11977

İNGİLİZ RESMİ BELGELERİ VE İNGİLİZ BASININDA ADANA OLAYLARI- 1909

14 Nisan 1909’da, yani 31 Mart Vakasının yaşanmasından bir gün sonra, Adana’da Ermeniler ve Müslümanlar arasında karşılıklı birtakım kanlı olaylar meydana geldi, bu olaylar Ermeniler ve bölgede yaşayan Müslümanlar arasında yıkıcı etkilere sebep oldu. Adana Olayları, birçok yabancı kaynak ve dış basında “massacre” yani katliam olarak nitelendirildi. Bazı yerel kaynaklarda ise, “iğtişaş”, “isyan”, “vaka” gibi ifadelerle anıldı. Osmanlı Arşivlerindeki belgelerde ise “iğtişaşat” olarak ifade edildi. Bu çalışmamızda, Adana’da gerçekleşen olayların İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arşivi’ndeki “Türkiye kodlu” yazışmalar incelenerek, bu yazışmalardaki kişilerin raporları söz konusu edilmektedir. Bu belgeler, Anadolu’daki İngiliz konsolosluklarının, İstanbul Büyükelçiliği’ne ve onların da Londra’daki İngiliz Dış İşleri Bakanlığı’na gönderdiği belgelerdir. FO/195 kodu, İngiliz arşiv belgelerinin Türkiye kodunu ifade etmektedir. 1909 Olaylarının yaşandığı esnada Mersin’de İngiliz Konsolosu olarak görev yapan ve Adana Olayları’nın çıkmasıyla Mersin’den Adana’ya hareket eden Doughty Wylie tarafından yazılan ve İstanbul’daki İngiliz Büyükelçiliği’ne gönderilen 15 Nisan 1909-1 Mayıs 1909- 2 Mayıs 1909- 7 Mayıs 1909- 10 Mayıs 1909 tarihli yazışmalar çalışmamıza doğrudan kaynaklık etmektedir. Amerikan Yardım Komitesi’nin İstanbul’daki muhasebecisi olan W.W.Peet adlı kişiye, 19 Nisan 1909 tarihinde Adana’dan isimsiz olarak gönderilen yazışma da çalışmamızda doğrudan ele alınmaktadır. 15 Nisan 1909 tarihinde Amerikalı misyoner W.N. Chambers’ın bir başka Amerikan misyoner James Barton’a göndermiş olduğu yazıya da ayrıca yer verilmektedir. Çalışmamızda resmi belgelerin yanı sıra, İngiliz basınının ve sonrasında ise Amerikan basınının önemli ve etkili gazetelerinde, 1909 Adana Olayları’nın nasıl yorumlandığı ve kamuoyuna nasıl yansıtıldığı belirtilmektedir. İngiliz basınına ait, The Manchester Guardian, The Courier, The Daily News, The Graphic, The Illustrated London News, The Sphere, , The Times, The Irish Times, , The Scotsman, The Belfast News-Letter, The Freeman’s Journal, The Manchester Carrier adlı gazetelerin yanı sıra Amerikan basınının önemli gazeteleri olan, The New York Herald The New York Times’a da yer verilmektedir.

On April 14th in 1909, a day after the 31 March event, there were bloody events among the Armenians and Muslims of Adana. The Adana Events, which started on April 14, 1909, caused devastating effects between the Armenians and Muslims living in the region. The events in Adana were considered as “massacre” in many foreign sources and foreign press. In some local sources, it is mentioned with expressions such as “rebellion”. In this study, the events in Adana in the archives of the British Foreign Ministry of Turkey "coded" examined correspondence, reports that people in this correspondence has been said. These documents are documents sent by British consulates in Anatolia to the Istanbul Embassy and to the British Ministry of Foreign Affairs in London. FO / 195 code, the code represents the Turkey of the British archives. The reports which were written by Doughty Wylie (who served as the British Consul in Mersin at the time of the events of 1909 and departed from Mersin to Adana with the advent of Adana) on April 15th in 1909, on May 1st in 1909, on May 2nd in 1909, on May 7th in 1909 and on May 10th in 1909 directly contributed to our study. The correspondence sent to W.W.Peet, the accountant of the American Aid Committee in Istanbul, from Adana on April 19, 1909 is addressed directly in our study. Also, it includes American missionary W.N Chambers’ letter to another American missionary, James Barton, dated April 15, 1909. In addition, in the important and influential newspapers of the British press and then in the American press, how the 1909 Adana Events were interpreted and reflected to the public will be stated. As well as the leading newspapers of American press, New York Herald and New York Times, British Newspapers; The Manchester Guardian, Courier, Daily News, Graphic, London Illustrated News, Globe, Time, Irish Times, Scottish, Belfast News, Freeman Magazine, Manchester Carrier are also part of the study.

PDF

___

FO: Foreign Office

BOA: Başbakanlık Osmanlı Arşivi

BEO: Bab-ı Ali Evrak Odası

MKT: Mektubi Kalem Defterleri

DH: Dâhiliye Nezareti Defterleri

Arşiv Belgeleri:

F0 195/2306; s. 93-496

BOA. DH. MKT.2807/40

BOA, BEO.353-5/265082/3,

BOA, DH. MKT, 2809/80

BOA, BEO.3621/271525/3

Cemal Paşa, Hatıralar(2017), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları

Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri (Meşrutiyetin İlanından Önce ve Sonra)( 2003), Ankara: Genelkurmay Basımevi

Gürün, Kamuran (2010), Ermeni Dosyası, , İstanbul: Remzi Kitabevi

Karal, Enver Ziya (1996), Osmanlı Tarihi IX. Cilt, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı, Ankara: TTK Yayınları

Lewy, Guenter (2005), The Armenian Massacres In Ottoman Turkey-A Disputed Genocide, The Univercity of Utan Press

Mehmed Asaf (1986), 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım, (Yay.Haz.İsmet Parmaksızoğlu), Ankara: TTK Basımevi

Sonyel, Salahi R. (2009) Osmanlı Ermenileri-Büyük Güçler Diplomasisinin Kurbanları, İstanbul: Remzi Kitabevi

Talat Paşa’nın Anıları (Hazırlayan: Alpay Kabacalı) (2017), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Woods H.Charles, The Danger Zone of Europe : Changes and Problems in the Near East (1911), London

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (2010), 1909 Adana Olayları 1, Ankara: Başbakanlık Basımevi

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (2010), 1909 Adana Olayları 2, Ankara: Başbakanlık Basımevi

Ersan, Mehmet (2015), “Rupenliler Dönemi’nde Kilikya Ermeni Krallığı ve Antakya Haçlı Princepsliği’nin Çukurova’da Hâkimiyet Mücadelesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.13, S.1, ss. 83-95

Günay, Nejla (2009), “1909 Adana Olaylarından Sonra Yapılan Yardım Çalışmaları”, Akademik Bakış, C.2, S.4, ss.113-123

Karacakaya, Recep, “ 1909 Adana Ermeni Olayları”, http://turksandarmenians.marmara. edu.tr/tr/1909-adana-ermeni-olaylari/ (12.02.2019)

Sonyel, Salahi R. (1987), “İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana’da Vuku Bulan Türk-Ermeni Olayları”, Belleten, C. 51, S. 201, Ankara, ss. 1241-1267

Karahan, Ali, “1909 Maraş Olayları”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C.IV, S.XI/Mayıs /MMXVII, ss.155-167

Tanin, 1909

The Courier, 1909

The Daily News,1909

The Graphic,1909

The Illustrated London News, 1915

The Sphere,1909

The Manchester Guardian, 1909

The New York Herald,1909

The Times, 1909

The Irish Times, 1909

The New York Times,1909

The Scotsman, 1909

The Belfast News-Letter, 1909

The Freeman’s Journal, 1909

The Manchester Carrier, 1909

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi