MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ MİTİNGLERİNDE TÜRK KADINI

Mondros Mütarekesi sonrası yaşanan işgaller ülke genelinde tepkiyle karşılanmış mitingler düzenlenerek protesto edilmiştir. Başta İzmir’in 15 Mayıs 1919’da Yunanlılar tarafından işgali bu mitinglerin düzenlenmesinde itici rol oynamış ve yapılan toplantılara kadınların ilgisi büyük olmuştur. Kadınlar ilk defa binlerce kişinin katıldığı açık hava mitinglerinde erkeklerle birlikte yer ve söz alıp etkili konuşmalar yapmışlardır. Başta İstanbul olmak üzere kadın-erkek binlerce kişinin katılımıyla yapılan mitinglerin yurt geneline yayılmasında Mustafa Kemal Paşa’nın 28 Mayıs 1919 tarihli Havza Genelgesi’nin de etkisi büyük olmuştur.İstanbul’da İzmir’in işgalini protesto için ilk miting 19 Mayıs 1919 tarihinde Fatih meydanında yapılmıştır. 20 Mayıs’ta Üsküdar, 22 Mayıs’ta Kadıköy ve 23 Mayıs’ta Sultanahmet Mitingleri düzenlenmiştir. İtilaf Devletleri’nin denetimini giderek artırdığı İstanbul’da yapılan son miting ise 13 Ocak 1920’deki Sultanahmet Mitingi olmuştur. Bu mitinglerde Mehmet Emin (Yurdakul), Hamdullah Suphi (Tanrıöver) gibi dönemin öne çıkan isimleri kürsüleri, aydın, şair, öğretmen kimliğiyle tanınan Halide Edip (Adıvar), Nakiye (Elgün), Sabahat (Filmer), Şükufe Nihal (Başar), Hayriye Melek (Hunç) hanımlarla paylaşmışlardır. Kadınlar işgalleri kınayan konuşmalar yaparken ülkenin kurtuluşu için erkeklerle birlikte mücadeleye hazır olduklarını da dünyaya duyurmuşlardır. Sadece İstanbul’da değil Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde de kadınların ön planda olduğu mitingler düzenlenmiştir. Bu mitinglere dinleyici olarak kadınların katılımı yoğun olurken kadın konuşmacılara söz verilmemiştir. Ancak Muğla, Ankara, Sivas, Kastamonu, Konya gibi şehirlerde sadece kadınların katıldığı mitingler yapılmış işgalleri protesto eden kararlar alınmıştır. İşgaller karşısında duyulan üzüntü vurgulanarak hak, adalet, Türklük, Müslümanlık için mücadele edileceği duyurulmuştur. Mitingler halk arasında millî birlik ve beraberlik ruhunu güçlendirirken millî mücadele fikrinin geniş kitlelerce benimsenmesinde önemli rol oynamıştır. Bu çalışmada; Millî Mücadele döneminde yapılan protesto mitinglerinde konuşmalarıyla öne çıkan kadınlar ve bunların kitleler üzerinde bıraktığı etkiler incelenmiştir.

TURKISH WOMEN IN RALLIES DURING THE NATIONAL STRUGGLE

Occupations following the Armistice of Mudros were reacted against and protested through nationwide demonstrations. Especially the occupation of İzmir by Greeks in May 15, 1919 became an initiator in these demonstrations and there was a huge interest among women in the meetings. For the first time women co-participated with men in open-air demonstrations where thousands joined and they got the floor and gave impressive speeches. Havza Circular (May 28,1919) by Mustafa Kemal Pasha had a great role in thrilling nationwide propagation of the demonstrations that were held with thousands of men and women particularly in İstanbul. The first demonstration in İstanbul against the occupation of İzmir was held in Fatih square in May 19, 1919. It was followed by demonstrations in Üsküdar in May 20, in Kadıköy in May 22, and in Sultanahmet in May 23. The last one to be held in İstanbul, the city under growing control of the Allied Powers, was in Sultanahmet in January 13, 1920. In these demonstrations prominent people of the period like Mehmet Emin (Yurdakul), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), shared the floor with the ladies Halide Edip (Adıvar), Nakiye (Elgün), Sabahat (Filmer), Şükufe Nihal (Başar), Hayriye Melek (Hunç) known with their intellectual, poet and teacher titles. As the women were giving speeches condemning the occupations, they announced the world that they were ready to struggle for the nation together with men. Not only in İstanbul but also in various cities of Anatolia were the demonstrations in which women were at the forefront were held. While women participation was high in these demonstrations no women was there to address. But in cities like Muğla, Ankara, Sivas, Kastamonu, and Konya only-women demonstrations were held and decisions protesting the occupations were taken. Underlining the sorrow as a result of the occupations, a struggle was announced in pursuit of right, justice, Turkishness and Muslimism. The demonstrations strengthened national unity and solidarity among people, as well as playing key role in the idea of national struggle being adopted by masses. In this work those prominent women speakers in protesting demonstrations during the National Struggle period and their effects on masses are analysed.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Açık Söz
Genç Kadın
Hadisat
İkdam
İnci
Memleket
Tanin
Tasvir-i Efkâr
Vakit
Adıvar, Halide Edip (1992), Türkün Ateşle İmtihanı, İstanbul: Atlas Kitabevi.
Argunşah, Hülya (2011), Bir Cumhuriyet Kadını Şükufe Nihal, İstanbul: Timaş Yayınları.
Arıburnu, Kemal (1975), Millî Mücadelede İstanbul Mitingleri, Ankara: Yeni Desen Matbaası.
AVANAS, Ahmet (1998), Millî Mücadelede Konya, Ankara: ATAM Yayınları.
Aydın, M. Korkud (2011), Millî Mücadele Dönemi İstanbul Öğrenci Hareketleri (1918-1922), Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Baykal, Bekir Sıtkı (1996), Millî Mücadele’de Anadolu Kadınları Müdafaa-I Vatan Cemiyeti, Ankara: ATAM Yayınları.
Caporal, Bernard (1982), Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Çaka, Cahit (1948), Tarih Boyunca Harp ve Kadın, Ankara: As. Fb. Basımevi.
Çakır, Serpil (2011), Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
Çelebi, Mevlüt (2008), “Menteşe Sancağı’nda İtalyan ve Yunan İşgallerine Tepkiler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İlke), S.21, s.81-96.
(1912) Darülfünun Konferans Salonunda Kadınlarımızın İçtimaları, İstanbul: Tanin Matbaası. Engünün, İnci-Cumbur, Müjgan-Özdemir, Cahide (1983), Millî Mücadelede Türk Kadını, Ankara: Türk Ticaret Bankası Yayınları.
Eski, Mustafa (1996), “İlk Kadın Mitingi”, Kastamonu’da İlk Kadın Mitingi’nin 75. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Kastamonu, 10-11 Aralık 1994, Ankara; Atam Yayınları, s.34-46.
Filmer, Sabahat (1983), Atatürk Yolunda Büyük Adımlar, İstanbul: Gül Matbaası.
İnan, Afet (1975), Tarih Boyunca Türk Kadının Hak Ve Görevleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Kaplan, Leyla (1998), Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Ankara; Atam Yayınları.
Köroğlu, Erol (2004), Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandandan Milli Kimlik İnşasına, İstanbul: İletişim Yayınları.
Kurnaz, Şefika (2012), Balkan Savaşında Kadınlarımız, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kurnaz Şahin, Feyza (2008), “Mağdur ve Sembol: I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Kadına Yönelik Propaganda”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (44), s.217-243.
Özdemir, Nuray (2014), Osmanlıdan Cumhuriyete Bir Cemiyet Kadını: Nakiye Elgün, Ankara: Phoenix Yayınları.
Sarıçoban, Gülay (2017), “Millî Mücadelede Anadolu Kadını”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Aralık, 21(4), s.1331-1346.
Saruhan, Zeki (2006), Kurtuluş Savaşı Kadınları, Ankara: Cem Web Ofset.
Sunata, İ. Hakkı (2019), İstanbul’da İşgal Yılları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Şahingöz, Mehmet (2002), “Millî Mücadelede Protesto ve Mitingler”, Türkler, C.15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.726-744.
Şahingöz, Mehmet (2016), “Millî Mücadelede Yapılan Mitinglerde Türk Ocaklarının Rolü ve Hamdullah Suphi”, Hamdullah Suphi ve Gagauzlar, Ankara: Türk Yurdu Yayınları, s. 29-48.
Toprak, Zafer (2017), Türkiye’de Yeni Hayat İnkılap ve Travma (1908-1928), İstanbul: Doğan Kitap.
Türkmen, Zekeriya (2016), Millî Mücadele Yıllarında İstanbul Mitingleri, Ankara: Berikan Yayınevi.
Uyanıker, Ferhat (2009), Millî Mücadelede Türk Kadını, Ankara: Genelkurmay ATASE Yayınları.
Yalçın, Hülya (2019), Cumhuriyet Dönemi Kadın İmajı İnşası (1928-1938), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Yetim, Fahri (2017), “Millî Mücadele Döneminde Kamuoyunun Oluşmasında Mitinglerin İşlevi”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1).

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi