İNGİLTERE’NİN ORTADOĞU’DAKİ İSTİHBARAT MERKEZİ: ARAP BÜRO

İngiliz istihbaratı Ortadoğu’da çeşitli isimler altında faaliyet yürüttü. Özellikle de 20. Yüzyılın başında bölgedeki faaliyetlerini artırdılar. Birinci Dünya savaşı başlamadan önce Ortadoğu ve Afrika’da Mısır merkezli yaygın bir istihbarat ağı kurdular. Savaşın başlamasıyla birlikte İngiltere’nin bölgedeki faaliyetlerini ve Hindistan haricindeki Müslümanlara yönelik politikalarını yönlendirecek ve bölgedeki Müslüman halka İngiltere lehinde propaganda yapacak bir kuruma ihtiyaç duyuldu. Bu nedenle, bölgede İngiltere için istihbarat toplayacak ve bunları analiz ederek Londra’ya, Hindistan, Sudan ve Mısır gibi İngiltere’nin önemli sömürge merkezlerine iletecek bir ofisi Arap Büro adıyla Kahire’de kurdular. Bu ofis, İngiltere Dış İşleri’ne ve Mısır’daki İngiliz Müstemleke yönetimine bağlı olarak çalışan yarı özerk bir yapıya sahipti. Arap Büro’da askerden, akademisyene, bankacıya, arkeologdan gazeteciye kadar çok farklı meslek grubundan elemanlar istihdam edildi. Arap Büro, Şerif Hüseyin isyanından sonra faaliyetlerini bu isyan üzerine yoğunlaştırarak devam ettirdi. İsyancılara silah, para yardımı yaparak eğitim ve danışmalık hizmeti verdi. Bölgede saha çalışmaları yaparak bölgenin haritalarını çıkarttılar. Savaş sırasında Arap Bülten adıyla gizli bir istihbarat dergisi çıkardılar. Bölgedeki kabilelerle ve etkili liderlerle ilgili saha ve istihbarat çalışması yürüterek elde ettikleri bilgileri Londra’ya gönderdiler. Savaştan sonra da Arap Büro 1920 yılına kadar faaliyetlerini devam ettirdi.

Anahtar Kelimeler:

Ortadoğu, İngiltere, Arap, İstihbarat

ADANA EVENTS IN ENGLISH PAPERS and FOREIGN PRESS-1909

Özet14 Nisan 1909’da, yani 31 Mart Vakasının yaşanmasından bir gün sonra, Adana’da Ermeniler ve Müslümanlar arasında karşılıklı birtakım kanlı olaylar meydana gelmiştir, bu olaylar Ermeniler ve bölgede yaşayan Müslümanlar arasında yıkıcı etkilere sebep olmuştur. Adana olayları, birçok yabancı kaynak ve dış basında “massacre” yani katliam olarak nitelendirilmiştir. Bazı yerel kaynaklarda ise, “iğtişaş”, “isyan”, “vaka” gibi ifadelerle anılmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivlerindeki belgelerde ise “iğtişaşat” olarak ifade edilmektedir.Bu çalışmamızda Adana’da gerçekleşen olayların İngiliz resmi belgelerinde nasıl yer aldığını ve olaylara tanık olan resmi kişilerin raporlarında bu olaylara nasıl yer verildiğini inceledik. Ayrıca yabancı basında konunun nasıl yorumlandığı ve kamuoyuna nasıl yansıtıldığı üzerine örnekler vermeye çalıştık.

Keywords:

Ermeni Sorunu, 1909, Adana Olayları,

PDF

___

Kaynakçaa.)British Library Arşivi (Londra) İndian PapersIOR: R/20/A/1569 IOR/L/PS/10/576/2 s. 21IOR: R/20/A/1569/ Sayfa 14IOR: R/20/A/1569/ Sayfa 15IOR: R/20/A/1569/ Sayfa: 69IOR: R/20/A/1569/ Sayfa 65IOR: R/20/A/1569/ s. 70IOR/L/PS/11/119 page 782/1917IOR/R/15/5/382 IOR/L/PS/10/657IOR/L/PS/10/658
b.) National Archive (Londra)CO 323/776/295FO 141/735/2FO 686 part 1, Sayfa 186-188.FO141/465/5INF 4/1B
c.)Yayınlanmış Arşiv BelgeleriA collection of First World War Military Handbooks of Arabia 1913-1917, Vol. 2, The Arab Bureau Handbooks of Hejaz, Asir, Yemen, England: Archive Editions, 1988. “Handbook of Hejaz”, Cairo, Government Press, 1917. Prepared by Arab Bureau. A collection of First World War Military Handbooks of Arabia 1913-1917, Vol. II, The Arab Bureau Handbooks Of Hejaz, Asır, Yemen 1917, Government Press, Caıro, Archive Editions, 1988.
d.)Araştırma ve İnceleme EserlerBlumı, Isa, “İmam Olmak: I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Hâkimiyeti Altındaki Yemen'de İmparatorluk ve İktidar Macerası”, Osmanlı Ansiklopedisi, Cilt 2, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
Brown, Malcolm, The letters of T. E. Lawrence, J. M. Dent & Sons Ltd., London,1988
Koloğlu, Orhan, “Lawrence, Thomas Edward”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, 2003, ss.115-116Lawrence, T. E. Seven Pillars Of Wisdom, Alden Press, London, 1935
Mohs, Polly A. Military İntelligence and the Arab Revolt, Routledge, Oxon, 2008
Johnson, Maxwell Orme “The Arab Bureau and the Arab Revolt: Yanbu to Aqaba”,Military Affairs, Vol. 46, No.4,1982, pp. 194-201.
Öke, Mim Kemal vd., Kutsal Topraklarda Casuslar Savaşı, İrfan Yayıncılık, İstanbul, 2013
Özdemir, Bülent, Irkkıçatal, Eftal, İngiliz Arap Büro Raporlarında Arap Ayaklanması Bir İsyanın Kodları, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2011
Polat, Ümmügülsüm, Türk-Alman Propagandası Karşısında Arap Bürosu’nun Kuruluşu, Atatürk Araştırma Dergisi, S.76, 2010, ss.97-131
Rogan, Eugene, “The First World War İn The Middle East, by Kristian Coates ULrichsen”, Middle Eastern Studies, 2015,S. 51: 4.
Satia, Priya, Spies in Arabia, Oxford University Press, 2008.
Sheffy, Yigal, British Military İntelligenceIn The Palestine Campaıgn 1914-1918, Routledge, London,2014
Winstone, H.V. F., The Diaries Of Parker Pasha, Quartet Books, London,1983.
Yılmaz, Sait, Ortadoğu’da İngiliz istihbaratı; 1914-1918, 29 Mayıs 2017, ss.1-20. https://www.academia.edu (21/11/2018)

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi