ULUSLARARASI HUKUK AÇISINDAN MÜTAREKE KAVRAMI VE MONDROS MÜTAREKESİ

Uluslararası ilişkilerde devletler, uyuşmazlıklarının çözümü için ya da yeni işbilriği alanlarını tesis için kimi antlaşmalar imzalarlar. Mütareke de devletlerarasındaki silahlı çatışmaların (savaşın) durdurulması için yapılan antlaşmalardandır. Devletlerarasında akdedilen bu tarzdaki metinler, zaman içerisinde farklı hukuksal sonuçlar doğurmaya da başlamıştır. Zira 1945 öncesi ve sonrası diye iki farklı zaman aralığında “mütarekeleri” değerlendirmek daha sağlıklı olacaktır. Bu çalışmanın amacı, mütareke ya da ateşkes antlaşmalarının doğasını uluslararası hukuk perspektifinden anlamaya çalışmaktır. Böylelikle “mütareke” kavramının hukuksal açılımı yapıldıktan sonra, Birinci Dünya Savaşı sonrasında Merkezi Devletler ile yapılan mütarekelerin analizi yapılmaya çalışılacaktır. Mütareke kavramı, Barış Antlaşmasının aksine, aktif şekilde yürütülmekte olan silahlı çatışmaları gerek tüm cephelerde gerekse bazılarında durduran belgelerdir. Geleneksel anlamıyla değerlendirildiğinde, mütareke, çatışmaları durdurmakla birlikte savaş halini sona erdirmemektedir. Belli koşullar içerisinde savaşın devam etmesine imkân da tanımaktadır. Bu durum Birleşmiş Milletler Şartının yürürlüğe girmesi ile farklı bir anlam kazanmıştır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde, 1945 öncesi döneme ilişkin olarak mütareke kavramı çalışmanın esasını oluşturacaktır. Buna mukabil, Osmanlı Devleti ile 30 Ekim 1918 tarihinde yapılan Mondros Mütarekesi’nin diğerlerinden farklı yönleri olup olmadığı tartışılacaktır. Sonuç olarak bu çalışmada, Mondros Mütarekesi’nin, salt mütareke olarak değerlendirilmemesi gerektiği; aksine mütarekenin hukuksal anlamının dışına çıkan uygulama ve yorumlara konu edildiği savlanacaktır. Bu yönüyle Mondros Mütarekesi, “uygulanış” ve “yorumlanış” biçimiyle, bir işgal belgesi olarak nitelenebilir

Anahtar Kelimeler:

Mütareke, Mondros Mütarekesi, uluslararası hukuk.

PDF

___

Aksar, Yusuf. 2017. Temel Metinler ve Davalarla Uluslararası Hukuk. Ankara: Seçkin.
Akşin, Sina. 1988. "Siyasal Tarih: 1789-1908." Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti 1600- 1908, Sina Akşin (ed.). İstanbul: Cem Yayınları.
Akşin, Sina. 2020. Kısa 20. Yüzyıl Tarihi. istanbul: T. İş Bankası Yayınları.
Armaoğlu, Fahir. 1987. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914-1980. Ankara: T. İş Bankası Yayınları.
Atalay, Ahmet Haluk. 1997. Uluslararası Hukukun Oluşumu: İlk Küreselleşme Dönemi 1492-1648. İstanbul: Göçebe Yayınları.
Başak, Tolga. 2018. "Mondros Mütarekesi Görüşmelerine İlişkin İngiliz Kayıtları ve Görüşmelerle İlgili Değerlendirmeler." Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XVIII (Özel Sayı): 5-71.
Best, Anthony. 2012. 20. Yüzyılın Uluslararası Tarihi. Taciser Ulaş Belge (çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Bodur, Harun. 2013. Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Bolat, Mahmut. 2018. "Mustafa Kemal Paşa’nın Yıldırım Ordular Grup Komutanlığı Sırasında Mondros Mütarekesi Ve Sonrası Oluşan Duruma Tepkisi Ve Hatay’a Yönelik Faaliyetleri." Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XVIII (Özel Sayı): 73-102.
Bolat, Mahmut. 2006. “Genel Hatlarıyla Atatürk Dönemi Türkiye’nin İkili İlişkileri.” Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 7, no. 1: 45-74.
Cronan, James. 28 Eylül 2018. Milestones to peace: the Armistice of Salonica. The National Archives. Erişim Tarihi 20.11.2021.
DailyNews. 1918. 1918.
Dapo Akande, Antonios Tzanakopoulos. 8 November 2020. Use of Force in Self- Defence to Recover Occupied Territory: When Is It Permissible? EJIL Talk:Blog. Erişim Tarihi 13.11.2021.
Denk, Erdem. 2014. "Uluslararası İlişkilerin Hukuku: Vestfalyan Sistemden Küreselleşmeye." Küresel Siyasete Giriş edited by Evren Balta. İstanbul: İletişim yayınları.
Erçakıca, Mustafa. 2021. "Dağlık Karabağ Sorununun ve ‘Ateşkes’ Andlaşması’nın Uluslararası Hukuk ve İnsancıl Hukuk Açılarından Değerlendirilmesi." TAAD 12, no. 47: 287-314.
Ertan, Temuçin Faik. 2014. "Birinci Dünya Savaşı’nı Sona Erdiren Mütarekelerin Karşılaştırmalı Analizi." II. Uluslararası Tarih Sempozyumu: 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı, İzmir.
Esen, Nihal. 2021. “Mütareke Sonrası Musul’da İngiliz İşgal Yönetimine Karşı Ayaklanmalar.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 3(1321-1331).
Fontana, Nicola. 2014. "Charles I, Emperor of Austria." 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, Peter Gatrell Ute Daniel, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer, and Bill Nasson (ed.). https://encyclopedia.1914- 1918-online.net/article/ruggera_camillo.
Goemans, H. E. 2000. War And Punishment The Causes Of War Termination And The First World War. Princeton: Princeton University Press.
Hall, W. Edward. 1880. International law. Oxford: Clarendon press.
Hasgüler, Mehmet& Uludağ, Mehmet B. . 2006. Devletlerarası ve Hükümetler-Dışı Uluslararası Örgütler: Tarihçe, Organlar, Belgeler, Politikalar,. Ankara: Paradigma Akademi-Nobel Yayın Dağıtım.
John P. Grant, J. Craig Barker. 2009. Parry & Grant Encyclopædıc Dictionary Of International Law. New york: Oxford University Press.
Karl Marx, Friedrich Engels. 2008. Doğu Sorunu (Türkiye). Ankara: Sol Yayınları.
Kaya, İbrahim. 2015. Uluslararası Hukukta Temel Belgeler. Ankara: Seçkin Yayınları.
Kısıklı, Emine. 1999. “Yeni Gelişmelerin Işığında Geçmişten Günümüze Musul Meselesi.” Ankara Üniversitesi Türk inkılâp Tarihi Ensitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 24 (Kasım 1999-2003), 487-526.
Kürkçüoğlu, Ömer. 2006. Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz İlişkileri. Ankara: İmaj Yayınevi.
Lenin, V. İ. 2006. Emperyalizm: Kapitalizmin En Yüksek Aşaması. Cemal Süreya (çev.). Ankara: Sol Yayınları.
Levie, Howard S. 1956. "The Nature and Scope of the Armistice Agreement." The American Journal of International Law 50 (4): 880-896.
Oran, Baskın. 2002. "1919-1923: Kurtuluş Yılları." Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, edited by Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayınları.
Özcan, Azmi. 1999. "Osmanlı Mülkünü Paylaşım Planları Üzerine Düşünceler (Gizli Antlaşmalar 1914-1921)." İSAM 12 (3-4): 297-301.
Öztürk, İbrahim Sadi. 2004. Mondros, Sevr, Lozan Andlaşmaları. Ankara: ATO Yayınları.
Palmer, Alan. 2015. Savaş Biterken 1918. Hakan Abacı (çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
Pauwels, Jacques. 2019. Büyük Sınıf Savaşı 1914-1918. Çağdaş Sümer (çev.). İstanbul: Yordam Kitabevi.
Pazarcı, Hüseyin. 2007. Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi.
Samsutdinov, A. M. 2007. Mondros'tan Lozan'a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923. Ataol Behramoğlu (çev.). İstanbul: Epsilon Yayınları.
Sander, Oral. 2019. Siyasi Tarih 1918-1994. Ankara: İmge Kitabevi.
Sander, Oral. 2020. Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e. Ankara: İmge Kitabevi.
Selek, Sabahattin. 1987. Anadolu İhtilali. İstanbul: Kastaş Aş.
Sevim, Ali vd. (ed.). 2006.Mondros Ateşkesi’nin Uygulanış Biçimi. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Shaw, Malcolm N. 2018. Uluslararası Hukuk. Çev. İbrahim Kaya v.d. Ankara: TÜBA.
Stokesbury, James L. 2008. A Short History of World War I. HarperCollins e-Books.
Timur, Taner. 2001. Türk Devrimi ve Sonrası. Ankara: İmge Kitabevi.
Tuncay, Mete. "Siyasal Tarih (1908-1923)." Çağdaş Türkiye Tarihi 1908-1980, Sina Akşin (ed.). İstanbul: Cem Yayınları.
Tuncer, Hüner. 2011. Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu: Osmanlı İmparatorluğu ve Birinci Dünya Savaşı. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Turan, Şerafettin. 1991. Türk Devrim Tarihi I: İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Tütüncü, Ayşe Nur. 2012. İnsancıl Hukuka Giriş. İstanbul: Beta Yayınları.
Milletler Cemiyeti, Uluslararası Daimî Adalet Divanı Statüsü, 6 LNTS 379, 16 Aralık 1920, https://www.refworld.org/docid/40421d5e4.html [Erişim Tarihi: 30 Ekim 2021].
Birleşmiş Milletler, Uluslararası Adalet Divanı Statüsü, 33 UNTS 993, 18 Nisan 1946, https://www.refworld.org/docid/3deb4b9c0.html [Erişim Tarihi: 30 Ekim 2021].
Birleşmiş Milletler, Birleşmiş Milletler Şartı, 24 Ekim 1945, 1 UNTS XVI, https://turkey.un.org/tr/33499-birlesmis-miletler-antlasmasi [Erişim Tarihi: 30 Ekim 2021].
Birleşmiş Milletler, Antlaşmalar Hukuku Konusunda Viyana Sözleşmesi, 23 Mayıs 1969, UNTS, vol. 1155, s. 331, https://www.refworld.org/docid/3ae6b3a10.html [Erişim Tarihi: 30 Ekim 2021].
The Regulations annexed to the Hague Convention with respect to the Laws and Customs of War by Land of 29 July 1899 (187 C.T.S. 429), https://avalon.law.yale.edu/19th_century/hague02.asp#art36 (Erişim tarihi: 11.11.2021).
Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field. Geneva, 12 August 1949 (75 U.N.T.S. 31 ).
“Terms of the armistice signed between the Allied and Associated powers and Austria- Hungary.” Catalogue reference: ADM 116/1931, the UK National Archieves, https://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C3670541 (Erişim Tarihi: 28.11.2021).
“Terms of Armistice with Germany 11th November, 1918,” https://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/firstworldwar/transcripts/aftermath/armis tice_terms.htm (Erişim Tarihi: 28.11.2021).
Maritime Delimitation and Territorial Questions between Qatar and Bahrain (Qatar v. Bahrain), Jurisdiction and Admissibility, Judgment, ICJ Report.7 1994. p. 112
BM Güvenlik Konseyi, S/RES/95 (1951).