İMPARATORLUKLARIN DAĞILMA SÜRECİNDE OSMANLI DEVLETİ VE AVUSTURYA’DA KADIN HAREKETİ

Yüzüncü yılını geride bıraktığımız Birinci Dünya Savaşı çalışmalarında savaşın şimdiye kadar gölgede kalmış konuları önem kazandı. Kadın hareketi de bunlardan biridir. Savaşın yüzüncü yılı ile beraber “kadın ve savaş” konusu daha çok incelendi.Bunda 20. Yüzyılın özellikle ikinci yarısında tarih yazımı yöntemlerinin çeşitlenmesi de etkili oldu. Savaşın toplumsal boyutu, bu dönemden sonra daha çok öne çıktı. Araştırmacılar cephe gerisindeki sivillere de odaklandılar.Bu makalede Birinci Dünya Savaşı’na müttefik olarak katılan Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorluklarına farklı bir açıdan yaklaşılmıştır. Müttefik iki imparatorluk kadınlarının savaş deneyimleri, günümüzde gittikçe önem kazanan kadın hareketi tarihi çerçevesinde ele alınmıştır. Makalede Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Avusturya kısmına odaklanılmıştır.Savaş zamanı hak mücadelesinde yaşanan gelişmeler konusunda bir karşılaştırma yapabilmek için savaştan önceki ilerlemelerin tespiti önemlidir. Bunun için, ilk önce savaş öncesi durum incelenmiştir. Savaş zamanı müttefiklerin deneyimlerinin karşılaştırılması Osmanlı kadın hareketine farklı bir yerden bakılmasına olanak verir. Bu sayede Osmanlı kadın hareketinin çağdaşı Avrupalı devletlerdeki gelişmelere paralel mi bir seyir izlediği sorusu ortaya çıkabilir.Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları hem savaşın kaybeden tarafında olmuşlar hem de çok uluslu yapıları nedeniyle savaş sonunda dağılmışlardır. Avusturya ve Türkiye devletleri 20. Yüzyılın başlarında Cumhuriyet ile yönetilen iki devlet olarak ortaya çıktılar. Her iki devletin tarihindeki bu büyük değişimlerin sonuçları toplumsal alanda da görülebilir. Her iki devlette de kadın hakları gündemden düşmemiştir.Makale Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorluklarının savaş zamanı ittifakı hakkında değildir. Makalede savaştan sonra aynı kaderi paylaşarak dağılan iki çok uluslu imparatorluğun bir karşılaştırması yapılmaktadır. Böylece savaşın gölgede kalmış bir alanına katkı yapılmak istenmiştir. Aynı zamanda Avusturya tarafından Osmanlı kadın hareketinin ne şekilde değerlendirildiği incelenmiştir.

THE WOMEN’S MOVEMENT IN TURKEY AND AUSTRIA DURING THE DISSOLUTION EMPIRES

In the studies of the First World War, which we have left behind its centenary, the subjects of the war that have been overshadowed until now have gained importance. The women’s movement is one of them. With the centenary of the war, the issue of “women and war” has been studied more. The diversification of historiography methods, especially in the second half of the 20th Century, was also effective in this. The social dimension of the war came to the fore after this period. Researchers also focused on civilians behind the front. The women’s movement became one of these areas. In this article, the Ottoman and Austro-Hungarian empires that joined the First World War as allies are approached from a different perspective. The war experiences of the women of the two allied empires are discussed within the context of the history of the women's movement, which is increasingly important today. The article focuses on the Austrian part of the Austro-Hungarian Empire. It is important to determine the progress before the war in order to make a comparison on the developments in the wartime struggle for rights. For this, the pre-war period is first studied. Comparing the experiences of the wartime allies allows a different view of the Ottoman women's movement. In this way, it can be revealed whether the contemporaries of the Ottoman women's movement followed a parallel course with the developments in European states. The Ottoman and Austro-Hungarian Empires were both on the losing side of the war and also disintegrated at the end of the war due to their multinational structures. Austria and Turkey emerged as the two states governed by the Republic at the beginning of the century. The results of these great changes in the history of both states can also be seen in the social sphere. In both states, women's rights were not off the agenda. This article is not about the wartime alliance of the Ottoman and Austro-Hungary Empires. It is a comparison of the women’s movement in two multinational empires that fell apart after the war, sharing the same fate. Thus, it was intended to contribute to a shadowy area of the war. At the same time, how the Ottoman women’s movement was evaluated by Austria was examined.

PDF

___

Arbeiterinnen Zeitung
Bilgi Yurdu Işığı
Die Wählerin
Die Welt des Islams
Fremden-Blatt
Genç Kadın
Neue Freie Presse
Neues Wiener Journal
Österreichische Frauen-Rundschau
Österreichische Illustrierte Zeitung
Österreichs-Volks-Zeitung
Pester Lloyd
Sabah
Tanin
Vossische Zeitung
Yeni Mecmua
Adıvar, Halide Edip (1916), Das Neue Turan: ein türkisches Frauenschicksal, Verlag Gustav Kiepenheuer, Weimar.
Ahmet Emin Yalman, (2018) Modern Türkiye’nin Gelişim Sürecinde Basın: 1831-1913, Türkiye İş Bankası, Kültür Yay. İstanbul.
Bader-Zaar, Birgitta (2006) “Frauenbewegungen und Frauenwahlrecht”, Die Habsburgermonarchie: 1848-1918, Cilt:8, yay. haz. Peter Urbanitsch, Helmut Rımpler, Austrian Academy of Sciences Press.
Berktay Fatmagül (2003), Tarihin Cinsiyeti, Metis Yay. İstanbul.
Beydilli, Kemal (2010), “Şark Meselesi”, TDV, İstanbul, s. 352-357.
Bittermann-Wille, Christa; Hofmann-Weinberger, Helga (2001) “Historische Frauenzeitschriften”, Kolloquia: Frauenbezogene/feministische Dokumentation und informationsarbeit in Österreich”, Viyana.
Bittermann-Wille, Christa; Hofmann-Weinberger Helga (2000) “von der Zeitschrift Dokumente der Frauen zur Dokumentation von Frauenzeitschriften” Medien&Zeit, sayı 15.
Breuilly, John (2019) Avusturya, Prusya ve Almanya’nın Oluşumu: 1806-1871, çev. Ali Selman, İletişim yay. İstanbul.
Çakır, Serpil, (2016), Osmanlı Kadın Hareketi, Metis yay. İstanbul.
Çolak, Kâmil, Yetim, Fahri (2017), “Veliaht Vahdeddin ve Mustafa Kemal Paşa’nın Almanya Seyahati ile İlgili Bazı Tespitler”, Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı:17.
Daniel Ute, (2009), ”Frauen”, Enzyklopädie Erster Welkrieg, yay. Haz. Gerd Krumeich, Gerhard Hirschfeld, Irına Renz, Ferdinand Schöningh, Almanya.
Denman, Fatma Kılıç (2010) Yeni Harflerle Kadın: II Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi (1908-1909), Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Özel Yayın, İstanbul.
Enders, Franz Carl (1916), Die türkische Frauen, Verlag von Arthur Hertz, Münih.
Evciman, Semih (2019), Önsöz: Erkekler Dünyası, Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Kadını Dergileri: Talepler, Engeller, Mücadele, Cilt:2, yay. Haz. Birsen Talay Keşoğlu, Libra Yay. İstanbul.
Feigl, Susanne (2016), Fachtsheet: 150 Jahre Fraunrechte in Österreich, Sozialministerium, Viyana. https://www.lifelong-learning.at/Wordpress/wp-content/uploads/2016/06/Factsheet_Frauenrechte.pdf
Gerdes, Aibe-Marlene (2016) “Der Krieg und die Frauen: Geschlecht und populäre Literatur im Ersten Weltkrieg. Eine Annäherung” Der Krieg und die Frauen: Geschlecht und populäre Literatur im Ersten Weltkrieg, yay. haz. Aibe-Marlene Gerdes Michael Fischer, Waxmann, Mü nster, New York.
Gözcü, Alev (2016), “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler”, Çağdaş Tü rkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32, Bahar. Güzel, Şehmus (1985) “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, c. III, İstanbul.
Hämmerle, Christa (2000), “Von den geschlechtern der Kriege und des Militärs”, Was ist Militärgeschichte, yay. haz. Thomas Kühne, Benjamin Ziemann, Ferdinand Schöningh Verlag, Paderborn.
Hämmerle, Christa (2014), Heimat/Front: Geschlechtergeschichte/n des Ersten Weltkriegs in Österreich-Ungarn, Böhlau Verlag, Viyana.
Healy, Maurren (2004), Vienna and the Fall of the Habsburg Empire: Total War and Everyday Life in World War I, Cambridge University Press.
Herwig, Holger (2014), The First World War: Germany and Austria-Hungary 1914-1918, Bloomsbury, Londra.
Hobsbawm, Eric (2010) İmparatorluk Çağı: 1875-1914, çev Vedat Aslan, Dost Kitabevi Yay. Ankara.
Jammernegg, Lydia Helga Hofmann-Weinberger (2014) Kriegsgewinn der Frauen“ Lebensrealitäten und politische Forderungen österreichischer Frauen während des Ersten Weltkriegs, Erster Weltkrieg, Die bewahrte Erinnerung, Johanna Rachinger Viyana.
Karakışla, Yavuz Selim (2014), “Osmanlı Ordusunda Kadın Askerler: 1. Kadın İşçi Taburu: 1917-1919”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Harp Akademileri basımevi, İstanbul.
Karbi, Bilge (2016), “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları Arasındaki iktisadi İlişkiler”, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora tezi, İstanbul.
Karbi, Bilge (2019), Birinci Dünya Savaşı Sonrası Almanya ve Avusturya: 1918-1919, İmparatorluklar Çağına Veda, ed. Bülent Bakar, Okan Yeşilot, Süleyman Beyoğlu, Mehdi Genceli, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Kurnaz, Şefika (1991), Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını: 1839-1923, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Kurnaz, Şefika (2011), Yenileşme Sürecinde Türk Kadını: 1839-1923, Ötüken Yay. İstanbul.
Laureen, Dinter (2006) “Ein Ziel, getrennte Wege- Frauenstimmsrechtsbewegungen in Österreich”, Hundert Jahre Frauenwahlrecht, yay. haz. Marjalisa Hentila, Alexander Schug, Berliner Wissenschafts-Verlag, Berlin.
Önertoy, Olcay (1965) “Halide Edip’in Yeni Turan’ı ve Ziya Gökalp”, Türkoloji Dergisi, Cilt:2, Sayı:1.
Özdemir, Nuray (2019), “I.Dünya Savaşı’nda İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı:36.
Özkul, Ahmet Sait, Baysal Hatice (2017) “Son Dö nem Osmanlı Kadın Yü kseköğ retiminde Giriş imcilik Kodları: Dâ rü lmuallimâ t, İ nas Dâ rü lfü nû nu ve Ticâ ret Mekteb-i Âlî si” SDÜ Fen-Edebiyat Fakü ltesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ağ ustos, Sayı: 41.
Rauch, Verena (2013), Arbeitsmarktpolitik und die Erste Frauenbewegung in Österreich 1916 bis 1920, Viyana Üniversitesi, Tarih Bölümü, Lisans Bitirme Tezi, Viyana.
Rauchensteiner, Manfried (2014), The First World War and the End of the Habsburg Monarchy: 1914-1918, Böhlau Verlag, Viyana.
Sachar, Howard M. (2017), Avrupa’nın Katli: 1918-1942, çev. Erdem Gökyaran, YKY, İstanbul.
Sancar, Serpil (2020), Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar, İletişim yay. İstanbuL.
Talay-Keşoğlu, Birsen (2019), “Hakiki Feminist Kimdir?”, Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Kadın Dergileri: Talepler, Engeller, Mücadele, Cilt 1, yay.haz. Birsen Talay Keşoğlu, Mustafa Keşoğlu, Libra Kitap, İstanbul.
Talay-Keşoğlu, Birsen (2010), “Son dönem Osmanlı’da Türk Kimliğinin Oluşturulmasında Kadınlara Biçilen Roller: Milliyetçilik ve Türk Kadını”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, sayı:11, Güz.
Thebaud, François (2005), “Bü yü k Savaş ve Cinsel Bölü nmenin Zaferi”, Kadınların Tarihi: 20. Yüzyılda Bir Kültürel Kimliğe Doğru, yay. haz. Georges Duby, Michelle Perrot, İş Bankası Kültür Yay. İstanbul.
Timuroğlu, Senem (2020), Kanatlanmış Kadınlar: Osmanlı ve Avrupalı Kadın Yazarların Dostluğu, İletişim Yay. İstanbul.
Toprak, Zafer (2019), Yeni Hayat: İnkılap ve Travma 1908-1928, Doğan Kitap, İstanbul.
Os, Nicole van (2005) “Ottoman Muslim and Turkish Women in an international Context”, European Rewiev, Cilt:13, Sayı:3.
Yürüt, Berna, (2017), “Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, İstanbul, s. 392-393.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi