19563

BAMSI BEYREK BOYUNUN TRABZON VARYANTI BASI BÖYREK ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz Ülkemizde Dede Korkut çalışmaları iki ana kola ayrılabilir. Bunlardan biri Dede Korkut kitabının nüshaları, diğeri de Dede Korkut boylarının Anadolu’daki varyantları ile ilgili yapılan çalışmalardır. Bamsı Beyrek boyunun Trabzon varyantı ilk olarak 1931 yılında Bartın Gazetesi’nde Ahmet Baha imzasıyla Hamamîzâde İhsan’dan naklen neşredilmiştir. Gazetede köşe yazısı şeklinde yayınlanan bu anlatı hem çok kısadır hem de eksiktir. Ancak 2003 yılında Trabzon merkeze bağlı Bengisu (Eski adı Kisarna) köyünden Basi Böyrek adı ile derlenen elimizdeki anlatı, gerek olay örgüsü gerekse de kahramanları ile tam anlamıyla bir Bamsı Beyrek varyantıdır ve daha önce yapılan yayının eksik bıraktığı noktaları tamamlamaktadır. Bu kapsamda araştırmanın amacı Bamsı Beyrek’in Trabzon varyantının tamamını ilk defa bilim dünyası ile paylaşmak ve bu varyant üzerine ilk bilimsel bir incelemeyi yapmış olmaktır. Araştırmanın deseni doküman araştırması olarak yapılandırılmıştır. Araştırmanın örneklem yöntemi ise amaçlı örneklemdir. Amaçlı örneklemde anılan Trabzon varyantı çalışılmıştır. Verilerin analizinde ise doğrudan alıntılara dayanan betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma sonucunda Trabzon varyantının olay örgüsü, kahramanlar, olağanüstü olaylar ve şekil özellikleri bakımından diğer varyantlarla büyük oranda benzerlikler göstermekle birlikte ayırt edici farklılıklar da taşıdığı tespit edilmiş ve bu farklılıklar “Sözlü Kompozisyon Kuramı” ve “Performans (İcra) Yöntemi” ile açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, Bey Böyrek, Bası Böyrek

PDF

___

ABALI, İsmail, (2017). “Leyla ile Mecnun Dizisinde “Aksakal” Motifinin Güncellenmesi”. Türkiye’de Bir Kurmancan Datka Prof. Dr. Nerin Yayın Armağanı, 188-194.
AÇA, Mehmet, (2005). “Türk İnanış ve Düşünüş Sisteminde Meyve”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı.İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 11-22.
ALPTEKİN, Ali Berat, (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları.
ALPTEKİN, Mehmet, (2016). Bamsı Beyrek Destanı Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma (İnceleme Metin). (Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
BARS, Mehmet Emin, (2014). “Ak Kağan Destanında Kadın Tipi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), Cilt: 3, Sayı: 3, 94-111.
BORATAV, Pertev Naili, (2018). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikayeciliği, Ankara: BilgeSu Yayınları.
ÇAKAN, Ayşegül, (2019). Dede Korkut Hikayeleri –Kitab-ı Dedem Korkut-, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ÇINAR, Ali Abbas, (2002). “Türk Destanlarında Alp Tipi At”. Milli Folklor, 56, 153-157.
ÇORUHLU, Yaşar, (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
DÖĞÜŞ, Selahattin, (2015). “Anadolu’da Hızır-İlyas Kültü ve Hıdrellez Geleneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 75, 77-100.
EKİCİ, Metin, (2008). “Araştırma Yöntemleri”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed. M. Öcal Oğuz). İstanbul: Grafiker Yayınları.
EKİCİ, Metin, (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası Soylamalar ve 13 Boy Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
ELBAN, Mehmet, (2018). “Türk Düşüncesinde ve Eğitiminde Kahramanların/Büyük Adamların Rolü”. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 22, 98-116.
EMEKSİZ, Abdülkadir, (2016). Dede Korkut’un Paltosu, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ERGİN, Muharrem, (2011). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÖKYAY, Orhan Şaik,Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.
GÖMEÇ, Sadettin Yağmur, (2016). “Türk Kültüründe At”. Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır Bildiri Kitabı, 819-834.
GÜMÜŞ, İbrahim, (2018). “Metin, Doku ve Konteks Bakımından Bey Böyrek’in Safranbolu Eş Metni”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 60, 140-147.
GÜR, Nagihan, (2008). “Sosyal Haydut” Düzleminden “Halk Kahramanı” Statüsüne Bir Yükseliş: Köroğlu ve Sergüzeşti”. Milli Folklor, 79, 45-49.
KAYA, Muharrem, (2007). Mitolojiden Efsaneye, Ankara: Bağlam Yayınları.
ÖGEL, Bahaeddin, (2003). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖGEL, Bahaeddin, (2010a). Türk Mitolojisi, C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖGEL, Bahaeddin, (2010b). Türk Mitolojisi, C.2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖZSOY, Bekir Sami, (2017). Dede Korkut Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.
ROUX, Jean-Poul, (2011). Eski Türk Mitolojisi, Ankara: BilgeSu Yayınları.
RUSSELL, Jeffrey Burton, (2001). Lucifer Ortaçağ’da Şeytan. Çev. Zeliha Güler. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
SAKAOĞLU, Saim, (1998). Dede Korkut Kitabı İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar I,Konya: Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı Yayınları.
SULTANZADE, Vügar, (2019). “Banı Çiçek Oğuz Türklerinden miydi?” Dünya Kültür Mirası Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yay. 65-74.
TURAN, Osman, (2016). Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
TÜRKAN, Kadriye, (2008). “Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler”. Türkbilig, 15, 136-154.
ULUDAĞ, Süleyman, (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ÜÇÜNCÜ, Kemal, (2015). Dede Korkut ve Bayburt, Bayburt: Bayproje Yayınları.
YILDIZ, Naciye, (2010). “Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler”. Milli Folklor, 87, 41- 50.
Kaynak Kişi: Nadide Abanoz, 68 yaşında, Trabzon merkez Bengisu Köyü (Eski adı Kisarna)