ANADOLU’DAN KAÇIRILAN MİRAS: TROYA HAZİNELERİ

Öz Osmanlı Devleti’nde eski eserlerin toplanması ve kaçakçılıkla ilgili ilk ciddi düzenlemeler bürokrat aydın grubun öncülüğünde 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı sonrasında başlatılmıştır. Zira yaklaşık bir asırdır Osmanlı Devleti’nin Batı ile olan ilişkilerinde Avrupa’yı yakından tanıma fırsatı bulmaya başlayan Osmanlı bürokratları, Yunan-Roma eserlerinin Avrupa’nın kültürel değerleri açısından sahip olduğu önemin farkına varmıştır. Osmanlı topraklarından çıkarılan tarihi eserlere 19. yüzyıldan itibaren Avrupalıların artan ilgisi ve bu ilginin giderek dış siyasetin önemli bir aracı haline gelmeye başlaması da, Tanzimat sonrasında Osmanlı bürokratlarının yeni düzenlemeler yapmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu nedenle Osmanlı Devleti, 1840’tan itibaren eski eser politikasını, bir yandan zaten sahibi olduğu Yunan-Roma eserlerini kadim dünyanın kültürel mirasçıları olduklarını savunan uluslar kulübüne girmek, diğer taraftan ise Osmanlı toprağında ortaya çıkarılan arkeolojik eserleri Osmanlı mirasına dâhil etmek olarak benimseyecektir. Bu açıdan bakıldığında Schliemann tarafından hazinelerin bulunması ve kaçırılışı tüm dünyada olduğu kadar bu konuda belirli bir tavır geliştirebilmiş Osmanlı yöneticilerinin de dikkatini çekecektir. Ancak günümüze değin yapılan çalışmaların büyük çoğunluğunda bu olay, daha ziyade eserleri kaçıran Heinrich Schliemann’ın günlükleri, kazı notları, kitapları ve yabancı kaynakların sunduğu belgeler üzerinden ve tek taraflı bakış açısıyla sunulmuş, Osmanlı Devleti’ne ait arşiv belgelerinin ortaya koyduğu veriler karşılaştırmalı olarak değerlendirilmemiştir. Oysa Osmanlı belgeleri incelendiğinde ortaya çıkan gerçek, Heinrich Schliemann ve Troya hazinelerinin kaçırılışına ait yaşananların yeniden değerlendirilmesine ve Osmanlı Devleti’nin hazineleri geri alabilmek için verdiği büyük çabanın gözler önüne serilmesine katkı sağlayacak önemli veriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Troya, Schliemann, Çanakkale, Eski Eser

PDF

___

AKIN, Nur (1993), “Osman Hamdi Bey, Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi ve Dönemin Koruma Anlayışı Üzerine”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, Yayına Hazırlayan: Zeynep Rona, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul: 233-239.
ALLEN, Susan Heuck (1995), “Finding the Walls of Troy: Frank Calvert Excavator”, American Journal Archaeology, Vol. 99: 379-407.
ALLEN, Susan Heuck (1996), “Principally for Vases, Etc.”: The Formation and Dispersal of the Calvert Collection”, Anatolian Studies, Vol. 46, British Institute at Ankara: 145-165.
ALLEN, Susan Heuck (1998), “A Personal Sacrifice in the Interest of Science Calvert, Schliemann and the Troy Treasures”, The Classical World, Vol. 91, No: 5, 345-354.
ALLEN, Susan Heuck (1999), Finding the Walls of Troy: Frank Calvert and Heinrich Schliemann at Hisarlık, University of California Press.
ASLAN, Rüstem (2008) , “İntepe (Erenköy) ve Troia Kazıları, İntepe Değerleri Sempozyumu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale: 5-18.
ASLAN, Rüstem-SÖNMEZ Ali (2012), “Priamos Hazinesinin Keşfi ve Kaçırılması”, Troya Kent Homeros Türkiye, W Books Yayınları, Amsterdam: 137-141.
ASLAN, Rüstem-THUMM, Diane (2002), “Bir Düş ve Sonuçları Troia ve Arkeolojinin Başlangıcı”, Düş ve Gerçek Troia, Rehber Kitap, İstanbul: 191-197.
BRANDAU, Birgit (2007), Troya; Bir Kent ve Mitleri Yeni Keşifler, Arkadaş Yayınları, Çeviren: Vedat Çorlu, 2. Baskı, Ankara.
CEZAR, Mustafa (1995), Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi, Erol Kerim Aksoy Kültür Yayını, İstanbul.
COBET, Justes (2001), “Schliemann Homeros’u Okuyor”, Düş ve Gerçek Troya, Yayına Hazırlayan: Manfred Korfmann, İstanbul: 112-117.
DUCHENE, Herve (2005), Troya Hazineleri veya Schliemann’ın Düşü, Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
DYCK, Andrew R. (1990), “Schliemann on the Excavation of Troy: Three Unpublished Letters”, Greek Roman and Byzantine Studies, Vol. 31, No: 3, 323-337.
EASTON, Donald F. (1984), “Priam’s Treasure”, Anatolian Studies, Vol. 34, British Institute at Ankara:.141-169;
EASTON, Donald F. (1994) “Priam's Gold: The Full Story”, Anatolian Studies, Vol. 44, British Institute at Ankara: 221-243
EASTON, Donald F.(2002), Schliemann’s Excavations at Troia 1870-1873, Von Zabern, Mainz am Rhein.
ESİN, Ufuk (1991), Heinrich Schliemann, Kazı Raporları ve Mektuplarından Seçme Parçalarla, Sandoz Kültür Yayınları, İstanbul.
ESİN, Ufuk (1993), “19. Yüzyılın Sonlarında Heinrich Schliemann’ın Troya Kazıları ve Osmanlılarla İlişkileri”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu, Yayına Hazırlayan: Zeynep Rona, İstanbul: 179-191..
FİTTON, J. Lesley (1991), Heinrich Schliemann and British Museum, British Museum Press.
GÜNAY, Duygu A. (1998), “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşivinden Schliemann’ın Bir Mektubu”, Light on Top of the Black Hill,: Studies Presented to Halet ÇambelKaratepe’deki Işık, Halet Çambel’e Sunulan Yazılar, Yayına Hazırlayan: Güven Arsebük-Machteld J. Melling-Wulf Schirmer, Ege Yayınları, İstanbul: 57-69.
KORFMANN, Manfred Korfmann (2012a), “Troia: Düş ve Gerçek”, Troia Rüzgarı M. Osman Korfmann’dan Seçme Makaleler, Editör: Rüstem Aslan-Fecri Polat, İstanbul: 84-87.
KORFMANN, Manfred Korfmann (2012b),“Troia-Anadolu: Geleceği Olan Geçmiş” Troia Rüzgarı M. Osman Korfmann’dan Seçme Makaleler, Editör: Rüstem AslanFecri Polat, İstanbul: 52-78.
KRİTOVULOS (2005), İstanbul’un Fethi, Türkçesi: Karolidi, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
LİLLY, Eli (1961), Schliemann in Indianapolis, Indiana Historical Society.
LUDVİG, Emil (1932), Schliemann The Story of a Gold-Seeker, Boston.
MEYER, Ernst (1962), “Schliemann’s Letters to Max Müller in Oxford”, The Journal of Hellenic Studies, Vol. 82, 75-105.
ROBİNSON, Marcelle (1994), “Pioneer, Scholar, and Victim: An Appreciation of Frank Calvert (1828-1908)”, Anatolian Studies, Vol. 44, British Institute at Ankara: 153-168.
ROBİNSON, Marcelle (1995), “Frank Calvert and the Discovery of Troia”, Studia Troica, Band: 5, Mainz:. 323-342.
ROBİNSON, Marcelle (2006), Robinson, Schliemann’s Silent Partner: Frank Calvert (1828-1908) Pioneer, Scholar and Survivor, Xlibris Corporation, Philadelphia..
SAZCI, Göksel (2007), Troia Hazineleri, Aygaz, İstanbul.
SCHLIEMANN, Heinrich (1867), La Chine et le Japon au Temps Present, Paris.
SCHLIEMANN, Heinrich (1875), Troy and Its Remains, A Narrative of Researches and Discoveries Made on the Site of Ilium and in the Trojan Plain, London.
SCHLIEMANN, Heinrich (1881), Ilios the City and Country of the Trojans, New York.
SÖNMEZ, Ali (2011), “Troya Hazinelerinin Peşinde Bir Hukuk Mücadelesi: Osmanlı Devleti ve Schliemann Davası", Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 29, Ankara: 215-228.
SÖNMEZ, Ali (2014), Osmanlı Devleti'nde Eski Eser Kaçakçılığı Truva Örneği, Kriter Yayınevi, İstanbul.
STOEVESANDT, Magdalene (2001), “İliada’nın Aynasında Troia Savaşı Destanı, Kahramanlar ve Tanrılar”, Düş ve Gerçek Troia, Yayına Hazırlayan: Manfred Korfmann, İstanbul: 88-97.
SU, Kâmil (1965), Osman Hamdi Bey’e Kadar Türk Müzesi, İstanbul.
TRAİLL, David A. (1982), “Schliemann’s American Citizenship and Divorce”, The Classical Journal, Vol. 77, No: 4, 336-342.
TRAİLL, David A. (1985), “Schliemann’s Dream of Troy: The Making of a Legend”, The Classical Journal, Vol. 81, 13-24.
TRAİLL, David A. (1986a), “Schliemann’s Mendacity: A Question of Methodology”, Anatolian Studies, Vol. 36, British Institute at Ankara:. 91-98.)
TRAİLL, David A. (1986b), “Priam’s Treasure: Schliemann’s Plan to Make Duplicates for Illicit Purposes”, Myth, Scandal, and History. The Heinrich Schliemann Controversy and a First Edition of the Mycenaean Diary, Edited: William M. CalderDavid A. Traill, Detroit:: 110-121.
TRAİLL, David A. (1988), “How Schliemann Smuggled Priam’s Treasure from the Troad to Athens” Hesperia, Vol. 57, No. 3, 273-277.
TRAİLL, David A. (1995), Schliemann of Troy: Treasure and Deceit, St. Martin’s Press, New York.
TRAİLL, David A. (2000), “Priam’s Treasure: Clearly a Composite”, Anatolian Studies, Vol. 50, British Institute at Ankara: 17-35.
WİJNGAARDEN, Gert Jan van (2012), “Heinrich Schliemann Bilim Adamı veya Romantik?”, Troya Kent Homeros ve Türkiye, W Books Yayınları, Amsterdam: 129- 131.
Ayniyat Defterleri
Maarif Mektubî Kalemi (MF. MKT)
İrâde Hariciye (İ.HR)
Şûrâ-yı Devlet (ŞD)
Yıldız Tasnifi Perakende Umum Vilâyet Evrakı (Y.PRK.UM)
Süreli Yayınlar
Basiret Gazetesi
Hayâl Dergisi
Takvim-i Vekây