KAMUOYUNA YANSIMASI ÇERÇEVESİNDE MUSTAFA KEMAL’İN ADININ TANINMASI VE 1919’A GELİŞTE MUSTAFA KEMAL

Mustafa Kemal (Atatürk), 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’a yola çıktığında kamuoyu tarafından bilinen ve tanınan bir kişiydi. O’nun kamuoyunda tanınmasının ilk aşaması da Trablusgarp Savaşı’ndaki yerli ve yabancı basında çıkan fotoğrafları ve adından söz edilmesidir. Bizim için değerli olan konu, bugün herkesin bildiği bu fotoğrafların ve haberlerinin ilk ne zaman ve nerede yayımlandığının ortaya çıkartılmasıdır. Bu makalemizde; öncelikle Trablusgarp Savaşı sırasında yeni bulduğumuz bulgularla Mustafa Kemal’den söz eden bilinen ilk fotoğrafı ve ondan söz eden ilk haber bilim dünyasına tanıtılacaktır. Sonuçta ise; 13 Kasım 1918 tarihinde İstanbul’a gelişi sırasında basında Mustafa Kemal Paşa ile ilgili bulabildiğimiz örnekler çerçevesinde kamuoyunda adının nasıl geçtiği gösterilecektir. Samsun’a çıkışı öncesinde Mustafa Kemal Paşa’nın Vahdettin ile selamlık görüşmeleri ve gazetelere verdiği mülakatlar üzerinden de kamuoyunda tanınmış bir kişi olduğu ortaya konulacaktır.

WITHIN THE FRAMEWORK OF REFLECTION TO PUBLIC OPINION RECOGNITION OF THE NAME OF MUSTAFA KEMAL AND ON ARRIVAL IN 1919 MUSTAFA KEMAL

Mustafa Kemal (Atatürk) was known and recognized by the public when he left for Samsun on 19 May 1919. The first stage of his recognition in the public opinion is the emergence of his photographs in the national and foreign press and his name in the Battle of Tripoli. The valuable issue for us is to reveal when and where these photos and news are published first and foremost. In this article; firstly, the first known photo that mentions Mustafa Kemal through the findings we have just discovered during the Tripoli War and the first news that speaks about it will be introduced to the world of science. As a result; during his visit to Istanbul on November 13, 1918, in the press will be shown how Mustafa Kemal Pasha's name was mentioned. Prior to his departure from Samsun, Mustafa Kemal Pasha will be revealed to public opinion through his interviews with Vahdettin and the interviews he gave to the newspapers.

___

  • Ati,
  • İkdam
  • L’Illustration
  • Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi
  • Minber
  • Sabah
  • Söz
  • Şehbal
  • Takvim-i Vekayi
  • Tasvir-i Efkâr
  • Vakit
  • Yeni Mecmua
  • Yenigün
  • Zaman
  • Eserler
  • AFETİNAN, “M. Kemal, Tevfik Fikret’in Aşiyanında”, Belleten, Cilt: 32, Sayı: 1 28, Ekim 1968
  • AHMET İZZET PAŞA, Feryadım, 2.Cilt, Nehir Yayıncılık, İstanbul, 1993,
  • AKAL, Emel, Milli Mücadelenin Başlangıcında Mustafa Kemal İttihat Terakki ve Bolşevizm, TÜSTAV Yayınları, İstanbul 2002
  • AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cilt.1, Cem Yayınevi, İstanbul, 1992
  • AKTAR, Ayhan, Türk Milliyetçiliği, Gayrimüslimler ve Ekonomik Dönüşüm, İletişim Yayınları, İstanbul 2006
  • AKTEPE, Münir “Atatürk’ün Sofya Ateşeliğine kadar İttihat ve Terakki Cemiyeti ile olan Münasebetleri ve bu Hususla Alakalı Bir Belge” Belleten, Cilt: XXXVIII – Sayı: 150 – Yıl: 1974 Nisan
  • ARIKAN Zeki “Türkiye’nin Çağdaşlaşmasında Tevfik Fikret ve Atatürk” Atatürk Yolu Dergisi, Cilt.VI, Sayı.22, 1998, ss.119-140.
  • ARIKAN Zeki, “Yenî Gün’ün Müsabakâsı’nda Mustafa Kemal Paşa” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt. III/11 (1993) 243-258. Atatürk’ün Bütün Eserleri Cilt: 2 (1915-1919) , Kaynak Yayınları, İstanbul, 2003
  • ATABAY, Mithat “Balkan Savaşları Sırasında Çanakkale Bölgesinde Faaliyet Gösteren Hilal-i Ahmer Hastaneleri” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı:10-11,
  • ATABAY, Mithat “Mustafa Kemal’in Balkan Muharebeleri Esnasında Çanakkale Bölgesindeki Faaliyetleri,” Çanakkale 1915, Mustafa Kemal Atatürk ve Modern Türkiye, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2010
  • ATAY, Falih Rıfkı Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, Ty,
  • ATAY, Falih Rıfkı, Mustafa Kemal’in Ağzından Vahidettin, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2005, s.32.
  • ATİLHAN, Cevat Rıfat, “Görünmeyen İnkılap 1” Büyük Doğu, 8 Eylül 1950 5.Cilt, Sayı.25.
  • ATİLHAN, Cevat Rıfat, “Görünmeyen İnkılap 26” Büyük Doğu, 16 Mart 1951, 5. Cilt Sayı.52.
  • AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal, (1881-1919, I.Cilt. Remzi Kitabevi 1999
  • AYDIN, Hakan, “Sakarya Savaşı’nda Anadolu’da Yeni Gün” Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 2010.
  • BALİ, Rıfat, “Yaşam Öyküsü Yayımları ve Düşünce Dünyası ile Cevat Rıfat Atilhan -1-” Tarih ve Toplum, Sayı.176, Temmuz 1998
  • BARDAKÇI, Murat, Şahbaba, Pan Yayıncılık, İstanbul, 6.Basım, 1999,
  • Basında Mustafa Kemal Atatürk (1912-1938) Haz. Şefik Memiş, İsmail Şen, Murat Arslan, 3.Baskı, 2016.
  • BAYUR, Yusuf Hikmet, “1918 Bırakışması Sırasındaki Tinsel Durum ve Mustafa Kemal’in İki Demeci”, Belleten. Cilt: 32. Sayı: 1 28, Ekim 1968
  • BAYUR, Yusuf Hikmet, Atatürk Hayatı ve Eseri, Doğumundan Samsun’a Çıkışına Kadar, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
  • BERBER, Engin, Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal ve Vahdettin, Ayraç yayınları, İstanbul, 1998
  • BİRİNCİ, Necat, “Ruşen Eşref’in mülakatlarına göre Mustafa Kemal Paşa, (1918-1919)”, Türk Dili Aylık Dil Dergisi, Yıl.34, C.XLVIII, Sayı.395-396, Kasım-Aralık 1984.
  • BOLAT, Bengül, ”Milli Mücadele Taraftarlığından Cumhuriyet Karşıtlığına Velid Ebuzziya” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt. XIV, Sayı. 28, 2014-Bahar), ss.149- 174.
  • BORAK, Sadi, Atatürk”ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev Demeç Yazışma ve Söyleşileri. Kaynak Yayınlan, 2. Basım, İstanbul, Şubat 1997
  • BORAK, Sadi, Atatürk’ün İstanbul’daki Çalışmaları, Kaynak Yayınları, 1998, İstanbul, s.112.
  • BOZKURT, Celil, Mersinli Cemal Paşa’nın Yaveri Yüzbaşı Cevat Rifat Bey’in Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Dönemi Anıları, Gündoğan Yayınları, İstanbul, 2014
  • BUZPINAR, Şit Tufan, “Mısri Ali Aziz” TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt.30, 2005, İstanbul, s. 2.CANKARA, Pınar Özden, “Tabula Rasa: Necip Fazıl Kısakürek ve Cevat Rifat Atilhan’ın Gözünden Osmanlı Imparatorluğu’nun Filistin Cephesi” Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Volume 8 (2) 2015, 6-31
  • CEVAT RIFAT, “Suriye Hezimet-i Faciası ve Sebepleri”, Tasvir-i Efkâr, 23 Teşrinisani 1334 (23 Kasım 1918), Sayı.1.
  • COŞKUN, Alev, Samsundan Önce Bilinmeyen 6 Ay, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2008
  • ÇAVUŞ, Dilek, “Mustafa Kemal’in Basınla Ve Minber Gazetesiyle İlişkisi” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt : XXXIV / Temmuz 2008 / Sayı: 71
  • ÇAY, Mustafa Murat, Cevat Rıfat Atilhan- Askerî, Siyasî ve Fikrî Yönleriyle, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya, 2013
  • ÇAY, Mustafa Murat, “Milli Mücadele Döneminde Cevat Rifat Atilhan” Tarihin Peşinde Dergisi, Yıl: 2013, Sayı: 10, Ss: 255‐288
  • ÇOLAK, Kamil ‐ YETİM, Fahri “Veliaht Vahdeddin Ve Mustafa Kemal Paşa’nın Almanya Seyahatiyle İlgili Bazı Tespitler” Tarihin Peşinde ‐Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2017, Sayı:17, s.130. Ss: 129‐145
  • DEMİREL, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet, İkinci Grup, İletişim Yayımları, İstanbul:1994,
  • ERSOY, Tuğba, Vakit Gazetesinde Edebi ve Kültürel Hareketlilik 23 Nisan 1920-29 Ekim 1923, Gazi Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış YL Tezi, Ankara 2011
  • FINDIK, Barış, “Milli Mücadele’de Aktif Bir Kişilik: Velid Ebuzziya” Vakavüvis, Yıl.3, Sayı.2, Güz/ 2018
  • Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ten Bize/ Söylevleri, Konuşmaları, Söyleşileri, Anıları. Genelgeleri, Yazışmaları (1903-1938), Türkçeleştiren: M. Sunullah Arısoy, Cilt.1, Hürriyet Vakfı Yayınlan, İstanbul, Temmuz 1987
  • GAWRYCHH, George, Genç Atatürk; Osmanlı Zabitinden Türk Devlet Adamına, Çev. Gül Çağalı Güven , Doğan Kitap, İstanbul, 2014,
  • GÜRER, Turgut, Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer, Cepheden Meclise Büyük Önder İle 24 Yıl, 5. Baskı, Gürer Yayınları, İstanbul, 2007
  • İDEM, Tekin, “I. Dönem TBMM’de Kozan Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri” Tarih ve Gelecek Dergisi, Ağustos 2016, Cilt 2, Sayı 2.
  • İĞDEMİR, Uluğ, “1.Dünya Savaşında Atatürk ile Mareşal Falkenhayn Arasında Çıkan Anlaşmazlığa Dair Yeni Belgeler ”Belleten, Cilt: XXXIII – Sayı: 132 – Yıl: 1969 Ekim.
  • İLERİ, Rasih Nuri, “Suphi Nuri İleri”, Tarih ve Toplum, No. 22, Ekim 1985
  • İLERİ, Suphi Nuri, “Olanlar Bitenler”, Yeni Adam, sayı.527. 1 Şubat 1945
  • İNAN, Arı, Tarihe Tanıklık Edenler, Çağdaş Yayınları, 1997, İstanbul,
  • KARAALİOĞLU, Seyit Kemal, Atatürk: Hayatı, İlkeleri, Devrimleri, İstanbul, 1984.
  • KARACAGİL, Ö. Kürşad, “Alman İmparatoru İstanbul’da (1917)” Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 6 Sayı 12, Yaz 2013
  • KARAKAŞ, Nuri, “Nablus Muharebesi’nde Mustafa Kemal Paşa: İthamlar Ve Gerçekler” Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXIII / 2, 2018
  • KAYA, Erol, “Minber Gazetesi’nde Mustafa Kemal Paşa İle İlgili Haberler” Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt-Sayı: 6-2 Yıl:2004,
  • KEMAL, Cemal, “Mustafa Kemal’in Mondros Mütarekesi’ne Tepkisi” Atatürk Yolu Dergisi, Güz 2010.
  • KEMAL, Cemal, “Nablus Meydan Muharebesi’nde Mustafa Kemal” Atatürk Yolu Dergisi, Sayı.51, Bahar 2013
  • KOCABAŞOĞLU, Uygur, “Milli Mücadele’nin Sözcülerinden: Anadolu’da Yenigün” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C: 36/1–4, Ankara, 1981
  • KOCAOĞLU, Bünyamin, İttihat Terakki Fırkası’nın Dağılması, Samsun On Dokuz Mayıs Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, Samsun 2003.
  • KOCATÜRK, Utkan, Atatürk Ve Türk Devrimi Kronolojisi,1918 – 1938, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1973.
  • KOLOĞLU, Orhan, “Un Projet de Colonisation de la Cyrénaïque a la Fin 19e siecle et la Creation du Mythe D’Eldorado” Arap Historical Review for Ottoman Studies, Ağustos 1994, No.9/10. Ss. 153-160
  • KOLOĞLU, Orhan, Trablusgarp Savaşı (1911-12) ve Türk Subaylar, Basın Yayın Genel Md. Ankara 1979.
  • KÖSEOĞLU, Nevzat, Şehit Enver Paşa, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2013.
  • MANGO, Andrew, Atatürk, 1998, Sabah Kitapları, İstanbul.
  • Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi
  • “Mustafa Kemal Paşa ile Mülakat”Minber 17 Teşrinisani 1334-1918,
  • “Nühüfte Bir Sima” Minber 19 Teşrinisani 1918-1334,
  • ORBAY, Rauf, Siyasi Hatıralar, Örgün Yayıncılık, 2003
  • OSMAN ŞEVKİ, “Yeni Usül Talim-i Kıraat. Kemalat-ı Milliye ve Fezail-i İnsaniye” 5.Kısım, 2.Tab. Yeni Asır Matbaası, 1330.
  • ÖNDER, Mehmet, “Atatürk’ün Almanya Gezisi (15.12.1917-4.1.1918)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VIII / Temmuz 1992 / Sayı: 24.
  • ÖNDER, Mehmet, Atatürk’ün Almanya ve Avusturya Gezileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara,1995.
  • ÖZAKMAN, Turgut, Atatürk, Kurtuluşu Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi (1881-1938), Bilgi Yayınevi, 1999
  • ÖZÇELİK, Hakan - GÜNEŞ, Mustafa “Atatürk’e Verilen Ad Ve Unvanlar İle Ona Yakıştırılan Sıfatlar” Atatürk Yolu Dergisi, Sayı. 58, Bahar 2016, ss. 245-278
  • ÖZLÜ, Hüsnü, “Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı İtalya Harbi’nde(1911-1912) Trablusdarp’ın İşgali ve Derne Muharebelerinde Binbaşı Mustafa Kemal” Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt.5, Sayı.16, 2014.
  • RUŞEN EŞREF, “Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat” Yeni Mecmua, Çanakkale Nüsha-yı Mümtazesi, C.III, 1918, s.s. 130-143.
  • RUŞEN EŞREF, Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat, 1930, İstanbul, Devlet Matbaası.
  • SANDERS, Liman Von, Türkiye’de Beş Yıl, Çev. M. Sevki Yazman, Burçak Yayınevi, 1968.
  • SARUHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, l, Ankara (Temmuz 1986),
  • SAVRAN, Gülten Savaşal, 1926 İzmir Suikastı Ve İstiklal Mahkemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Deu Atatürk İlkeleri İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2005, İzmir.
  • SELEK, Sabahattin Anadolu İhtilali, 1.Cilt, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2000.
  • SİMAVİ, Lütfi, Osmanlı Sarayının Son Günleri, Hürriyet Yayınları, ty, İstanbul.
  • STEPHENSON, Charles, A Box of Sand; The Italo-Ottoman War 1911-1912, The Tattered Flag Press, England, 2014.
  • ŞAHİNLİ, Deniz, Suphi Nuri İleri, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri Ve Gazeteciliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya 2007
  • ŞIVGIN, Hale, “Mustafa Kemal’in İlk Savaşı” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi Cilt: IV / Kasım 1987 / Sayı: 10,
  • ŞIVGIN, Hale, Trablusgarp Savaşı Ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, TTK Yayınları, Ankara, 1989.
  • TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt l, MEB Yayınları, Ankara, 1977
  • TAŞ, Özlem Elif (Polat), Kâzım ( İnanç ) Paşa; Hayatı, Askerî Ve Siyasî Faaliyetleri (1880 - 1938), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi SBE, Ankara, 2008
  • TINAL, Melih, Bir Siyasal Kişilik Portresi Olarak Dr. Tevfik Rüştü Aras, DEU AİİTE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2001
  • TINAL, Melih, “Atatürk’ün İzmir Ziyaretleri Ve Vefatının İzmir’deki Yankıları” ÇTTAD, VII/16-17, (2008/Bahar-Güz), TBMM Albümü (1920-2010) 1.Cilt. 1920-1950, Ankara, 2010.
  • Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM 1.Dönem, 1919-1923, 3.Cilt., TBMM Yayınları, Ankara, 1995.
  • TURAN, Şerafettin, “Mustafa Kemal” Maddesi, DİB İslam Ansiklopedisi. S.311.
  • TURAN, Şerafettin Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, TTK Yay., Ankara, 1982, ss. 6-8.
  • TURAN, Şerafettin Mustafa Kemal Atatürk Kendine Özgü Bir Yaşam Ve Kişilik, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2004.
  • TURAN, Şerafettin, “Mondros Mütarekesi Ertesinde Mustafa Kemal’in Orduya Siyasete ve İngilizlerin Tutumuna İlişkin Düşünceleri”, Belleten, C. 46, S. 182, TTKB, Ankara 1982 Nisan.
  • Türk Basınında Mustafa Kemal Atatürk, Hazırlayanlar; Recep Bilginer, Niyazi Ahmet Banoğlu, Hüsamettin Bozok, İstanbul Gazeteciler Cemiyeti, İstanbul, 1981.
  • TÜRKGELDİ, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, Ankara 1987, Turk Tarih Kurumu Basimevi.
  • TÜRKMEN, Zekeriya, “Mustafa Kemal Paşa ve Yıldırım Ordular Grup Komutanlığı” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XVI / Temmuz 2000 / Sayı: 47.
  • UNAT, Faik Reşit, “Atatürk’ün II. Meşrutiyet İnkılâbının Hazırlanmasındaki Rolüne Ait Bir Belge” Belleten, Cilt: XXVI – Sayı:102, Yıl.1962 Nisan.
  • URAL, Selçuk, “Ahmet İzzet Paşa Hükümeti’nin Programı Ve Mebusan Meclisindeki Yankıları” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı. 27, Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, Erzurum, 2005, s. 271
  • UYMAZ, Bora, Şehbal’de Musiki Yazıları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2005.
  • UZUN, Hakan, “Yazdığı Eserlerde Atatürkü Tanımak Ve Anlamak; M.Kemal Atatürkün Karlsbad Hatıraları”, AÜ TİTE Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 59, Güz 2016,
  • ÜNAYDIN Ruşen Eşref, “Mustafa Kemal Paşayı Nasıl Tanıdım”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Kasım 1983, C: XLVII, S. 383, s. 411. ss. 411-421
  • ÜNAYDIN, Ruşen Eşref, “Mustafa Kemal Paşa’yı Nasıl Tanıdım”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Kasım 1983, C: XLVII, S: 383.
  • ÜNAYDIN, Ruşen Eşref, “Hatıralar: Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal’le Mülakat (Birinci Gün I)” Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Nisan, 1956,C:V, S:55, s.409-416.
  • “Mustafa Kemal Paşa ile Mülakat” Vakit, 18 Teşrinisani 1918 (18 Kasım 1918)
  • YİĞİT, Nuyan, Atatürk’le 30 Yıl, İbrahim Süreyya Yiğit’in Öyküsü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2004.
  • “Mustafa Kemal Paşa’nın Beyanatı”Zaman, 17 Teşrinisani 1918
  • ZÜRCHER, Erik Jan, Milli Mücadelede İttihatçılık, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2005.