1921 ANAYASASI’NIN UYGULANMASINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME VE TESPİTLER

Bilindiği üzere Osmanlı Devleti’nde demokratikleşme süreci ya da anayasacılık hareketleri Sened-i İttifakla başlamış, fasılalarla Tanzimat, Islahat, I. ve II. Meşrutiyet Dönemlerinde devam etmiştir. Kanun-i Esasi ile devletin kuruluşu düzenlenmiş, temel hak ve özgürlüklere yer verilmiş; bununla birlikte Padişahın yetkileri tam anlamıyla kısıtlanamamıştır. Anayasal gelişmeler II. Meşrutiyet Dönemi’nde de devam etmiş; yasama, yürütme ve yargı kuvvetleri Padişahın müdahale alanından çıkarılmıştır. 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan ve Misak-ı Millî’yi kabul eden Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgalini müteakip dağıtılmış ve üyelerinin bir kısmı Malta’ya sürgün edilmiştir. Bu durum karşısında Mustafa Kemal Paşa 19 Mart 1920 tarihinde bir beyanname yayımlayarak, yapılacak seçimlerden sonra “salâhiyat-ı fevkalâdeye malik bir meclisin” Ankara’da toplanacağını duyurmuştur. Bu çağrı üzerine gerçekleştirilen seçimlerden sonra 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi Ankara’da açılmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yerine getirdiği en önemli görevlerden bir tanesi de, 20 Ocak 1921 tarihinde 1921 Anayasası’nı kabul etmiş olmasıdır. 1921 Anayasası ise temel hak ve özgürlükler, yargı kuvveti ve anayasa değişikliği hususunda izlenecek usuller gibi bölümlere yer vermemiş, 23 maddeden oluşan çerçeve bir Anayasa’dır. 1921 Anayasası, Türkiye Cumhuriyet Devleti’nin kuruluşunu hukukî bir zemine oturtması ve egemenliği millete vermesi bakımlarından önemlidir. Ancak 1921 Anayasası’nın ilgili maddelerinin hemen uygulanması, dönemin şartlarına göre mümkün olmamıştır. Bu durum Canik (Samsun) Mebusu Ahmet Nafiz Bey tarafından 18 Haziran 1921 tarihinde, 1921 Anayasası’nın bazı maddelerinin neden tatbik edilmediğine dair bir sual takririni Meclis Riyaseti’ne vermesine neden olmuştur. Bu çalışmada 1921 Anayasası’nın uygulanması/uygulanabilirliği sorunu, Anayasa’da yer alan milli egemenlik ve mülkî idareye ilişkin maddeleri göz önünde bulundurularak irdelenmeye çalışılmıştır.

EVALUATION AND FINDINGS ON THE IMPLEMENTATION OF THE CONSTITUTION OF 1921

As it is known, the democratization process or constitutional movements in the Ottoman Empire period started with the Charter of Alliance. This process continued in the Tanzimat (1839), Reform Edicts (1856), and the First and Second Constitutional Periods. The foundation of the state was regulated with Kanun-i Esasi, and fundamental rights and freedoms were included; however, the sultan's powers were not fully restricted. Legislative, executive and judicial powers were removed from the intervention area of the Sultan with the arrangements made in the Constitution in the Second Constitutional Period.The Ottoman Parliamentary Assembly, which gathered in Istanbul on January 12, 1920 and accepted the National Pact, was dissolved on March 16, 1920 following the occupation of Istanbul and some of its members were exiled to Malta. In the face of this situation, Mustafa Kemal Pasha published a declaration on March 19, 1920, and announced that after the elections to be held, "a parliament with extraordinary powers" would convene in Ankara. After the elections held on this call, the Turkish Grand National Assembly was opened in Ankara on April 23, 1920. One of the most important duties of the Turkish Grand National Assembly was the adoption of the 1921 Constitution on January 20, 1921. The 1921 Constitution, on the other hand, is a short Constitution consisting of 23 articles, which did not include sections such as fundamental rights and freedoms, judicial power and the procedures to be followed regarding constitutional amendment. The 1921 Constitution is important in terms of placing the establishment of the Republic of Turkey on a legal basis and giving sovereignty to the nation. But the implementation of the 1921 Constitution seemed difficult given the conditions of the time it was adopted. This situation caused Canik (Samsun) Deputy Ahmet Nafiz Bey to submit a question statement to the Parliamentary Presidency on 16 June 1921 about why some articles of the 1921 Constitution were not implemented. In this study, the problem of the implementation/applicability of the 1921 Constitution has been tried to be examined by taking into account the articles on national sovereignty and civil administration in the Constitution.

PDF

___

BCA, 490.1.0.0/34.141.
BCA, 30.10.0.0/5.28.20.
BCA, 51.0.0.0/7.64.47.
BCA, 30.18.1.1/14.37.17.
BCA, 51.0.0.0/13.113.62.
BCA, 51.0.0.0/2.12.7.
BCA, 51.0.0.0/2.12.8.
2-Resmî Yayınlar
Resmî Ceride, 6 Mart 1340, Numara: 63.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. I.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. 2.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. 3.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. 4.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. 5.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. 6.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 1, C. 7.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 2, C. 11.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. I, İ. 3, C. 24.
TBMM Zabıt Ceridesi, D. II, İ. 1, C. 3.
3-Kitaplar
Armaoğlu, Fahir (1975), Siyasi Tarih, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
Atatürk, Kemal (1971), Nutuk, Cilt. I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Atatürk, Kemal (1960), Nutuk, Cilt. II, Maarif Basımevi, İstanbul.
Aybars, Ergün (1995), İstiklâl Mahkemeleri, Cilt. I-II, İleri Kitabevi.
Gönlübol, Mehmet vd. (1982), Olaylarla, Türk Dış Politikası (1919-1973), Cilt. I, A.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
Gözler, Kemal (2018), Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayım Dağıtım, Bursa, 2018.
Meray, Seha L. (1969), Lozan Barış Konferansı Tutanakları, Cilt. I, Takım I, A.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
Sarıhan, Zeki (1994), Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Selek, Sebahattin (1966), Millî Mücadele II, Burçak Yayınevi, İstanbul.
Şimşir, Bilâl N. (1985), Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
TBMM Albümü (2010), Cilt. I (1920-1950), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Tunçay, Mete (2009), Türkiye’de Sol Akımlar I (1908-1925), İletişim Yayınevi, İstanbul.
Türk İstiklâl Harbi (Güney Cephesi) 2009), Cilt. IV, T.C Genel Kurmay Başkanlığı, Ankara. 4-Makaleler
Akşin, Sina (1992), “Sened-i İttifak İle Magna Carta’nın Karşılaştırılması”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt. 16, Sayı: 27, 1992, s. 115-123.
Akyıldız, Ali (1998), “Sened-i İttifak’ın İlk Tam Metni”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, s. 209-222.
Akyıldız, Ali (2011), “Tanzimat”, TDV, Cilt. 40, 2011, s. 1-10.
Armaoğlu Fahir (1998), “İngiliz Belgelerinde İstanbul’un İşgali (16 Mart 1920)”, Belleten, Cilt. LXII, Sayı: 234, s. 467-494.
Aslan, Zehra (2013), “Sened-i İttifak’ın Ortaya Çıkışı ve İnsan Hakları Bakımından Değerlendirilmesi”, International Journal of Social Science, Volume 6, Issue 8, p. 77-91.
Aydın, Mehmet Akif (2001), “Kanun-i Esasi: 1876 Yılında Kabul Edilen Osmanlı Devleti Anayasası”, TDV, Cilt. 24, 2001, s. 328-330.
Aydoğan, Erdal (2004), “Üçüncü Umumi Müfettişliği’nin Kurulması ve III. Umumî Müfettiş Tahsin Uzer’in Bazı Önemli Faaliyetleri”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 33-34, s. 1-14.
Bıyıklıoğlu, Tevfik (1960), “Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinin Hukukî Statüsü ve İhtilâlci Karakteri”, Belleten, Cilt. XXIV, Sayı: 96, s. 637-663.
Bulut, Engin Çağdaş (2015), “Devletin Taşradaki Eli: Umumî Müfettişlikler”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 11, Sayı: 21, s. 83-110.
Bülbül, Gül (1989), “Islahat Fermanı’nı Hazırlayan Sebepler ve Islahat Fermanı”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt. 2, Sayı: 2, s. 157-179
Çelebi, Ercan (2003), “II. İnönü Muharebesi: Askerî, Politik, İç ve Dış Kamuoyunda Meydana
Getirdiği Etkileri Bakımından Bir Değerlendirme”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt. 11, No: 1, s. 199-214.
Duran, Tülay (1973), “İstanbul’un İşgali”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Cilt. XI, Sayı: 66, s. 11-20.
Erdem, Can (2005), “İtilaf Devletlerinin İstanbul’u Resmen İşgali ve Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt. XXI, Sayı: 62, s. 677-693.
Fedayi, Cemal (2020), “1920 Seçimleri ve I. Meclis (1920-1923)”, 100. Yılında TBMM (Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri), Cilt. I, s. 99-121.
Gençoğlu, Mustafa (2011), “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt. 2, Sayı: 1, s. 34-47.
Gözler, Kemal (2019), “Osmanlı Mülkî İdare Sistemi Üzerinde Fransız Etkisi: 1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnameleri Fransa’dan mı İktibas Edilmiştir?”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt. 52, Sayı: 1, s.1-32.
Gül, Osman Kubilay (2016), “Tek Parti Dönemi Mülkî İdarede Yapılanma Çalışmaları”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt. 20, Sayı: 1, s. 133-151.
Gümüş, Musa (2013), “Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları”, Tarih Okulu, Sayı: XIV, s. 163-200.
Gümüş, Musa (2018), “Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”, Bilig, Sayı: 48, s. 215-240.
Güneş, İhsan (2020), “Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun (1921 Anayasası’nın) Yapılış Süreci”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 20, Sayı: 2, s. 233-256.
Jaeschke, Gotthard , “1919-1939 Yılları Arasındaki Türk-Rus Yakınlaşması Hakkında Bir İnceleme (Atatürk Dönemi Sovyet Politikası Hakkında)”, (Çev. Hüseyin Zamantılı), Sosyoloji Konferansları, Sayı: 19, s. 159-174.
Kartal, Nazım (2013), “Tanzimat’tan Cumhuriyete Osmanlı’da Mülki İdare”, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, Cilt. 4, Sayı: 1, s. 1-23.
Kayıran, Mehmet-Mustafa Yahya Metintaş (2017), “Türkiye’de Anayasal Gelişme (1876- 1924)”, Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, Cilt. 1, Sayı: 1, 2017, s. 14-41.
Kılıç, Selda (2005), “1864 Vilâyet Nizamnamesinin Tuna Vilâyetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt. 24, Sayı: 37, s. 99-109.
Köstüklü, Nuri (2002), “Millî Mücadele’de Batı Cephesi, Savaşlar ve Zaferler”, Türkler, Cilt. 16, s. 176.
Köylü, Murat (2016), “Milli Mücadele Döneminde Türk-Yunan Lojistik Sisteminin Karşılaştırılması”, Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 3, Sayı: 5, s. 65-90.
Küçük, Cevdet (2005), “Milli Mücadele”, TDV, Cilt. 30, 2005, s. 76-83.
Narin, Serdar (2018), “1921 Anayasası’nın Genel Özellikleri Bağlamında Yer Yönünden Yerinden Yönetimler ve Siyasal Özerkliğin Reddi”, İzmir Barosu Dergisi, s. 79-110.
Okur, Mehmet (2003), “İtilaf Devletlerinin İstanbul’daki Faaliyetleri, Osmanlı Hükümetleri Üzerindeki Baskıları ve Hükümetlerin Tutumu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt. XIX, Sayı: 57, s. 1133-1156.
Okur, Mehmet (2000), “Millî Egemenlik ve Teşkilât-ı Esasiye Kanunu”, Atatürk Dergisi, Cilt. 3, Sayı: 1, s. 289-315.
Özcan, Fatma Yurttaş (2011), “Birinci Büyük Millet Meclisi’nde Muhalefet: İkinci Grup”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 1, s. 33-54.
Özdemir, Yavuz-Erol Çiydem-Elif Aktaş 2014), “Tanzimat Fermanı’nın Arka Planı”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt. 22, No:1, s. 321-338.
Özkaya, Yücel (1987), “Birinci Kanun-i Esasi Ve Meşrutiyet Hakkında Ortaya Konulan Görüşler ve Parlamento Usulü Hakkında Bir Layiha”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt. 31, Sayı: 1-2, 1987, s. 397-415.
Öztoprak, İzzet (2000), “Birinci İnönü Savaşı’nın Anadolu, İstanbul ve Dış Basında Karşılanışı ve Yorumu”, Belleten, Cilt. LXIV, Sayı: 240, s. 523-540.
Pamir, Aybars (2004), “Osmanlı Egemenlik Anlayışında Senedi İttifak’ın Yeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt. 53, Sayı: 2, s. 61-82.
Tavukçu, İbrahim (2020), “Milli Mücadele Döneminde TBMM Hükümetlerinin İdari Taksimat Alanında Yaptığı Düzenlemeler”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Cilt. 6, Sayı: 2, s. 728-742.
Türkmen, Zekeriya (2002), “İstanbul’un İşgali ve İşgal Dönemindeki Uygulamalar (13 Kasım 1918-16 Mart 1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt. XVIII, Sayı: 53, s. 319-372.
Tunaya, Tarık Zafer (1958), “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasî Karakteri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt. 23, Sayı: 3-4, s. 227-247.
Yalçın, Durmuş (1991), “Milli Mücadele’de İdareciler, Günümüzün ve Geleceğin İdarecileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 21, s. 407-477.
Yamaç, Müzehher (2014), “İlk Anayasa ( 1876 Kanun-İ Esasisi)”, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 3, Sayı: 5, 2014, s. 54-68. Tezler
Arslan, Kemal (2018), I. ve II. Dönem TBMM’de Samsun (Canik) Milletvekilleri ve Faaliyetleri (1920-1927), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2018.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi