XIII. YÜZYIL BÜYÜK MOĞOL ULUSU’NDA KAĞAN VE HAN UNVANLARININ KULLANIMINA DAİR BİR İNCELEME

Yerleşik toplum kültürünün olmaz ise olmazlarından biri olan kişilere ait toplumsal statü göstergesi konargöçer toplumlarda da diğerlerinde olduğu kadar katı kurallara bağlı olmamakla birlikte varlığını göstermektedir. Böylelikle tarihin her döneminde birçok devlette olduğu gibi XIII. yüzyılda yaşamış olan Moğol hükümdarları da bazı unvanlar kullanmışlardır. Bu açıdan bakıldığında Büyük Moğol Ulusu içerisinde hükümdarlar tarafından kullanılan unvanların başında kağan ve han gelmektedir. Böylelikle çalışmamızda bu unvanlar esas alınmıştır. Araştırma kapsamında çeşitli dil ve yazım şekilleri incelenerek onların kullanımı ve birbirlerine olan üstünlükleri hakkında deliller aranmıştır. Bu hususta XIII. yüzyılda, gerçek adı Temüçin olan ilk hükümdarları Cengiz’den başlayarak sırasıyla Ögedey, Göyük, Möngke ve Kubilay gibi Büyük Moğol Ulusu hükümdarları incelenip onların dönemlerinde oluşturulmuş belgeler ayrıntılı olarak taranmıştır. Taranan bu belgeler içerisinde yazıtlar, yarlıklar (fermanlar), kronikler, nümizmatik veriler ve bazı tarihi kalıntılar bulunmaktadır. Söz edilen kaynaklardan elde edilen veriler ışığında unvanların ortaya ilk çıkış zamanlarından kısaca bahsedilmiştir. Sonrasında konumuza dönerek incelediğimiz dönemdeki kullanımları hakkında birtakım çıkarımlarda bulunulmuştur. Oldukça detaya inilerek günümüz unvanların günümüz algısından farklı bir anlayış ile kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bu araştırma neticesinde elde edilen çıkarımlardan biri dönem itibarı ile iki unvanın eş zamanlı kullanımlarının olduğu şeklindedir. Buna ek olarak araştırılan iki unvan arasındaki tek farkın yazım şekli olduğu ve birinin diğerine herhangi bir üstünlüğünün olmadığı görüşüdür.

A STUDY ON THEUSAGE OF KHAGANANDKHAN İN GREAT MONGOLİANULUS İN THE 13TH CENTURY

The Mongol rulers who lived in the 13th century, like many states in every period of history, used some titles. From this perspective, the most important titles used by the rulers in the Great Mongol Ulus are khagan and khan. Thus, in our study, these titles were taken as basis and various linguistic and spelling forms were examined and evidence was sought for their use and superiority to each other. In this regard, the first rulers of the Great Mongol Ulus in the 13th century starting from Genghis, respectively Ögedei, Göyük, Möngke and Qubilai were examined. The documents created during their periods were scanned in detail. These documents include in scriptions, edicts, chronicles, numismatic data and some historical remains. According to the data obtained from the said sources, some conclusions have been made about their use in the period mentioned briefly about the emergence of titles. One of the in ferences obtained as a result of these researches is the simultaneous use of the two titles during this the period. Inaddition, the only difference between the two titles investigated is the way of writing and the opinion that one does not have any superiority over the other.

PDF

___

AKNERLİ GRİGOR, (2012), Okçu Milletin Tarihi, Çev. Hrant D. Andresyan, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Anonim, (1990), Mongolun Nigoça Tobçiyan, Trs. B. Sumyabaatar, Ulaanbaatar: Ulsin Hevleliin Gazar.
Anonim, (1995), Moğolların Gizli Tarihi, Çev. Ahmet Temir, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Anonim, (2004), The Secret History of the Mongols, Çev. Igor de Rachewiltz, Leiden: Briil.
Anonim, (2011), Moğolların Gizli Tarihçesi, Çev. M. Levent Kaya, (Ed. Ekrem Kalan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
CLEAVES,Françis W., (1949), “The Mongolian Names and Terms in the History of the Nation of the Archers by Grigor of Akanc”, Harvard Journal of Asiatic Studies,Vol. XII, Nu. ¾, Cambridge: Harvard-Yenching Institute, pp.400-443.
CUVEYNİ, (2016), Tarih-i Cihan Guşa, Neşr. Muhammed Kazvini, Tahran: İntişarat-ı Hermes.
CUZCANİ, (2010), Tabakat-ı Nasıri, C. II. Neşr. Abdul Hay Habibi, Tahran:İntişarat-ı Esatir.
DONUK, Abdulkadir, (1988), Eski Türk Devletlerinde İdari ve Askeri Unvanlar, İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı.
DOMIIN, Tömörtogoo,(2015) Khubilai Haani Zarlıguud, C. V., Ulaanbaatar: Mongolian Acedemy Sciences Institute of Language and Litarature.
DOMIIN, Tumurtogoo, (2006), Mongolian Monuments in Uighur-Mongolian Script (XIII-XVI Centuries), Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
ENHBAT Ç. ve NYAMAA B. ve BATSAİHAN Ts., (2005), Mongol Ulsin Zoos Möngön Temdegt, Ulaanbaatar: Admon Hevlel.
ERGİN, Muharrem, (2011), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERKOÇ, Hayrettin İhsan, (2008), “Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi)” Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
ERSOY, Feyzi, (2007), “Moğol Yazısının Tarihi Gelişimi ve Moğolların Kullandıkları Alfabeler”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22,s. 393-404.
GANBAT, Altansukh, (2019),“XII. Yüzyıl Moğolistan Coğrafyasındaki Konar-Göçerlerin İçtimai Yapısı”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı Türkiyat Araştırmaları Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
GÖMEÇ, Saadettin, (1997), “Kagan ve Katun”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi,S. 29, s. 81-90.
HEMEDANİ, Reşiduddin Fazlullah, (2014), Cami’ut Tevarih, Neşr. Behmen Kerimi, Tahran: İntişarat-ı İkbal.
HEMEDANİ, Reşiduddin Fazlullah, Kitab-ı Nesebname-i Muluk, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kitaplığı, Envanter Nu: 2937.
İBNU’L-ESİR, (2003), el-Kamil Fi’t-Tarih, C. X, Neşr: Muhammed Yusuf, Beyrut: Dar al-Kutub al-İlmiyah.
KAFESOĞLU, İbrahim, (2007), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
KALAN, Ekrem, (2012), “Nümismatik Materyallere Göre İslamlaşma Sürecinde Altın Orda Hanlarının Kullandığı İsim ve Unvanlar”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi,S. 33 (Bahar),s. 23-34.
KALAN, Ekrem, (2018), “Moğollarda Yazılı Geleneğin Kökenleri ve “Cengiz Taşı”, Türkbilig, S. 35, s. 1-16.
KAŞANİ, (2012), Tarih-i Olcaytu, Neşr. Mehin Hembeli. Tahran: İntişarat-ı Elmi u Ferhengi.
KRADER, Lavrance, (1955), “Qan-Qayan and the Beginnings of Mongol Kingship”. Central Asiatic Journal, Vol. I, Wiesbaden: s. 17-35.
LESSİNG, Ferdinand D., (2003), Moğolca Türkçe Sözlük 1, Çev. Günay Karaağaç, Ankara:Türk Dil Kurumu.
MARCO POLO, (1907), The Travels of Marco Polo,(Ed. Tomas Wright - M. A. - F. S. A.),London: George Bell and Sons.
MİRHAND, (2006), Tarih-i Ravzat’ul Safa, C. VIII, Neşr. Cemşid Keyanfur, Tahran: İntişarat-ı Esatir.
Mission to Asia Narratives and Letters of the Franciscan Missionaries in Mongolia and China in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, Çev. Stanbrook Abbey, (Ed. Christopher Dawson), New York: Harper & Row Publishers.
OKTAY, Hasan, (2007), Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, İstanbul: Selenge Yayınları.
ÖGEL, Bahaeddin, (1998), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
ÖLMEZ, Mehmet ve VOVIN A., (2018), “Istanbul Fragment in ‘Phags-pa and Old Uyghur Script Revisited”, Journal Asiatique, Nu. 306/1, pp. 147-155.
PLANO CARPINI, (2000), Moğol Tarihi ve Seyahatname, Çev. Ergin Ayan, Trabzon: Derya Kitapevi.
RACHEWILTZ, Igor, (1983), “Qan and Qa’an Seal of Güyüg”, Documenta Barbarorum, Nu. 18,pp. 272-281.
RASONYİ, Lazlo, (1971), Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
SHIRATORI,Kurakichi, (1926) “On The Titles Khan and Kaghan”, Proceedings of the Imperial Academy,Nu. 6/2, pp. 241-244.
ŞAKİROĞLU, Mahmut, (2003). “Marko Polo mad.”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 28,İstanbul: TDV Yayınları, s. 41-43.
ŞAGDARİN, Bira, (2011), Mongolin Tengeriin Uzel, Ulaanbaatar: Olon Ulsin Mongol Sudlalin Holboo Mongol Ulsin ŞUA- iin Hel Zohiolin Hureelen.
ŞİRİN USER, Hatice, (2006), “Eski Türkçede Bazı Unvanların Yapısı Üzerine”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 39, s. 219-236.
TEBATEBAİ, Seyyid Cemal Turabi, (1971), Sekkeha-ı Şahhan-ı Eslami İran, C. II., Şiraz: Muvesse-i Geraver u Çap Şea.
TURAN, Osman, (2016), Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul 2016.
VASSAF, (1968), Tahrir-i Tarih-i Vassaf, Neşr. Abdul Muhammed Ayeti, Tahran: İntişarat-ı Bonyad-ı Ferheng-i İran.
WOOD,Frances, (1995), Did Marco Polo Go to China?, London: Westviev Prints.