20. YÜZYILIN BAŞINDA TOKAT SANCAĞININ DEVLET MERKEZİNDEN BEKLENTİLERİ: YARDIMLAR VE KREDİLER

19. yüzyıl, dünya üzerinde değişimlerin yaşandığı ve merkezî imparatorlukların önem kazandığı bir dönemdi. Osmanlı padişahlarından II. Mahmud, bu değişime ayak uydurmaya çalıştı. Bu döneme kadar vakıflar üzerinden sağlanan yardımlar, yaşanan bu gelişmelerden etkilendi ve bizzat sultanın şahsında idarenin kontrol ve denetimine alındı. Bu da sultanı, halkının koruyucusu ve babası rolüne büründürmek için kullanılan vasıtalardan biri oldu. Sosyal devletin de gerekliliği olan bu vasıtanın tezahürü, II. Abdülhamid Dönemi’nde zirveye ulaştı. Sosyal yardımların merkezileştirilmesiyle devlet; sosyal, kültürel ve ekonomik anlamda hayatın her alanına damgasını vurmayı hedefledi. Muhtaç durumda olanlar, atiyye, sadaka ve muhtacîn maaşı adı altındaki karşılıksız yardımlarla ve zor duruma düşen çiftçiler de Ziraat Bankası’nın sağladığı kredilerle desteklenmeye çalışıldı. II. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte sosyal yardım formunda değişiklik yapıldı ve sultanın şahsındaki telakki şekli dönüştürüldü. Sultan adına yapılan yardımlar, devlet kurumları üzerinden yürütülmeye çalışıldı. Bu destekleyici politikalar, halkın bir afet karşısında düştüğü zor durumda ya da bireysel başvurular sonucunda ortaya çıkmaktaydı. Sosyal refah politikasından faydalanmak amacıyla yardım talebinde bulunan yerlerden biri de Sivas vilayetine bağlı olan Tokat sancağıydı. Yardım talebinde bulunanlar arasında dergâhlar ve mektepler gibi sosyal kurumlar yer alırken toplum nezdinde saygınlık kazanan ulema ve şeyhler, herhangi bir suçtan affedilenler, yine tam tersi sürgünler, muhacirler ve bireysel eğitiminin desteklenmesini isteyen kişiler de bulunmaktaydı. Diğer taraftan afetler sonucunda zor duruma düşenlerin desteklenmesi için karşılıksız ya da geri ödenmek üzere kredi talepleri de yer almaktaydı. Bu çalışmada, Tokat halkının yardım için başvuruları ve bu başvurulara verilen cevaplar ele alındı. Devlet yetkililerinin Tokat sancağından yapılan kurumsal, bireysel ya da bölgesel taleplere karşı ne yönde cevap verdiği, hangilerine ne oranda yardım ettiği ve yardım sağlama şekilleri değerlendirildi.

THE EXPECTATIONS OF TOKAT SANJAK FROM THE STATE CENTER AT THE BEGINNING OF THE 20TH CENTURY: AIDS AND CREDITS

The 19th century was a period when changes were experienced and central empires gained importance. Mahmud II one of the Ottoman sultans tried to keep up with this change. The aids provided through foundations until that period were affected by these developments and were taken under the control and supervision of the administration in the person of the sultan. This became one of the means used to impersonate the sultan as the protector of his people and the father. The manifestation of this means, which is also a necessity of the social state, peaked in the period of Abdülhamid II. With the centralization of social welfare, the state aimed to mark every aspect of life in social, cultural and economic terms. Those in need were tried to be supported with unrequited aids under the name of donation, charity and the salary of the needy, and the farmers in difficult situations with the loans provided by Ziraat Bank. With the declaration of the Second Constitutional Monarchy, the social aid form was changed, and the form of viewpoint in the person of the sultan was changed, the aids made on behalf of the sultan were tried to be carried out through state institutions. These supportive policies emerged in a difficult situation in which the public was faced with a disaster or as a result of individual applications. One of the places that asked for help in order to benefit from the social welfare policy was Tokat sanjak, bound to Sivas province. While there were social institutions such as dervish lodges and schools among those who sought aid, there were ulema and sheikhs who gained respect in the society, those who were forgiven for any crime, and on the contrary, exiles, immigrants, and people who wanted their individual education to be supported. On the other hand, there were also loan demands for free or repayment to support those who fell into trouble as a result of disasters. In this study, the applications of the people of Tokat for aid and the answers given to these applications were discussed. How the state officials responded to institutional, individual or regional demands made from Tokat sanjak, to whom and at what rate they helped, and how they provided assistance were evaluated.

PDF

___

1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Osmanlı Arşivi (BOA.)
Bab-ı Âlî Evrak Odası Evrakı (BEO.): 1434/107542, 1513/113439, 1603/120186
1607/120519, 1752/131342, 1762/132086, 1780/133484, 1786/133915, 1838/137785,
2015/151111, 2139/160414, 2193/164427, 2292/171874, 2307/173002, 2309/173136,
2319/173877, 2325/174374, 2400/179941, 2426/181909, 2430/182205, 2436/182636,
2439/182868, 2449/183615, 2471/185281, 2496/187163, 2516/188674, 2565/192324,
2569/192640, 2572/192873, 2575/193109, 2576/193177, 2578/193285, 2582/193645,
2784/208778, 2866/214878, 3166/237418, 3174/237993, 3352/251357.
Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Emniyet Şubesi (DH.EUM.EMN.): 34/57.
Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri (DH.İ.UM.EK.): 70/16.
Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD.): 98/12.
Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 2307/72, 2313/102, 2420/52, 2445/72,
2446/67, 2468/65, 2492/15, 2544/119, 2561/80, 2577/78, 2588/134, 2634/19, 488/67, 660/26, 850/51, 874/45, 963/18.
Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı (DH.MTV.): 43/17, 52/27.
Dahiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ.): 113/53, 13/11.
Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.): 381/65.
İrâde Dahiliye (İ.DH.): 1407/38, 797/64634.
İrâde Hususî (İ.HUS.): 81/117.
İrâde Maliye (İ.ML.): 67/68, 74/28.
Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT.): 801/65, 967/28.
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 131/49.
2. Salnameler
Salname-i Vilayet-i Sivas (1308), H. 1308, Sivas.
Salname-i Vilayet-i Sivas (1325), H. 1325, Sivas.
3. Araştırma ve İnceleme Eserler
Açıkel, Ali (2012), “Tokat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 219-223.
Aktaş, Esat (2009), XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aktaş, Esat (2019), “Erzincan Ovası’nda Fırat (Karasu) Nehri’nin 1896 Yılı Taşkını ve Islah Projesi”, Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu, 26-28 Eylül 2019, Bildiriler Kitabı, Edt. Kemal Taşcı-Kader Altın-Salih Kaymakçı, Erzincan: Erzincan Valiliği Yayınları, s. 1144-1160.
Aktaş, Esat (2019), “Ordu Kazasında Kıtlıklar (1891-1911)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 66, s. 663-677.
Asan, Hakan (2018), “Bitlis Vilayeti’nde Yaşanan Kıtlık Hadiseleri (1887-1894)”, Turkish Studies, C. 13, S. 8, s. 1-17.
Ayar, Talip (2014), “Arşiv Belgelerinde Mudurnu Yangınları (1888-1906)”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 2, s. 305-327.
Beşirli, Mehmet (2001), “14 Mayıs 1914 Tokat Mahkeme Çarşısı Yangını”, Tokat Kültür Araştırma Dergisi, Y. 9, S. 16, s. 11-16.
Bozan, Oktay (2014), “1895 Diyarbakır Yangını ve Sonuçları”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 2, s. 327-360.
Çağrıcı, Mustafa (1998), “Hayır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 43-46.
Çakmak, Biray (2011), “Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Afet Yönetimi: 1894 Büyük Uşak Yangını”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Y. 8, S. 15, s. 63-90.
Demir, Alpaslan-Esat Aktaş (2010), “Gümüşhane Sancağı’nda Doğal Afetler (1888-1910)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 24, s. 21-53.
Demir, Cenk (2019), “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Sinop Varoş Mahallesi Yangınları ve Yapılan Sosyal Yardımlar”, Belgi Dergisi, S. 18, s. 2038-2067.
Deringil, Selim (2014), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi (1876- 1909), İstanbul: Doğan Kitap.
Ergünay, Oktay-Polat Gülkan, H. Hüseyin Güler (2008), “Afet Yönetimi İle İlgili Terimler Açıklamalı Sözlük”, Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri, Edt. Mikdat Kadıoğlu- Emin Özdamar, Ankara: JICA Türkiye Ofisi Yayınları, s. 301-353.
Erler, Mehmet Yavuz (1998), “Hüdâvendigâr’da Sel Baskınının Sosyo-Ekonomik Tesîrleri (1911)”, Osmanlı Araştırmaları, S. 18, s. 143-159.
Erler, Mehmet Yavuz (2000), “1870 Yılında Doğu Karadeniz’de Çıkan Yangın ve Etkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 20, S. 31, s. 209-218.
Erler, Mehmet Yavuz (2007), “Meşrutiyet İdaresi Altında Erzurum Sel Baskını-1910”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S. 11, s. 31-61.
Erler, Mehmet Yavuz (2010), Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık Olayları (1800-1880), İstanbul: Libra Yayınları.
Faroqhi, Suraiya (2001), “Tarımsal Değişimin Bir Göstergesi Olarak Doğal Afet: Edirne Bölgesinde Sel, 1100/1688-89”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, Edt.
Elizabeth Zachariadou, Çev. Gül Çağalı Güven-Saadet Öztürk, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 273-286.
Gönüllü, Ali Rıza (2010), “Osmanlı Devletinin Son Döneminde Meydana Gelen Sel Baskınları (1857-1913)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 28, s. 351-373.
Gül, Abdulkadir (2009), “Osmanlı Devleti’nde Kuraklık ve Kıtlık (Erzurum Vilayeti Örneği: 1892-1893 ve 1906-1908 Yılları)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 9, s. 144-158.
Günay, Hacı Mehmet (2012), “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 475-479.
Güneş, Mehmet (2019), “XX. Yüzyıl Başlarında Afyonkarahisar’da Yaşanan Bir Felaket (1902 Yangını ve Yangınzedeler İçin Yapılan Yardımlar”, History Studies, C. 11, S. 4, s. 1223-1241.
Güran, Tevfik (1998), 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, İstanbul: Eren Yayınları.
Kara, Mustafa (2011), “Tekke”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 368-370.
Karpat, Kemal H. (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: Timaş Yayınları.
Kılıç, Orhan (2002), “Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Kıtlıklar”, Türkler, C. 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 718-730.
Korkmaz, Şerif (2018), “Biga Yangınları ve Afet Yönetimi (1901-1904)”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 18, S. 1, s. 511-537.
Kuzucu, Kemalettin (2000), Bâbıâlî Yangınları ve Sosyo-Ekonomik Etkileri (1808-1911), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Manav, Nursel (2017), Mülkiye Tekaüd Sandığı, Kuruluş ve Faaliyetleri (1880-1890), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Mercan, Mehmet (2007), “Sivas Vilayeti’nin Teşkili ve İdari Yapısı (1867-1920)”, Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 21-25 Mayıs 2007, C. 1, Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, s. 549-558.
Muşmal, Hüseyin (2008), “1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi”, C. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 32, S. 1, s. 97-116.
Muşmal, Hüseyin (2008), “XX. Yüzyılın Başlarında Beyşehir Gölü ve 1910-1911 Yılları Büyük Taşkın Hadiseleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23, s. 219-262.
Ortaylı, İlber (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özbek, Nadir (2008), Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet-Siyaset, İktidar Meşruiyet 1876-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
Özdemir, Rifat (1994), “Osmanlı Devleti’nin Tarikat, Tekye ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 5, s. 259-310.
Özger, Yunus (2008), “XIX. Yüzyıl Sonlarında Meydana Gelen Bir Kuraklık Ve Kıtlık Hadisesi İle Bunun Sosyo-Ekonomik Sonuçları”, Karadeniz Araştırmaları, S. 19, s. 87-96.
Öztunç, H. Baha (2010), “1897 Tokat Ermeni Olayının Dış Basına Yansımaları ve Olayın Gerçek Yüzü”, History Studies, C. 2, S. 1, s. 188-206.
Öztunç, Hüseyin Baha (2012), “Tokat’ta ‘Büyük Sel’ (1908)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 4, s. 179-203.
Öztunç, Hüseyin Baha (2018), “20. Yüzyılın Başında Biga’da Yangın Afeti ve Sosyal Yardımlaşma”, Belleten, C. LXXXII, S. 293, s. 295-324.
Pakalın, Mehmet Zeki (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, II, III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Pamuk, Şevket (2010), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yayınları.
Quataert, Donald (2008), Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sarıcık, Murat (2003), Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Satılmış, Selahattin (2012), Aydın Vilâyetinde Doğal Afetler (1850-1900), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Satılmış, Selahattin (2017), “Aksaray’da Büyük Bir Afet: 1911 Sel Felâketi”, Turkish Studies, C. 12, S. 26, s. 131-152.
Singer, Amy (2012), İyilik Yap Denize At; Müslüman Toplumlarda Hayırseverlik, Çev. Ali Özdamar, İstanbul: Kitap Yayınevi.
Turhan Sarıköse, Selma (2013), XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tümer Erdem, Yasemin (2013), II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ünlü, Mucize (2012), “XIX. Yüzyıl Sonlarında Çarşamba’da Kuraklık”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 12, s. 125-132.
Yediyıldız, Bahaeddin (2012), “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 479-486.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi