SOVYET RUSYA’NIN 1925 DOSTLUK VE TARAFSIZLIK ANTLAŞMASI’NIN FESHİNE YÖNELİK TÜRKİYE’YE VERDİĞİ NOTALARIN TÜRK BASININA YANSIMASI

Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru, Sovyet Rusya’nın Dışişleri Bakanı Molotov’un, Türkiye’nin Sovyet Büyükelçisi Selim Sarper’i makamında davet ederek kendisine savaş sırasında meydana gelen köklü değişikler nedeniyle Sovyet hükümetinin Aralık 1925 Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması’nın süresini uzatmayacağını ve feshini bildirdiği notaya odaklanmaktadır. Bu odaklanmayla birlikte çalışma, Mart Sovyet Notası ile başlayan ve Haziran Sovyet Notası ile devam eden dönemde, Türkiye’nin dış ilişkilerine yönelik politika değişimlerinin kamuoyuna sunumunun tespitini amaçlamaktadır. Bu amaç kapsamında, Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Şubesi’nde, belge tarama metoduyla dönemin ulusal basınında yer alan haberlerin ve özellikle de başyazarların değerlendirmeleri üzerinden elde edilen bilgilerle sürecin işleyişi aktarılmaktadır. Sonuçta anlaşılmaktadır ki, Mart Sovyet Notası ile başlayan döneme ilişkin herhangi bir değerlendirme yapmayan Türk basını, Türkiye’nin nisan başında Sovyet notasına cevap vermesinden hemen sonra, Türk-Sovyet dostluğunu ortaya koymak suretiyle, antlaşmanın tadil edilmesine yönelik olumlu bir bakış açısı sergilemeye başlamıştır. Ancak, Haziran Sovyet Notası ve Londra radyosunun, Sovyetlerin Türkiye’ye yönelik toprak talebini açıkça ortaya sermesinden sonra ise Türk basınında var olan iyimser havanın bu kez kaybolduğu görülmektedir. Nitekim ilgili süreçte başyazarlar, Sovyetlere karşı eleştirel yazılar kaleme almışlardır. İlaveten mezkûr dönemde, Moskova radyosunun, Türkiye’deki gazeteleri faşistlikle suçlamasının ardından, bu kez yazarlar arasında bir de faşistlik tartışmasının başladığı tespit edilmiştir. Çalışma, Türk-Sovyet ilişkisine ait özel bir devre dair ulusal basının, nasıl hareket ettiğini anlatmasıyla alan yazında benzerlerinden ayrılan bir özgünlüğü barındırmaktadır.

THE REFLECTIONS OF THE NOTES GIVEN TO TURKEY BY SOVIET RUSSIA, FOR DISSOLUTION OF “1925 NONAGRESSION AND NEUTRALITY TREATY” IN TURKISH PRESS

This study focuses on to the Note which was announced by Molotov, the Foreign Minister of Soviet Russia, by inviting Selim Sarper, the Turkey's Ambassador to the Soviet, to his Office, towards the end of World War II, that the Soviet Government does not extend the length of the “1925 Nonaggression and Neutrality Treaty” and announces its dissolution, due to drastic changes that occurred during the war. With this focus, the study, aims to identify the presentation to the public of the policy changes for Turkey's foreign relations, during the period which is starting with the Soviet Note of March and continuing through Soviet Note of June. Within the scope of this aim, by using the document scanning method in the National Library Periodical Publications Department, the implementation of the process is explained in the light of the information obtained from the national press of that era, especially the reviews of the editorials. As a result, it is understood that the Turkish press, which did not make any evaluation regarding the period beginning with the Soviet Note of March, just after Turkey’s response at the beginning of April to the Soviet Note, by putting forward the Turkish-Soviet friendship, it has begun to show a positive perspective towards the amendment of the treaty. But, after the Soviet Note of June and after the London radio declared clearly the Soviet territorial demands against Turkey, it can be seen that the optimistic atmosphere in the Turkish press disappeared this time. As a matter of fact, in the relevant process the chief writers wrote critical articles against the Soviets. In addition, in the cited period, after Moscow radio blamed the newspapers in Turkey by being fascist, this time, it was observed that a discussion of the “fascism” began among the authors. The study includes an originality that is different from its peers in the literature, because of its explaining how the national press behaved in a special term for Turkish-Soviet relationships.

PDF

___

Akşam
Cumhuriyet
İkdam
Son Posta
Son Telgraf
Tan
Tanin
Tasvir
Ulus
Vakit
Yeni Sabah
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Timaş Yayınları, İstanbul 2016.
Atabey, Figen, “Montreux Konferansı’ndan İkinci Dünya Harbi’ne Türk-Sovyet İlişkileri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 4, 2014, ss. 1-11.
Aydın, Mustafa, “İkinci Dünya Savaşı Ve Türkiye, 1939-1945”, Türk Dış Politikası, C. 1, (Editör Baskın Oran), İletişim Yayınları , İstanbul 2014, ss. 399-479.
Bilge, Suat, Güç Komşuluk: Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri 1920-1964, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1992.
Çuyev, Feliks, Molotov Anlatıyor, Çev: Ayşe Hacıhasanoğlu- Suna Kabasakal, Yordam Kitap, İstanbul 2010.
Deringil, Selim, Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
Erden, Ömer, “II. Dünya Savaşı Sonrası Sovyet Rusya’nın Boğazlarla İlgili Talepleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 34, ss. 256-268.
Gönlübol, Mehmet, Ülman, Haluk (1996). “İkinci Dünya Savaşından Sonra Türk Dış Politikası (1945-1965)”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitapevi Yayınları, Ankara 1996, ss. 191-334.
Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), TTK Yayınları, Ankara 1999.
Güvenir, O. Murat, 2. Dünya Savaşı’nda Türk Basını, Gazeteciler Cemiyeti, İstanbul 1991.
Hesenli, Cemil, “Soğuk Savaş Öncesi Sovyetler Birliği’nin Türkiye Cumhuriyeti’ne Karşı Toprak İddiaları”, İRS Tarih Bilinci, 26 Aralık 2012, ss.14-23.
Hesenli, Cemil, Tarafsızlıktan Soğuk Savaşa Doğru Türk Sovyet İlişkileri (1939-1953), Çev: Ali Asker, Bilgi Yayınevi, Ankara 2011.
Özden, Hakan, “The Diplomatic Maneuvers of Turkey in World War II, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 37, Bahar 2013, ss. 91-110.
Sadak, Necmeddin, “Turkey Faces The Soviets”, Foreign Affairs, Vol. 27, 1948-1949, ss. 449-461.
Sander, Oral, Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitapevi Yayınları, Ankara 2016.
Semiz, Yaşar, Akgün, Birol, “Dosluktan Krize: İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türk-Rus İlişkileri”, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 14, 2007, ss. 239-270.
Tarihe Düşülen Notlar-1, Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları-1 (1 Mart 1924- 14 Aralık 1987), TBMM Yayınları, Ankara 2011.
Benice, Etem İzzet, “Türkiye Ve Rusya’ya Atfedilen İstekler!”, Son Telgraf, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
Ebüzziya, Ziyad. “Sovyetlerin Manasız İstekleri”, Tasvir, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
Fenik, Mümtaz Fenik, “Türkiye Ve Sovyetler”, Ulus, 8 Nisan 1945, s. 1-2.
İsimsiz, “Atlantik Misakı” Yeni Sabah, 30 Haziran 1945, s. 1.
İsimsiz, “Faşizm Bu Mudur?”, Tasvir, 1 Temmuz 1945, s. 1, 5.
İsimsiz, “Moskova Radyosu İle Bir İstanbul Gazetesinin Ağız Birliği”, Tasvir, 29 Haziran 1945, s. 1, 3.
İsimsiz, “Rusya ve Türkiye Baş Başa Konuştukları Vakit Daima Anlaşabilmişlerdir”, Yeni Sabah, 8 Nisan 1945, s. 1, 5.
İsimsiz, “Sakin Havada Tarrâke” Yeni Sabah, 28 Haziran 1945, s. 1.
İsimsiz, “Sovyet Hükümetine Verilen Cevap”, Tasvir, 8 Nisan 1945, s. 1, 5.
İsimsiz, “Türk-Sovyet Dostluğu, İkdam, 9 Nisan 1945, s. 1.
Nadi, Nadi, “Türk-Sovyet Dostluğunun Yarını”, Cumhuriyet, 9 Nisan 1945, s. 1, 3.
Sadak, Necmeddin, “Durmayı Bilmek”, Akşam, 1 Temmuz 1945, s. 1.
Sadak, Necmeddin, “Ne Kara İrtica, Ne Kızıl İhtilal”, Akşam, 25 Haziran 1945, s. 1-2.
Sertel, M. Zekeriya, “Türk Efkârının Aydınlığa İhtiyacı Vardır” (Türkiye Bir Harp Tehlikesi Karşısında Mıdır?), Tan, 28 Haziran 1945, s.1-2.
Sertel, M. Zekeriya, “Bölge Sistemi Ve Türk-Sovyet Münasebetleri”, Tan, 11 Nisan 1945, s. 1-2.
Sertel, M. Zekeriya, “Türkiye’nin Harp Sonrası Dış Siyaseti”, Tan, 12 Nisan 1945, s. 1-2.
Us, Asım, “Türkiye’nin Sovyetler Birliğine Cevabı”, Vakit, 8 Nisan 1945, s. 1, 4.
Us, Asım, “Türk-Rus Dostluğu Hangi Şartlar İle Yenilenebilir?”, Vakit, 30 Haziran 1945, s.1, 4.
Uşaklıgil, Ekrem, “Rus Talepleri Karşısında”, Son Posta, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
Yalçın Hüseyin Cahit, “Üçüncü Cihan Harbi Tehlikesi Karşısında Türkiye”, Tanin, 27 Haziran 1945, s. 1.
Yalçın, Hüseyin Cahit, “Zinciri Koparan İhtiraslar”, Tanin, 30 Haziran 1945, s. 1.
Yalçın, Hüseyin Cahit, “Türk-Rus Münasebetleri”, Tanin, 14 Nisan 1945, s. 1.
Yalçın, Hüseyin Cahit, “Moskova Radyosunun Hücumları”, Tanin, 29 Haziran 1945, s. 1.
Yalçın, Hüseyin Cahit, “Türkiye Orta Şark’ın Belkemiği ve Dünya Sulhunun Son Duvarı”, Tanin, 22 Haziran 1945, s. 1.
Yalçın, Hüseyin Cahit, “Zekeriya Sertel’in Makalesine Cevap”, Tanin, 1 Temmuz 1945, s. 1.
Başarır, Mehtap, “Türk Basınında İkinci Dünya Savaşı (Tan, Ulus, Cumhuriyet, Akşam Gazeteleri Örneği)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2018. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi