla ilgilenen kişiler grubuna veya gruplarına hakim olan kanaat şeklinde tanımlanır. Bu tanıma göre kamuoyu, çoğunluk tarafından desteklenen görüşleri içermektedir. Diğer bir tanıma göre kamuoyu; hükümet dışı özel çevrelerden hükümete doğru yönelen ve hükümetçe göz önünde bulundurulması doğru olan kanaatlerdir. Yani, kamuoyu bir siyasal katılma türüdür. Osmanlı İmparatoruğu, dört yıl süren harbin sonunda dağılmış ve küllerinden yeni bir Cumhuriyet doğmuştur. İmparatorluğu yok olmaya götüren bozgundan sonra Almanya ile beraber harbe girme sorumluluğu imparatorluğun son yıllarında yönetimde bulunan bir avuç idareciye yüklenegelmiştir. Özellikle de Enver, Cemal ve Talat Paşalar sorumlu olarak görülmüştür. Karar verici makamlarda bulunan bu şahısların siyasî sorumluluğu inkar edilemez. Ancak bir devleti yok olmaya götüren bu kadar büyük bir kararın yalnızca birkaç kişinin eseri olduğuna inanmak mümkün müdür? Bu idarecileri Alman ittifakı ve harbe giriş yönünde etkileyen bir kamuoyu olmuş mudur? Böyle bir kamuoyu oluşmuş ise kamuoyunu şekillendiren faktörler nelerdir? Harbin başladığı döneme ait şahitlikler, yöneticilerin harp yanlısı tutumunda yalnız olmadığını ortaya koymaktadır. Yani Osmanlı kamuoyunun genel olarak harp lehinde şekillendiği söylenebilir. Osmanlı kamuoyunun şekillenmesinde II. Meşrutiyet’ten itibaren faaliyete başlayan Türk Ocağı, Donanma Cemiyeti, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti gibi milliyetçi örgütlerin önemli etkisi olmuştur. Balkan Harbi’yle beraber milliyetçi propaganda hız kazanmış ve etkisini artırmıştır. Balkan Harbi’nin neden olduğu felaketler Osmanlı toplumunda gayrimüslimler ile Müslümanlar arasında derin bir uçurum açmıştır. Nitekim, Balkanların kaybedilmesiyle ile Osmanlıcılık siyaseti iflas etmiş, Türkçülükten Turancılığa uzanan milliyetçi akımın önü açılmıştır. Özellikle Ağustos-Kasım 1914 tarihleri arasında, Turancı-Panislamist söylemli yoğun bir savaş propagandası yürütülmüştür. Bu propaganda özellikle eğitimli genç kuşak üzerinde etkili olmuştur. Bu koşullarda harp haklı, meşru ve gerekli görülmüştür.

WORLD WAR I AND PUBLIC OPINION OF OTTOMAN: AN EVALUATION THROUGH DIARY AND MEMORIES

In general, public opinion is defined as the prevailing opinion shared among a group or groups which dealing with a raising issue at a certain time. According to this definition, public opnion includes opinions which supported by the majority. As for other definition, public opinion is the opinions that is directed by different communities towards governments and required to be considered by those governments. So, public opnion is a sort of political participation. Ottoman Empire was destroyed after a four-years war, and then the Republic was founded. The responsibility of entering the war on the side of Germany after the defeat, which caused the end of empire, was attributed to a handful of administrators. Especially Enver, Cemal and Talat Pashas were held responsible for this rout. The responsibility of these persons, who were in the dominant position in decision-making, could not be denied. But, is it possible to believe that just the decisions of these persons caused the end of the empire? Was there any public opinion behind the decision of entering war on the side of Germany which affected these administrators? If yes, what were the factors shaping the public opinion? The witnesses from the period, when the war began, showed that the administrators were not alone in terms of their pro-war attitude. It can be said that the Ottoman public opinion was generally shaped in favor of the war. In this regard, it seems that some nationalist organizations and groups such as Türk Ocağı (Turkish Society), Donanma Cemiyeti (Armada Society), Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, were effective in shaping public opnion. Among with the Balkan War nationalist propagandas increased it’s influence and the disasters, which caused by the Balkan War, have opened a deep gap between muslims and non-muslims. In fact, Ottomanism failed after the Balkan War and the nationalist movemet, which expanding from Turkism to Turanism, has gained momentum. Particulary, Turanist and Pan- Islamist war propaganda was densely carried during August- November in 1914, which had a wide impact upon the young generation at that time. Under these circumstances, war was seen as legitimate and necessary alternative.

PDF

___

Adıvar, Halide Edip(1955), Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan Tesirleri, İstanbul.
Aganoglu, H.Yıldırım(2001), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makus Talihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul.
Ahmad, Feroz(2013), İttihat ve Terakki (1908-1914), Kaynak Yayınları, İstanbul.
………………..(2013), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, (Ed.Marian Kent), Alfa, İstanbul, , s.19-56.
………………..(1985), “İttihat ve Terakki’nin Dış Politikası (1908-1919)”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi II, İletişim Yayınları, İstanbul, s.293-303.
…………………(1966), “Great Britain’s Relations with the Young Turks, 1908-1914”, Middle Eastern Studies, II/4, , s.302-329.
……………….(1990), “Ottoman Armed Neytrality and Intervetion, August-November 1914”, Studies on Ottoman Diplomatic History, 4, s.41-69.
Ahmet Ağayef, “Goeben ve Breslau”, Tercüman-ı Hakikat, 12 Ağustos 1914.
Aksakal, Mustafa(2010), Harb-i Umumi Eşiğinde, Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Akşin, Sina(2011), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara.
Apak, Rahmi(1988), Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Arıkan, Zeki(1989), “Balkan Savaşı ve Kamuoyu”, Dördüncü Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Genelkurmay Basımevi, Ankara, s.168-190.
Arslan, Esat(2010), “Goben ve Breslav’ın Alınmasının Perde Arkası, ABD’nin Yunanistan’a Verdiği İki Savaş Gemisi: Mississippi ve Idaho Dretnotları”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 16, s.67-88.
Aydemir, Şevket Süreyya(1967), Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Bayur, Yusuf Hikmet(1951), Türk İnkılap Tarihi, II/3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,.
……………....(1983), Türk İnkılap Tarihi, III/1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Bağış, Ali İhsan(1999), “İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu’nun Toprak Bütünlüğü Politikası ve Türk Diplomasisinin Çaresizliği”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s.45-54.
Baykara, Tuncer(1989), “Birinci Dünya Savaşı’na Girişin Psikolojik Sebepleri”, Dördüncü Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Genelkurmay Basımevi, Ankara, s.360-368.
Bengi, Hilmi(2015), “Birinci Dünya Savaşı’nın Başlangıcında Türk Basınının Yaklaşımı ve Haber Değerlendirme Biçimleri”, 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası
Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.387-422
Beşikçi, Mehmet(2015), Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Beyatlı, Yahya Kemal(1973), Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım, Baha Matbaası, İstanbul.
Cemal Paşa(2006), Hatıralar, (Yay. Haz.Alpay Kabacalı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Çakmak, Fevzi(2011), Batı Rumeli’yi Nasıl Kaybettik?, (Yay.Haz.Ahmet Tetik), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Çolak, Mustafa(2006), Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Dayı, S.Esin Derinsu(2012), “Türk Yurdu’nda Balkanlar ve Balkan Savaşları ile İlgili Haberler”, Atatürk Dergisi, C/1, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü, s.21-48.
Deringil, Selim(1985), “II. Abdülhamit’in Dış Politikası”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi II, İletişim Yayınları, İstanbul, s.304-307.
Earle, Edward Mead(2003), Bağdat Demir ve Petrol Yolu Savaşı (1903-1923), Örgün Yayınevi, İstanbul.
Erbuğ, Merih Baran(2007), Kaybolan Yıllar, Mülazım Ahmet Hilmi’nin Sarıkamış-Sibirya- Afganistan Hatıraları ve Hayatı, Vadi Yayınları, Ankara.
Erden, Ali Fuat(1949), Paris’ten Tih Sahrasına, Ulus Basımevi, Ankara.
Güvenç, Serhat(2009), Birinci Dünya Savaşı’na Giden Yolda Osmanlıların Dretnot Düşleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Hale, William(2003), Türk Dış Politikası, 1774-2000, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. Halide Edip (Adıvar), “Halas Muharebesi”, Tanin, 11 Aralık 1914.
Hall, Richard C. (2003), Balkan Savaşları, 1912-1913, I. Dünya Savaşı’nın Provası, Homer Kitabevi, İstanbul.
Hayta, Necdet(2015), “ I. Dünya Savaşı’na Giden Yolda 1908 Reval Mülakatı ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.17-36.
Hobsbawn, Eric(2005), İmparatorluk Çağı 1875-1914, Dost Kitabevi, Ankara.
Hopkirk, Peter(1995), İstanbul’un Doğusunda Bitemeyen Oyun, Yeni Yüzyıl Tarih Dizisi, İstanbul.
İnönü, İsmet(1985), Hatıralar, Bilgi Yayınevi.
Kannengieser, Hans(2015), Çanakkale Cehenneminde 500 Alman, Doğu Kitabevi, İstanbul. Kapani, Münci(1989), Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, Ankara
Karabekir, Kazım(2001), Türkiye’de ve Türk Ordusunda Almanlar, Emre Yayınları, İstanbul. …………….... (2011) , Birinci Dünya Savaşı Anıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Karal, Enver Ziya(1983), Osmanlı Tarihi V, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
……………....(1977), Osmanlı Tarihi VII, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Karpat, Kemal(2012), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’na Girişi”, Türk Dış Politikası, Timaş Yayınları, İstanbul, s.99-160.
Kılıç, Selami(2009), “Alman İmparatorluğu’nun Kutsal Savaşı: ‘Cihat’ Mimarları, Söylem ve Girişimleri”, On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu (20-22 Mayıs 2009) Bildirileri-I, Genkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, s.275-291.
Kışlalı, Ahmet Taner (1987), Siyaset Bilimi, Ankara.
Koloğlu, Orhan(1999), “İttihat ve Terakki Partisi’nin Dış Politikası”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s.233-239.
Köroğlu, Erol(2010), Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918), Propagandadan
Milli Kimlik İnşasına, İletişim Yayınları, İstanbul.
Köprülüzade Mehmet Fuat, “Müdafaa-i Milliye”, Tasvir-i Efkar, 11 Şubat 1913.
Kressentein, Friedrich Freiherr Kress von(2007), Son Haçlı Seferi, Kuma Gömülen İmparatorluk, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
Küçük, Cevdet(2000), “II. Abdülhamit’in Dış Politikası”, II. Abdülhamit Dönemi Paneli II, İstanbul, s.132.
Mahmut Muhtar(1999), Maziye Bir Nazar, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Moreau, Odile(2010), Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu, Askeri “Yeni Düzen”in İnsanları ve Fikirleri 1826-1914, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Mühlman, Carl(2009), İmparatorluğun Sonu (1914), Osmanlı Savaşa Neden ve Nasıl Girdi?, Timaş Yayınları, İstanbul.
Ortaylı, İlber(1987), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayın, İstanbul.
…………….... (2008), Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfusu, Timaş Yayınları, İstanbul.
……………...... (1985), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Arap Milliyetçiliği”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi IV, İletişim Yayınları, İstanbul, s.1032-1036.
Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi(2013), I, T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul.
Özbek, Nadir(2004), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet, Siyaset, İktidar ve Meşrutiyet (1876-1914), İletişim Yayınları, İstanbul.
Özçelik, Selahattin(2007), Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Pamuk, Şevket(2005), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, 1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Polat, Nazım H.(1991), Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Rauf Orbay’ın Hatıraları (1914-1945) (2005), (Yay. Haz. Orhan Selim Kacaoğlu), Temel Yayınları, İstanbul.
Reyhan, Cenk(2005), “Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı 1878-1914”, Belleten, LXIX/254, s.217-265.
Sabis, Ali İhsan, Balkan Harbinde Neden Mağlup Olduk?, (Yay.Haz.Hasip Saygılı), İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
Shaw, S.J.(2014), Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu, Savaşa Giriş, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Sondhaus, Lawrence(2003), “Deniz Gücü ve Deniz Savaşları”, Dretnot, Tank ve Uçak, Modern Çağda Savaş Sanatı (1815-2000), (Ed.Jeremy Black), Kitap Yayınevi, İstanbul, s.185-206.
Sunata, İ. Hakkı(2008), Gelibolu’dan Kafkaslara I. Dünya Savaşı Anılarım, (Yay. Haz. Kansu Şarman), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Talat Paşa(2006), Hatıralarım ve Müdafaam, Kaynak Yayınları, İstanbul.
Şenözen, Vasfi(2003), I. Dünya Savaşı Yılları ve Kafkas Cephesi Anıları, (Haz. Saro Dayan), Okuyan Us, İstanbul.
Tonguç, Faik(1999), Birinci Dünya Savaşı’nda Bir Yedek Subayın Anıları, (Haz. Mürşit Balabanlılar), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Toprak, Zafer(1995), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950), Milli İktisat-Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
……………...., “Cihan Harbi’nin Provası Balkan Harbi”, Toplumsal Tarih, 104, (Ağustos-2002), s.44-51.
Trumpener, Ulrich, “Almanya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler, (Ed.Marian Kent), Alfa, İstanbul, 2013, s.175-217.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler III, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1989.
……………....(2011.), Türkiye’de Siyasal Partiler I, İkinci Meşrutiyet Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul.
Turan, Mustafa(2015), “I. Dünya Savaşı Öncesinde Avrupa Devletlerinin Siyaset Stratejileri ve Osmanlı Devleti”, 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.57-89.
Türk, Fahri(2012), Türkiye ile Almanya Arasındaki Silah Ticareti, 1871-11914, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
Uyar, Mesut-Erickson, Edward J. (2014), Osmanlı Askeri Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Vardar, Galip-Tansu, Samih Nazif(1960), İttihad ve Terakki İçinde Dönemler, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
Wallach, Jehuda L.(1985), Bir skeri Yardımın Anatomisi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Yalçın, Hüseyin Cahit(2000), Siyasal Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Yalman, Ahmet Emin(1997), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim I, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul.
Yasamee, F.A.K. (1999), “Ottoman Diplomacy in the Era of Abdülhamit II (1878-1908)”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s. 223-232.
……………...., “Colmar Freiherr von der Goltz and the Rebirth of the Ottoman Empire”, Diplomacy and Statecraft 9, (Temmuz-1998), s.91-128
Yılmaz, Veli (1993), 1’nci Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, İstanbul. Yunus Nadi, “Hakiki Safha”, Tasvir-i Efkâr, 2 Kasım 1914.
Ziya Şakir(2007), 1914 Cihan Harbine Nasıl Girdik?, Çatı Yayıncılık, İstanbul.
…………….... (1944), 1914-1918 Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik?, Muallim Fuat Gürcüyener Anadolu Türk Kitap Deposu, İstanbul.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi