MÜZE-İ HÜMÂYUN MÜDÜRÜ DR. PHILIPP ANTON DETHIER’NİN OSMANLI MAARİF NAZIRLARI DÖNEMİNDEKİ (1872-1881) FAALİYETLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Osmanlı Devleti’nde modern anlamda bir müze olarak kabul edilen Müze-i Hümâyun’un kuruluşgirişimi 1846-47, resmi açılış tarihi ise 1869 olarak kabul edilir. Osmanlı Maarif Nezareti’ne bağlıolan bu müzenin ilk iki müdürü Edward Goold ve Pio Francesco Carlo Terenzio, üçüncü müdürüise Philipp Anton Dethier olmuştur. Berlin’de Friedrich Wilhelm Üniversitesi Felsefe fakültesindeöğrenim görmüş olan Philipp Anton Dethier (1803-1881), Osmanlı Devleti topraklarında vehizmetinde çalışmaya başlamadan önce Almanya ve Fransa’da öğretmenlik ve Almanya’dayayıncılık yapmıştır. Tarih alanında doktora derecesine sahiptir. 1847 sonrası İstanbul’a gelenDethier, öğretmenlik ve müdürlük yaptığı Avusturya okulundaki çalışmaları dışında İstanbul’unarkeoloji tarihi ile ilgili çalışmalar da yapmıştır. Bu çalışmalarının kazıbilimi ile sınırlı kalmadığıve yayın olarak da değerlendirdiği görülmektedir. 20 yıldan uzun süredir İstanbul’da bulunduğusürede arkeoloji alanında yaptığı çalışmaları ve dönemin siyasi hayatına etki eden özellikle yabancıkişilerle yakınlığının sağladığı gücün de desteğiyle Philipp Anton Dethier Ağustos 1872’de Müze-iHümâyun müdürü olarak atanmıştır. Döneminde Osmanlı Devleti’nde başka kurumlarda sık sık idaripersonel ve yönetici değişikliği yapılıyor olmasına rağmen uzun süre bu görevini devam ettirmişolan Dethier 8 yıl 7 aylık müdürlüğü döneminde 15 Sadrazam ve 9 Maarif Nazırı ile çalışmıştır.Osmanlı Devleti’nde modern anlamda bir müze kurulması için çalışmaları ve müzecilik eğitimialanında girişimleri olmuştur. 1874 tarihli Âsar-ı Atika Nizamnâmesi ve Müze Mektebi açma girişimiDethier döneminde yaşanmış önemli gelişmelerdir. Philipp Anton Dethier’nin bir başka özelliğiise Osman Hamdi Bey’den önceki gelişmelerde etkisi olan Osmanlı Devleti’nin son yabancı müzemüdürü olmasıdır. Osmanlı Devleti’nde Osman Hamdi Bey ile köklü bir değişime uğrayan arkeolojive müzecilik çalışmalarının temellerinin atıldığı dönemdeki en önemli Müze-i Hümâyun müdürü1872-1881 yılları arasında görevde bulunan Philipp Anton Dethier’dir.

AN EVALUATION ON THE ACTIVITIES OF PHILIPP ANTON DETHIER THE MANAGER OF MÜZE-İ HÜMÂYUN DURING THE TIME OF OTTOMAN EDUCATION MINISTERS (1872-1881)

The attempt date for the establishment of Müze-i Hümâyun accepted as the modern museum in the Ottoman Empire is accepted as the year 1846-47, and the official opening date for the establishment as the year 1869. The first director of this Museum was Edward Goold, the second was Pio Francesco Carlo Terenzio and then Philipp Anton Dethier became the last foreign director of this Museum. Dethier (1803-1881), who studied philosophy at the Friedrich Wilhelm University in Berlin, was a teacher in Germany and France and a publisher in Germany before he started to live and to serve in the territory of the Ottoman Empire. He had a PhD in History. After 1847, Dethier came to Istanbul, where he worked as a teacher and later as a director at the Austrian school. He also made archaeological researches and studies here. These studies were not limited with the archaeological excavations but they were published also. With the strength of his archaeological studies during his stay more than 20 years in İstanbul and also with the support of the politically effective persons both native and especially foreign, in August 1872, he was appointed as the director of the Müze-i Hümâyun. Although in the other institutions of the Ottoman Empire the administrators and other staffs were changed frequently, he worked with 15 Grand Viziers and 9 Ministers of Education during his 8 years and 7 months of office. He had works for the establishment of a modern museum and attempt for the museology education in the Ottoman Empire. The official regulation called Âsar-ı Atika Nizamnamesi dated 1874 and the attempt of opening the Museum School were two important developments of his time. Dethier is the last foreign director of Müze-i Hümâyun between 1872 and 1881. He had an important role during the developments before Osman Hamdi Bey by whom the radical changes in the archaeological activities and museology began.

PDF

___

BOA, İ.DH, 652/45323, 04.04.1289 (11 Haziran 1872)
BOA, MF.MKT, 4/27, 22.06.1289 (27 Ağustos 1872)
BOA, İ.DH, 657/45739, 07.08.1289 (10 Ekim 1872)
BOA, A.}MKT.MHM, 471/11, H. 05.11.1290 (18 Aralık 1873)
BOA, MF.MKT, 17/98, H. 23.01.1291 (12 Mart 1874)
BOA, MF.MKT, 17/200, 15 Safer 1291 (3 Nisan 1874).
BOA, MF.MKT, 18/73, H. 15.03.1291 (2 Mayıs 1874)
BOA, MF.MKT, 19/81, H. 10.07.1291 (23 Ağustos 1874)
BOA, İ.DH, 696/48663, 25.12.1291 (2 Şubat 1875)
BOA, İ.MMS, 53/2348, 22 Receb 1292 (24 Ağustos 1875)
BOA, MF.MKT, 33/9, 16.12.1292 (13 Ocak 1876)
BOA, MF.MKT, 34/6, 19.01.1293 (15 Şubat 1876)
BOA, MF.MKT, 34/48, 22.02.1293 (19 Mart 1876)
BOA, HR, SFR 3.., 233/31, 10.06.1876
BOA, HR, SFR 3.., 233/56, 29.09.1876
BOA, MF.MKT, 47/126, 09.04.1294 (23 Nisan 1877)
BOA, MF.MKT, 49/156, 07.06.1294 (19 Haziran 1877)
BOA, HR.İD., 1443/27, 14.02.1869. 26 Haziran 1877
BOA, MF.MKT, 60/9, 25.02.1296 (18 Şubat 1879)
BOA, MF.MKT, 62/112, 26.05.1296 (18 Mayıs 1879)
BOA, MF.MKT, 65/122, 08.09.1297 (14 Ağustos 1880)
AGSTNER Rudolf, Elmar SAMSİNGER, (2018), “Am hl. Dreifaltigkeitstag wurde die Schule feierlich eröffnet” Die österreichisch (-ungarische) Nationalschule in Konstantinopel 1850-1918”, Österreich in İstanbul III, K. (u.) K. Prasenz im Osmanischen Reich, (der. Elmar Samsinger), LIT Verlag Münster, Viyana, 2018, s. 361-399.
AKÜN, Ömer Faruk, (1989), “Ahmed Vefik Paşa” TDV İslam Ansiklopedisi, C.2, İstanbul, 1989, s. 143-157.
AKYILDIZ, Ali, (2009), “Subhi Paşa, Abdüllatif (1818-1886)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul, 2009, 450-452.
BAYRAKDAR, Bayram, Bülent KUCAK, Irmak KARABULUT, İzzet EGE, Murat ÖCAL, (2017), “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Bergama Zeus Sunağı’nın Berlin’e Götürülüşü Hakkında Bazı Düşünceler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVII/34, 2017 Bahar, s. 43-67.
BAYRAKTAR, Kaya, (2011), “Arkeolog, Bankacı, Casus, Sefir: Austen Henry Layard ve Osmanlı Coğrafyası”, Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 12, Sayı 1, 2011, s. 281-302.
BÜYÜKKARCI, Süleyman, (2000), “Türkiye’deki Avusturya Okullarında Eğitim”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, 2000, s. 73-155.
CEZAR, Mustafa, (1995), Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi, C.1, (2. Baskı), Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Sanat ve Sağlık Vakfı yayınları, İstanbul, 1995.
CHUVIN, Pierre, (2007), “Les Reinach et l’Empier ottoman”, Comptes rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 151. Yıl, Sayı 2, 2007, s. 1091-1103.
ÇAL, Halit, (2009), “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Müzeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 7, Sayı 14, 2009, s. 315-333.
ÇEVİK, Zeki, (2009), “II. Abdülhamid Dönemi Bir Bürokrat Portresi: Sadrazam (Küçük) Mehmed Said Paşa ve Reformları”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, Cild 4, Sayı 8, Güz 2009, s. 838-865.
DETHIER, Philipp Anton, (1993), Boğaziçi ve İstanbul (19. Yüzyıl Sonu), (çeviren Ümit Öztürk), Eren yayıncılık, İstanbul, 1993.
DETHIER, Philipp Anton, (1867), Nouvelles Decouvertes Archeologiques Faites A Constantinople, İstanbul, Imprimerie Centrale, 1867.
DUMONT, Albert, (1868), “Le Musee Sainte-Irene A Constantinople Antiquites Grecques, Greco-Romaines et Byzantines”, Revue Archéologique, Nouvelle Série, Cilt. 18 (Temmuz-Aralık 1868), s. 237-263.
ELDEM, Edhem, (2017), “Early Ottoman Archaeology: Rediscovering The Finds of Ascalon (Ashkelon), 1847”, BASOR (Bulletin of American Schools of Oriental Research) , Sayı 378, 2017, s. 25-53.
ELDEM, Edhem, (1874), “Philipp Anton Dethier’nin Schliemann ve Cesnola ile Mücadelesi (1874)”, Sanat Tarihi Araştırmaları, Sayı 2, 2013, s. 25-38.
ELDEM, Edhem, (2013), “The Archeology of a Photograph Philipp Anton Dethier And His Group of Greek Art”, Jahrbuch Des Deutschen Archaologischen Instituts, 127/2013, s. 499-530.
ERDOĞDU, Teyfur, (1996), “Maarif-i Umumiye Nezareti Teşkilatı I”, Prof. Dr. Oral Sander’e Armağan, 51/1-4, 1996, s. 183-247.
ERGİN, Osman, (1977), İstanbul Mektepleri ve İlim, Terbiye, San’at Müesseseleri- Dolayısıyla-Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
EYİCE, Semavi, (1985), “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarih Ansiklopedisi, İletişim yayınları, İstanbul, 1985, s. 1596-1603.
EYİCE, Semavi, (1993), “Çinili Köşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, 1993, s. 337-341.
EYİCE, Semavi, (1960), “İstanbul Arkeoloji Müzelerinin İlk Müdürlerinden Dr. Ph.-Anton Dethier Hakkında Notlar”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı No 9, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yayınları: XXII, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1960, s.45-52.
GOOLD, Edward, (1871), Catalogue explicatif, historique et scientifique d’un certain nombre d’objets contenus dans le Musée Impérial du Constantinople fonde en 1869 sous le grand vezirat de Son Altesse A’ali pacha, Constantinople, Imprimerie A. Zellich, 1871, s. III.
GÖĞÜŞ, Ceren, (2007), 19. Yüzyıl Avusturya Gazeteleri Işığında Osmanlı İmparatorluğunun 1873 Viyana Dünya Sergisine Katılımı, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (basılmamış Yüksek Lisans tezi), (danışman Yrd.Doç.Dr. Zeynep Kuban), İstanbul, Ocak 2007.
GÜNDÜZ, Filiz, (2007), “Osman Hamdi Bey (1842-1910)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, 2007, s. 468-469.
HITZEL, Frederic, (2010), “Osman Hamdi Bey et Les Debuts L’archheologie Ottomane”, Turcica, 42, 2010, s. 167-190.
HİSAR, Abdülhak Şinasi, (1934), “Müzelerimiz ve Hamdi Bey I”, Ülkü, Nisan 1934, C. III, nr. 14, s. 111-115.
HİSAR, Abdülhak Şinasi, (2010), “Müzelerimizin İlk Zamanları”, Türk Müzeciliği, (yayına hazırlayan Necmettin Turinay), Yapı Kredi yayınları, İstanbul, 2010.
KANGLER, Franz, (2010), ““In der Schule Knaben und Madchen die österreichische Volkshymne”. Zur Geschichte des österreichischen St. Georgs-Kollegs in Konstantinopel/İstanbul”, Österreich In Istanbul, LIT Verlag Münster, Viyana, 2010, s. 175-201.
KARAER, Nihat, (2003), Sultan Abdülaziz’in Avrupa Seyahati ile Osmanlı ve Batı Kamuoyundaki Yankıları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Anabilim Dalı, (yayınlanmamış doktora tezi) (danışman Prof. Dr. Yücel Özkaya), Ankara, 2003.
KARADUMAN, Hüseyin, (2004), “Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi”, Belgeler, C. XXV, Sayı 29, 2004, s. 73-92.
KAZANCI, Sevim, (1998), 19. Yüzyıl Osmanlı Müzeciliği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, (basılmamış yüksek lisans tezi) (danışman Prof.Dr. Selçuk Mülayim), İstanbul, 1998.
KAZANCIGİL, Aykut, (1995), Türkiye’de Bilim ve Teknoloji (1789-1922), Yeni Şafak, İstanbul, 1995.
KUNERALP, Sinan, (1999), Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber, İSİS, İstanbul, 1999.
KURŞUN, Zekeriya, (1991), Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasî Hayatı, İcraatı ve Fikirleri) 1838-1914, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yakınçağ Tarihi anabilim Dalı, (basılmamış doktora tezi) (danışman Prof.Dr. Cevdet Küçük), İstanbul, 1991.
La Turquie L’Exposition Universelle De 1867, Librairie Hachette, Paris, 1867.
LAMARTINE, Alphonse Marie Louise Prat de, Voyage en Orient, Louis Hauman Et Comp, Brüksel, 1835.
Leipziger Repertorium der deutschen und auslandischen Literatur, 2. Yıl, Sayı 34, 23 Ağustos 1844, s. 325-336.
Leipziger Repertorium der deutschen und auslandischen Literatur, (derleyen Dr. E.G. Gersdorf), F.A. Brockhaus, Leipzig, 1844.
MADRAN, Burçak, (2000), “19. Yüzyılda Evrensel Sergiler”, Yapı Mimarlık Tasarım Kültür Sanat Dergisi, no 225, Ağustos 2000.
Mahmud Cevat İbnü’ş Şeyh Nâfi, (2001), Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcrââtı-XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi-, (Hazırlayan Taceddin Kayaoğlu), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2001.
MERİÇ UĞRAŞ, (2010), Hayal, Topkapı Sarayı Çinili Köşk/Sırça Saray: İşlevi, Anlamı ve Tarihsel Gelişimi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü (basılmamış doktora tezi), (danışman Doç.Dr. Nuran Kara Pilehvarian), İstanbul, 2010.
MUMCU, Ahmet, (1969), “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXVI, S. 3-4, ayrı basım, Sevinç Matbaası, Ankara, 1969, s. 45- 78.
MÜLAYİM, Selçuk, (2009), “Kronolojik Notlarıyla 19. Yüzyıl Müzeciliği” Osmanlı Araştırmaları XXXIV, Prof.Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayısı II, İstanbul, 2009, s. 176-201,
OGAN, Aziz, (1947), “Türk Müzeciliğinin Yüzüncü Yıldönümü”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, No 62, Mart 1947, s. 8-19.
ORTAYLI, İlber, (1990), “Arkeolojimiz Osman Hamdi İle Uluslararası Kimlik Kazandı”, Hürriyet Gösteri Sanat Edebiyat Dergisi, Sayı 119, Ekim 1990, s. 22-24.
ÖZ, Tahsin, (1970), “Yurdumuzda Müzeler Nasıl Kuruldu. Neler Yapıldı? Neler Yapılması Gerekli?”, VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, II. Cilt, 25-29 Eylül 1970, Ankara, s. 951-960.
“Personal Nachrichten”, Zeitschrift Museologie und Antiquitatenkunde sowie für verwandte Wissenschaften, 1881, Mart sonu, No 6, s. 48.
POTTIER Edmond, Salomon REINACH, (1889), “Chronique D’Orient”, Revue Archeologique, Temmuz-Aralık 1889, no XXI, s. 81-143.
Salname-i Maarif, Matbaa-i Amire, 1316 (1898).
SHAW, Wendy M.K., (2004), Osmanlı Müzeciliği, Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi, (çeviren Esin Soğancılar), İletişim, İstanbul, 2004.
ŞAPOLYO, Enver Behnan, (1936), Müzeler Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1936.
TÜRKSEVEN, Hüseyin, (2010), Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümayun’un Kuruluşu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (basılmamış Yüksek Lisans tezi) (danışman Yrd.Doç.Dr. Ali Sönmez), Çanakkale, 2010.
ÜLMAN, Yeşim Işıl, (2017), Galatasaray Tıbbiyesi Türkiye’de Modernleşmenin Başlangıcı, İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, İstanbul, 2017.
ÜNAL, Uğur, (2008), Meclis-i Kebir-i Maârif 1869-1922, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara, 2008.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi