20676

LİLO LİNKE’NİN İZLENİMLERİ IŞIĞINDA BİR DEVRİM ŞEHRİ OLARAK SAMSUN

Modern Türkiye’nin kuruluşu ile birlikte siyasal toplumsal yapıda yaşanan köklü değişimler,geçmişten günümüze Batılı yazar ve araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Bu nedensiz değildir; Türkmodernleşmesi, Osmanlı’nın Tanzimat sürecinden itibaren sosyal-kültürel ve siyasal anlamdaBatılılaşmasını, Batı uygarlığına entegre olmasını temel alır. Alman asıllı yazar ve gazeteci Lilo Linke,Nazi Almanya’sının baskıcı yönetiminden Londra’ya kaçmak zorunda kalan kadın bir seyyah olarak,1935 yılında Türkiye’ye gelmiş, İstanbul’dan başlayarak Doğu illerini ve deniz sahilindeki Karadenizillerini gezmiş; Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kurulan yeni Cumhuriyeti ve bu Cumhuriyetinaydınlanma ruhuyla gerçekleştirdiği yenilik ve devrimlerin toplum üzerindeki etkilerini yakındangözlemlemiştir. Lilo Linke’in, Allah Dethroned: A Journey Through Modern Turkey adlı yapıtı,modern Türkiye’de yaşanan siyasal devrimlerin ve kültürel dönüşümlerin, bir batılı kadın araştırmacıve seyyahın gözünden biraz da şaşkınlıkla ifade edilmiş bir belgesi niteliğindedir. Ona göre, Türkdevrimi, Doğulu bir toplumun, din odaklı olarak yapılanmış bir kültürün, devrimci bir kadroyla nasılmodernize olduğunu ve modern değerlerin toplumca nasıl kabul gördüğünün önemli bir belgesiniteliğindedir. Yani Modern Türkiye, ona göre, Tanrı odaklı bir toplumdan, laik odaklı bir toplumageçişin örneğidir. Onun modern Türkiye’ye dönük yaptığı canlı betim ve analizden bir devrimşehri olan Samsun da nasibini alır. Samsun, Kurtuluş savaşının ilk adımının atıldığı, Cumhuriyeteve devrimlere giden yolun temellerinin atıldığı; siyasal yönetimi, Halkevleri, Millet Mektepleri,tütün fabrikası ve limanıyla modern kültürü ve değerleri kendisinde yansıtan en önemli Anadolukentidir. İşte bu makale, Linke’nin söz konusu yapıtındaki 1930’lu yıllara ait Samsun izlenimlerinedayanmaktadır. Bu izlenimlerin analizi yoluyla, dönemin Samsun’unun ekonomisinin can damarınıoluşturan kurumsal yapılar ile devrimleri halka yaymak için oluşturulan girişimlerin ortaya konulmasıamaçlanmaktadır.

SAMSUN AS A REVOLUTION TOWN UNDER THE LIGHT OF THE IMPRESSIONS OF LILO LINKE

Along with the foundation of the Modern Turkish Republic the radical changes experienced in the social structure have drawn the attention of the Western writers and the researchers from past to the present time. It is not groundless; Turkish modernisation takes the basis of westernisation of the Ottoman culturally and politically from the Tanzimat period onwards, her integration into the Western civilization. As a woman traveler, Lilo Linke, who was German, the writer and the journalist, had to escape London from the oppressive ruling of the Nazi Germany and came to Turkey in 1935, starting from İstanbul she visited the Eastern towns and the Black Sea towns on the coast and closely observed the newly-established Republic founded under the leadership of Atatürk and the effects of the reforms realised by the enlighted spirit of the Republic upon the society. The work of Lilo Linke titled as Allah Dethroned: A Journey Through Modern Turkey is somewhat a document that surprisingly expresses the political revolutions and the cultural transformation experienced in modern Turkey from the eye of a Western researcher and the traveler. To her, the Turkish revolution is an important document how an Eastern society, the religiously structured culture has been modernised through a revolutionist staff and how the modern values have been adopted by the society. Namely, to her, the modern Turkey is an example of a transition from the God-based society to the secular based society. From her vivid description and analysis, Samsun, a revolution town, also gets its share. Samsun, where the first step of the Independence war was taken and the foundations for the Republic and the reforms were laid; the political administration, People’s Houses, the tobacco company and its port is the most important town that reflects the modern culture and its values in itself. This article is based on the impressions of Lilo Linke in the aforementioned work in 1930’s. Through the analysis of these impressions, it is aimed to put forth the institutional structures that make up the heart of the economy of Samsun at the time and the attempts to spread the reforms to the public.

PDF

___

Akbulut, Dursun Ali, (2012), “Canik Müstakil Livasının Son Mutasarrıfı ve Samsun’un İlk Valisi Osman Bey”, İlkçağdan Cumhuriyete Samsun, ed.Cevdet Yılmaz, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2012, ss.227-255.
Atabey, Figen, (2019), “Samsun Bahriye Müfreze Komutanlığı ve Faaliyetleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.12, sy.68, Aralık 2019, ss.314-322.
Avcı, Cemal, (2013), “Harf İnkılabı ve Millet Mektepleri”, Mediterranean Journal of Humanities, III/1, 2013, ss.43-60.
Boyacıoğlu, Ramazan, (2001), “Harf Devrimi ve Sağladığı Kolaylıklar”. ATAM Dergisi, 50/17, 2001, ss.429-450.
Bozkurt, İbrahim, Birgül Bozkurt, (2009), “Yeni Alfabenin Kabulü Sonrası Mersin’de Açılan Millet Mektepleri ve Çalışmaları”, ÇTTAD, 18-19 (8), 2009, ss.117-135.
Bryer, Anthon and David Winfield, (1985), The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Vol. I, Washington D.C 1985.
Bulut, Mehmet, (2003), “1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye’de Devletçiliğe Geçiş”, Bilig, S.26, 2003, ss. 77-101.
Çapa, Mesut, (1993), Pontus Meselesi: Trabzon ve Giresun’da Milli Mücadele, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1993.
Çapa, Mesut, (2010), “Samsun ve Çevresindeki Rum Çetelerinin Faaliyetleri”, Ulusal Bağımsızlık Savaşı’nın İlk Adımı: Samsun 1919 (7 Mayıs 2010, Samsun), Türkiye
Barolar Birliği Yayınları:182, Ankara 2010, ss.131-141.
Çapa, Mesut, (2019), “Karadeniz’de Nüfus Mübadelesi”, Karadeniz’de İsyan, Mübadele ve Propaganda, Ed. İsmail Hakkı Demircioğlu, Rahmi Çiçek, Mehmet Okur, İstanbul 2019, ss.271-285.
Dığıroğlu, Filiz, (2011), XIX. Yüzyıl Karadeniz’inde Yeni Bir Ticari Merkez: Samsun, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2011.
Dığıroğlu, Filiz, (2014), “Samsun Ticaretinin Kurumsal Teşkilatı (1923-1950), Gelenekten Moderniteye Samsun, ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2014, ss.231-258.
Doğaner, Yasemin, (2007), “Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Sosyo-Kültürel Değişim”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS), c.8, 2007, ss. 235- 260.
Doğanay, Rahmi, (2006), “İstiklal Harbinde Samsun’daki Amerikan Filosu”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun 2006, ss. 163-174.
Doğanay, Rahmi, (2016), Milli Mücadele’de Karadeniz (1919-1922), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2016.
Dönmez, Cengiz, (2011), “Atatürk ve Harf İnkılabı”. ATAM Dergisi, 79 /27, 2011, ss.37-70.
Erler, M. Yavuz, (2011), “Samsun’da Tütün Üretimi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.4, sy.18, 2011, ss.230-247.
Erler, M. Yavuz, (2007), “Karadeniz’de Avrupai Bir Kent: Samsun (1865–1875)”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, Cilt I, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yay., Trabzon, 2007, s. 541-581
Ertan, T. Faik, (2000), “Cumhuriyet Kimliği Tartışmasının Bir Boyutu: Soyadı Kanunu”, Kebikeç, sy.10, 2000, ss.257-258.
Fındıkoğlu, Z. Fahri, (1941), “Soyadı Kanunu’nun Tatbikatı”, Çığır, sy.111,1941, ss.312-315 Gelenekten Moderniteye Samsun, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2014.
Gökalp, Necati, Türk Basınında Soyadı Kanunu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996.
Gözcü, Alev, (2013), 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2013.
Issawi, Charles, (1980), The Economic History of Turkey 1800-1914, The University of Chicago Press, Chicago, 1980.
İpek, Nedim, (2012), “Kuruluşundan Cumhuriyete Canik Sancak Merkezi samsun Şehri”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, ed. Cevdet Yılmaz, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2012, ss.163-226.
Kılıç, Fahri, (2011), Yeni Türk Alfabesinin Kabulü ve Öğretilmesinde Kullanılan Yöntemler- Araçlar, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 2011.
Kılıç, Pelin İskender, (2011), “ Samsun ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri ve Hükümet Uygulamaları”, Turkish Studies, c.12, sy.6, 2011, ss. 485-502.
Kuran, Ercüment, (1992), “Cumhuriyet Döneminde Samsun’un Ekonomik ve Sosyal ve Kültürel Gelişmesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C.7, S.1, 1992, ss. 125-129.
Linke, Lilo, (1937), Allah Dethroned, Constable Co. Limited, London 1937.
Metintaş, Mustafa Yahya ve Mehmet Kayıtan, (2016), “1929 Dünya Ekonomik Krizinin Türk Tarımına Etkileri ve 1931 Birinci Türkiye Ziraat Kongresi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 23, 2016,ss. 34-82.
Nutku, Emrullah, (1962), “Samsun’un Bombardımanı ve Kahramanlık Yarışı”, Yakın Tarihimiz, c.4, sy.41, İstanbul 1962, ss. 60-61.
Ogurlu, Anita Judith, (2016), Lilo Linke: A ‘Spirit of Insubordination’ Autobiography as Emancipatory Pedagogy; A Turkish Case Study, Unpublished Phd., Humanities and Cultural Studies, Birkbeck College, University of London, 2016
Peyami Safa, (1988), Türk İnkılabına Bakışlar, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1988.
Sarısaman, Sadık, (2006), “Taşrada Harf İnkılabının Uygulanışı (Afyonkarahisar örneği)”, AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Atatürk Özel Sayısı), 3 /8, 2006, ss.93-135.
Sarısakal, Baki, (2007), Samsun Belediye Tarihi, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2007, s. 364; Gelenekten Moderniteye Samsun.
Strabon, (1969), Coğrafya (Geographika), Kitap XII, Bölüm I-II-III, çev. A. Pekman, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1969.
Tellioğlu, İbrahim, (2014), “Samsuna Türk Yerleşiminin Tarihi Gelişimi”, Turkish Studies, 9/4, 2014, ss. 1107-1179.
Tongul, Neriman, (2004), “Türk Harf İnkılabı”, Atatürk Yolu, (Mayıs-Kasım 2004), 33/34(9), 2004, ss.103-130.
Toprak, Zafer, (2003), “Cumhuriyet’in Kilit Taşı: Harf Devrimi”, Toplumsal Tarih, sy.118, 2003, ss. 68-73.
Tuğlacı, Pars, (1985), Osmanlı Şehirleri, Milliyet Yayınları, İstanbul 1985.
Unat, F. Reşit, (1953), “Latin Alfabesi’nden Türk Alfabesi’ne”, Türk Dili, 23/2, Türk Dil Kurumu, Ankara 1953, ss. 721-734.
Yılmaz, Cevdet, (2007), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Samsun Limanında Ulaşım ve Nakliyat”, İlkadımdan Cumhuriyete Millî Mücadele, (10-12 Mayıs 2007), ed. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Eğitim ve Kültür Müdürlüğü Yayınları, Samsun, ss.581-595.
Yılmaz, Cevdet, (2011), “Samsun Şehri, Kuruluş Yeri ve Kentsel Gelişim Özellikleri”, Samsun Sempozyumu, c. 2, (13-16 Ekim 2011), Samsun Valiliği Yayınları, Samsun ss.361-37.
Yılmaz, Özgür, (2017), “Fransız Konsolosu Ramire-Pie-Maxime Vadala’ya Göre Cumhuriyetin İlk Yıllarında Samsun (1925-1934)”, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu (26-28 Kasım 2015), C. I, Yay. haz. Erdem Ünlen, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017, ss.29-67.
Yücel, Hüseyin, (2017), Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları: 347, Ankara 2017.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi