TÜRK VE RUS KAYNAKLARI IŞIĞINDA 1989 FERGANA OLAYLARI

Sovyetler Birliği yönetimindeki birçok halk, özellikle Türk soylular, siyasi baskıya uğrayarak vatanlarından sürülmüşlerdi. Bugüne kadar vatanına geri dönemeyen Türk topluluklarından biri de Ahıska Türkleridir. Gürcistan’ın yerli halkı olan Ahıskalılar, ülkenin güneyindeki Akhiska (Meshetia), Ahaltsike, Adigön, Aspindza ve kısmen Javaheti (Ahılkelek bölgesi)’nin üç bölgesinde asırlar boyu varlıklarını sürdürmüşlerdi. 1944 yılında, Sovyetler tarafından tarihi anavatanlarından Orta Asya Cumhuriyetlerine sürgün edilmişler, ancak orada da huzur bulamamışlardı. 1989 yılında Ahıska sakinleri Özbekistan SSC’in Fergana bölgesinde “Fergana Olayları” olarak bilinen kitlesel çatışmalar sonucunda, toplu bir faciaya maruz bırakıldılar. Bu olaylar sırasında Ahıska Türkleri büyük zararlar gördüler. Dünya kamuoyu ilk kez Ahıska Türklerini “Turki Meshetintsı” olarak bu kanlı olaydan sonra tanıdı. Rus basınında “Fergana Olayları” diye geçen bu elim olayın ardından, Rus hükümeti Fergana ve yakın bölgelerden Ahıska Türklerini organize bir şekilde SSCB’nin farklı cumhuriyetlerine gönderdi. Özbekistan’ın neredeyse tüm bölgelerinde yaşayan Türk nüfusu diğer Sovyet cumhuriyetlerine göç etmeye mecbur kaldılar. Fergana olaylarına daha yakından bakıldığında, bilinen “çatışma” kavramının çok ötesinde olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle, çalışmamızda Ahıskalılar başına gelen bu acı olayı, Rus basını ışığında araştırmaya ve değerlendirmeye çalışacağız.

1989 FERGANA EVENTS IN THE LIGHT OF TURKISH AND RUSSIAN SOURCES

During the Soviet era, many communities, especially Turkish origins, were exiled from their homeland under political pressure. One of these Turkish communities that cannot return to their homeland until today is the Meskhetian Turks. Meskhetians, the indigenous people of Georgia, have lived in the three regions of Akhiska (Meshetia), Ahaltsike, Adigon, Aspindza and partially Javaheti (Ahilkelek region) in the south of the country. In 1944, they were exiled by the Soviets from their historical homeland to the Central Asian Republics, but they could not find peace there. In 1989, the inhabitants of Ahiska were subjected to a mass catastrophe as a result of mass clashes known as the ”Ferghana Events" in the Ferghana region of the Uzbek SSR. During these events, the Meskhetian Turks suffered great damage. For the first time, the world public opinion recognized the Ahiska Turks as " Meskhetians“after this bloody incident. After this deplorable incident in the Russian press, Russian government sent the Meskhetian Turks from Ferghana and nearby regions to the different republics of the USSR. The Turkish populations living in almost all regions of Uzbekistan were forced to migrate to other Soviet republics. When we focus on the Ferghana events, we see that it is far beyond the known concept of conflict. Therefore, in this paper, we will try to investigate and evaluate this suffering event that happened to the Mesketians in the light of the Russian press.

PDF

___

AGARA, İbrahim, İnsanlık Dramı, İzmir, 2004
AKKİYEVA, Svetlana, Turki Meshetintsı v KBR: Demografiçeskoye i Etnokulturnoye Razvitiye, Nalçik, 2016.
AKSENYEV, Viktor, “Etniçeskiye Konfliktı”, Konflitologiya, Sankt-Peterburg, 2014, s. 304-321.
ALPTEKİN, M. Yavuz, “Abd-Colorado’da Yaşayan Ahıskalı Türk Topluluğunda Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hayat”, Sosyoloji Konferansları, No: 47, (2013-1), s. 1-29.
AMELİN, Venaliy, Konfliktı Çerez Prizmu Mestnıh Soobşestv: Nauçno-Publitsistiçeskiye Oçerki, İzd. “OGAU”, Orenburg, 2010.
ARSLAN, Ali, “I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele Döneminde Ahıska-Ahılkelek (1914-1921)”, Kafkas Araştırmaları Dergisi, N3, İstanbul, 1997, s. 98-110.
ARDAYEV, B., Fergana: Povtoreniye Proydennogo, BBC, Moskva, 2005.
AŞHAMAHOVA, Asiyet, Yujnaya Gruziya pod Upravleniyem Rossiyskoy İmperii, s. 1-5.
AYDINGÜN, Ayşegül, AYDINGÜN, İsmail, Ahıska Türkleri Ulusötesi Bir Topluluk-Ulusötesi Aileler, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi İnceleme-Araştırma Dizisi, Ankara, 2014, s. 105-120.
AYDINGÜN, Ayşegül, “Ahıska Türkleri: Küresel Dinamikler Işığında Göç, Kimlik ve Ulusötesicilik”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu (11-13 Mayıs 2017) Erzincan Bildirileri, Cilt. 1, 2017, s. 33-40.
AKKİYEVA, Svetlana, Turki Meshetintsı v KBR: Demografiçeskoye i Etnokulturnoye Razvitiye, Nalçik, 2016.
BADALOV, Cengiz, Bütün Yönleriyle Ahıska Türkleri, İszdatelstvo “Ğasır-Ş”, Çimkent, 2004.
BAYRAKTAR, Rasim, Ahıska-Çıldır Beylerbeyliği, Yaşayan Kitaplar, İstanbul, 2000.
BEZUGOLNIY, Aleksey, BUGAY, Nikolay, YEVGENİY Krinko, Gortsı Severnogo Kavkaza v Velikoy Oteçestvennoy Voyne 1941-1945. Problemı İstorii, İstoriografii i İstoçnikovedeniya, İzd. Tsentpoligraf, 2012.
BRUSİNA, Olga, OSİPOV, Aleksandr, “Mejnatsionalnıye Otnoşeniya: Vzglyad na Problemı Uzbekistana”, Etnografiçeskoye Oformleniye, № 1, 1993, s. 15-27.
BUGAY, Nikolay, L. Beriya-İ. Stalinu “Soglassno vaşemu Ukazaniyu”, Moskva, 1994.
BUGAY, Nikolay, “Problemı Vozvraşeniya “Planovıh Pereselentsev” v Rayonı Prejnego Projivaniya do 1940-h gg.”, Vestnik Kalmıtskogo İnstituta Gumanitarnıh İssledovaniy RAN, V. 4, 2015, s. 43-53.
DYATLOV, Viktor, RYAZANTSEV, Sergey, Stabilnost i Konflikt v Rossiyskom Prigraniçye, Etnopolitiçeskiye protsessı v Sibiri i na Kavkaze v Seredine 2000-h godov, Moskva, 2005.
EDİYEV, Dalhat, Demografiçeskiye Poteri Deportirovannıh Narodov SSSR, Stavropol, 2003.
FAİGOV, Orkhan, Ahıskalı Türklerin Türk Basınında Sunum Biçimi 1944 Ahıska Sürgünü, 1989 Fergana Faciası, 2004 Krosnodar Göçü ve 2010 Kırgızistan Çatışması Örnek Olayları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2015.
GONÇAROV, Myalo, “Zarevo Ferganı”, Novoye Vremya, , N37, 8 Sentyabrya, 1989, s. 31-34.
GULBİNSKİY, Yuriy, Naçalnıy Period Velikoy Oteçestvennoy Voynı i Deportatsiya Rossiyskih Nemtsev: Vzglyadı i Otsenki Çerez 70 let, Materialı 3-ey Mejduanrodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii, Saratov, 26-28 Avgust 2011, Moskva, 2011.
GURETSKİY, Voytseh, “Djavahetskiy Vopros”, Kavkazskiye Regionalnıye İssledovaniya, Tom. 3, № 1, 1997, C:UsersPauDesktopFergana Kaynakça25. VoytsehКавказские Региональные Исследования - Том 3, No 1, 1997.html
HACILI, Asif, POLATOĞU Aydın, Ahıska Türk Folkloru, AKMB Yayınları, Ankara, 2001.
HASANOĞLU, İbrahim, “Ahıska Türkleri: Bitmeyen Bir Göç Hikâyesi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (1), 2016, s. 1-20.
KARASTALEV, Vladimir, Reşeniye Problemı Bezgrajdanstva sredi Grajdan Bıvşego SSSR ( Na Primere Programmı Pereseleniy Turok-Meshetintsev iz Rossiyskoy Federatsii vc SŞA (2004-2008), (Neopublikovannaya Kvalifikatsionnaya Rabota Magistra), Sankt-Peterburg, 2008.
KIRZIOĞLU, Fahrettin, Dede-Korkut Oğuznameleri, 1. Kitap, İstanbul, 1952.
KIYAS, Aslan, Ahıska Türkleri, Ankara, 1995.
KÜTÜKÇÜ, Akif, “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Ahıska Türklerinin Anavatanlarına Dönüş Sorunu”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2015, Sayı: 13, s. 272-284.
LURYE, Leonid, STUDENİKİN, Mihail, Zapah Gari i Gorya, Fergana, Trevojnoıy İyun 1989-go, Moskva, 1990.
OSİPOV, Aleksandr, “Dvijeniye Meshetintsev za Repatriatsiyu (1956-1988)”, Etnografiçeskoye Obozreniye, № 5, 1998, s. 95-107.
OSİPOV, Aleksandr, “Konstruirovaniye Etniçeskogo konflikta i Rasistkiy Diskurs”, Opublikovanno: Rassizm v Yazıke Sotsialnıh Nauk, İzd. “Aleteya”, SPb, 2002, s. 1-11.
OSİPOV, Aleksandr, Çto Takoye Etniçeskaya Diskriminatsiya i chto Mojno s ney Sdelat? Nauçnoye İzdaniye-Tsentr “Sova”, Moskva, 2012.
OSİPOV, Aleksandr, Ferganskaya Dolina Etniçnost, Etniçekiye Protsessı, Etniçeskiye Konfliktı, “Nauka”, Moskva, 2014.
ÖZTÜRK, Adnan, ÇETİN, Necat, “Fergane (Özbekistan) ve Posof’tan İzmir Torbalı’ya Uzanan Ahıskalı Bazı Ailelerin Göç Hikâyesi”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 1/ 2, Kış-2018, s. 187-200.
PANEŞ, Eduard, YERMOLOV, Leonid, “Turki Meshetintsı (İstorikoEtnografiçeskiy Analiz Problemı)”, Sovetskaya Etnografiya, № 1, Moskva, 1990, s. 16-25. PANEŞ, Eduard, YERMOLOV, Leonid, “Meshetinskiye Turki”, Voprosı İstorii, № 9-10, 1991, s. 212-217.
Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii, Sobraniye 2-e, T. 4, №3128, SPb, 1830.
POLYAN, Pavel, “Nasistvennıye Migratsii i Geografiya Naseleniya”, Mir Rossii, № 4, 1999, s. 102-113.
RAFATOV, İsmail, Meshetiya i Meshi, İzdatelstvo “İlim”, Bişkek, 1996.
SİMONENKO, Viktoriya, Meshetinskiye Turki: İstoriçeskaya Sudba i Problemı Kulturnoy Adaptasii, Krasnodar, 2002.
ŞEREMET OV, Vitaliy, Turtsiya i Andrianopolskiy Mir, İzdatelstvo “Nauka”, 1975.
TSK Kompartii Uzbekistana “O Targiçeskih Sobıtiyah v Ferganskoy Oblasti i Otvestvennosti Partiynıh, Sovetskih i Pravohranitelnıh Organov”, İzvestiya TSK KPSS, N10, 1989.
TUHAŞVİLİ, Mirian, Bejentsı i Vınujdenno Peremeşennıe Litsa v Gruzii, Poyasnitelnaya Zapiska 13/104, EUI, RSCAS, 2013, s. 1-5.
YAKOVLEV, Aleksandr, Stalinskiye Deportatsii. 1928-1953, (Rossiya. XX. vek. Dokumentı), İzd. Materik, Moskva, 2005.
ZEYREK, Yunus, Ahıska Gül İdi Gitti, Ankara, 2015.
YUNUSOV, Arif, Meshetinskiye Turki: D vajdı Departirovannıy Narod, Baku, 2000.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi