EİSENHOWER DOKTRİNİ ÇERÇEVESİNDE BÖLGESEL KRİZLER: SURİYE- IRAK-ÜRDÜN-LÜBNAN

ÖZ İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyetler Birliği, Mihver devletlere karşı müttefiktir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyetler Birliği'nin yayılmacı politikasına karşı uluslararası dengeleri koruma iddiasıyla ABD öne çıkmıştır. Soğuk Savaş’ın tarafları (ABD-SSCB) güvenlik örgütlenmeleri, paktlar gibi uluslararası organizasyonlar ile nüfuz alanlarını korumaya ve genişletmeye gayret etmiştir. Bu şekilde Soğuk Savaş askeri kuşatmalar yerine Orta Doğu, Avrupa ve Asya’yı paktlar ile bağlama stratejisi üretmiştir. Bu stratejinin beklenen etkiyi sağlamaması ve verimsiz oluşumlara kaynak aktarma fikri çok uzun sürmemiştir. Diğer yandan çift kutuplu rekabete Orta Doğu’nun kendi dinamiklerinin rekabeti eklenmiş ve ortaya çıkan gerilimler domino etkisiyle bölgeye yayılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) bu süreçte daha aktif rol alabileceği başkanlık doktrinleri ile bölgede takip edeceği planları açıklamış ve kendisiyle işbirliği yapacak ülkelere kurallarını sunmuştur. ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki rekabet bölgesel aktörlerin iç politikalarında kutuplaşmalara sebep olmuştur. Ortaya çıkan krizlerin sonucunda ise yeni yönetimlerin eğilimleri Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün’ün uluslararası politikalarına yansımıştır. Bu çalışmada Sovyetler Birliği’ni çevreleme stratejisinin bir adımı olan Orta Doğu Komutanlığı ve Bağdat Paktı’nın bölgesel ayrışmaya etkisi incelenmiş ve Süveyş Krizi ardından Eisenhower doktrininin bölgesel uygulamaları değerlendirilmiştir. Makalenin amacı Bağdat Paktı, Süveyş Krizi ve Eisenhower Doktrininin bölgesel aktörlerin politik stratejilerine yansıması çerçevesinde süreci değerlendirmek ve Soğuk Savaşın dolaylı rekabet sisteminin Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün krizlerindeki etkisini ortaya koymaktır.

REGIONAL CRISES WITHIN THE FRAMEWORK OF EISENHOWER DOCTRINE: SYRIA-IRAQ-JORDAN-LEBANON

During World War II, the United States and the Soviet Union were allies against the Axis powers. After the Second World War, the United States of America (USA) came to the forefront with the claim of protecting international balances against the expansionist policy of the Soviet Union. The parties of the Cold War (The U.S. and USSR) tried to protect and expand their spheres of influence with security organizations such as pacts and international organizations. Thus, although the military siege of the Cold War produced a strategy of connecting the Middle East, Europe and Asia with pacts, the idea of transferring resources to these unproductive organizations that did not provide the expected effect did not last long. On the other hand, the rivalry of the Middle East's dynamics was added to the bipolar competition and the emerging tensions spread to the region with the domino effect. The United States of America (USA) has announced the policy it will follow in the region with the presidential doctrines that it can take a more active role in this process and has presented its rules to the countries that will cooperate with it. In this study, the effect of the Middle East Command and the Baghdad Pact on the regional rivalry, which is a step in the strategy of containment policy to the Soviet Union, was investigated and after the Suez Crisis regional implementation of the Eisenhower doctrine were evaluated. The aim of the article is to analyze the Baghdad Pact, the Suez Crisis and the Eisenhower Doctrine's reflection on the political strategies of the regional actors and evaluate the effect of the indirect competition system of the Cold War on the crises in Syria, Iraq, Lebanon and Jordan.

PDF

___

Almog, Orna. 2002. Britain, Israel and the United States 1955-1958: Beyond Suez. Taylor & Francis.
Altunışık, B. Meliha. 2007. “Lübnan Krizi: Nedenleri ve Sonuçları”. TESEV. http://tesev.org.tr/wp- content/uploads/2015/11/Lubnan_Krizi_Nedenleri_Ve_Sonuclari.pdf adresinden alındı
Armaoğlu, Fahir. 1995. “Orta Doğu Komutanlığı’ndan Bağdat Paktı’na 1951–1955”. Belleten, 191-236.
Armaoğlu, Fahir. 2005. 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995. Alkım Yayınları.
Ashton, N. James. 1996. Eisenhower, Macmillan and the Problem of Nasser. Palgrave Macmillan UK.
Ayın Tarihi. 1951, Aralık 19.
Barret, Roby. 2008. “Intervention in Iraq, 1958-1959”. The Middle East Institute Policy Brief, 11Nisan.
Barrett, Roby. 2007. The Greater Middle East and the Cold War: US Foreign Policy Under Eisenhower and Kennedy. I.B.Taurius.
Blackwell, Stephen. 2009. British Military Intervention and the Struggle for Jordan: King Hussein, Nasser and the Middle East Crisis, 1955-1958. Routledge.
Campbell, C., John. 1960 Defense Of The Middle East: Problems Of American Policy. Harper&Brothers, New York.
“Charting a Difficult Course: Jordan in the 1950s”. tarih yok. http://www.kinghussein.gov.jo/his_periods1.html. Erişim Tarihi: 11 Şubat 2021.
Cohen, Michael, J. 2005. Strategy and Politics in the Middle East, 1954–1960: Defending the Northern Tier. New York: Frank Cass.
Divine, Robert. A. 1981. Eisenhower and the Cold War. Oxford University Pres.
Duman, Sabit. 2005. Ortadoğu Krizleri ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım35-36, 313-332.
Dursun, D. 1991. “Bağdat Paktı”. İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/bagdat-pakti. Erişim Tarihi: 27 Aralık 2018.
Ecevit, Bülent. 1957: 3, Mart 13. “Bağdat Paktı ve Eisenhower Doktrini”. Ulus.
Eisenhower, Dwight D. 1965. Waging Peace 1956-1961. Doubleday Company, New York.
Erkmen, Serhat. 2008. “1945-1989 Yılları Arasında ABD’nin Kuzey Irak Politikası”. Akademik Orta Doğu5, 66-96.
Fowler, Randall and Martin J. Medhurst. 2018. More Than a Doctrine: The Eisenhower Era in the Middle East. University of Nebraska Press.
G.L. 1957. “Suez and Its Consequences: The Israel View. The World Today”, 134, 152- 161. https://www.jstor.org/stable/40392971.
Gendzier, Irene. L. 2006. Notes from the Minefield: United States Intervention in Lebanon, 1945-1958. Columbia University Press.
Gerger, Haluk. 2006. ABD Ortadoğu Türkiye, İstanbul. İstanbul: Ceylan Yayınları.
Gültekin, Sümer. 2008. “Amerikan Dış Politikasının Kökenleri ve Amerikan Dış Politik Kültürü”. Uluslararası İlişkiler, 519, 119-144.
Gürün, Kamuran. 1983. Dış İlişkiler ve Türk Dış Politikası: 1939'dan Günümüze Kadar. AÜSBF Yayınları.
Hahn, Peter L. 2006. “Securing the Middle East: The Eisenhower Doctrine of 1957”. Presidential Studies Quarterly, vol. 36, no. 1, [Wiley, Center for the Study of the Presidency and Congress], 2006, pp. 38–47.
Hart, Liddell, B. 2003. Strateji Dolaylı Tutum. S. Koçak, Çev. İstanbul: Doruk Yay.
History State. t.y. “The Suez Crisis, 1956”. https://history.state.gov/milestones/1953- 1960/suez; https://www.britannica.com/event/Suez-Crisis.
Hitti, K. Philip. 1959. Syria: A Short History 1959. New York: The Macmillan Company. I.R.Blean. 2008. Iraq in Crisis. Florida; USA: Rourke Publishing.
John Worrall, R. 2007. “Coping with a Coup d'Etat’: British Policy towards Post- Revolutionary Iraq, 1958–63”. Contemporary British History, 212, 173–199.
Kettle, Louise. "4 Suez in Reverse – Kuwait 1961". Learning from the History of British Interventions in the Middle East, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2022, pp. 90- 128.
Kirk, George. 1960. “The Syrian Crisis of 1957-Fact and Fiction”. International Affairs Royal Institute of International Affairs 1944-, 361.
Kyle, K., & Loui, R. W. 2011. Suez: Britain’s End of Empire in the Middle East. I.B.Taurius.
McDougall, Walter. A. 1997. “Back to Bedrock: The Eight Traditions of American Statecraft”. Foreign Affairs, 762, 134-146.
McDougall, Walter. A. 2009. “U.S. Foreign Policy Traditions And The Middle East”. The Newsletter of the Wachman Center, 1417. https://www.fpri.org/article/2009/07/u-s- foreign-policy-traditions-and-the-middle-east/.
Merriam-Webster Dictionary. 2006. “Meliorism”. doi:https://www.merriam- webster.com/dictionary/meliorism.
Murat Turgay. 2012. “Mısır ekseninde Ortadoğu'da Amerika - Sovyet Rusya mücadelesi 1945-1973”. Fırat Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi.
Piotrow, Piotr. 1958. “Nasser and Arab Unity”. Editorial research reports 1958 Vol. I. http://library.cqpress.com/cqresearcher/cqresrre1958060400 .
Riedel, Buruce. 1958. “When America first went to war in the Middle East”. https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2018/07/02/1958-when-america-first- went-to-war-in-the-middle-east/ .
SETA. 2006. “Lübnan’da İstikrar Arayışları.” SETA Lübnan Raporu, Proje Koordinatörü: Talha Köse, Aralık 2006, SETA. Talha Köse.
Sever, Ayşegül. 1997. Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye Batı ve Orta Doğu 1945– 1958. Boyut Yayınları.
Seydi, Süleyman. 2011. “Demokrat Parti’nin Diş Politikada Alternatif Arayışı 1957– 1960”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 214.
Sorby, Karol. R. 2000. “Lebanon: The Crisis Of 1958”. Asian And African Studies, 91, 76-109.
Tal, Lawrence. 1995. “Britain and the Jordan Crisis of 1958”. Middle Eastern Studies, 311. http://www.jstor.org/stable/4283698.
Traboulsi, Fawwaz. 2007. A History Of Modern Lebanon. London: Pluto Press.
Turan, Namık. S. 2011. “Lübnan’da Ulusun İnşası ve Ortak Tınının Üretimi – Rahbani Kardeşler ve Feyruz”. Ortadoğu Etütleri, 31.
Uçarol, Rıfat. 2000. Siyası Tarih 1789 – 1999. İstanbul: Filiz Kitabevi.
United Nations Peacekeeping. t.y.. Middle East, UNEF-1: https://peacekeeping.un.org/en/mission/past/unef1backgr1.html . Erişim Tarihi: 12 Ocak 2019.
Uslu, Nasuh. 2000. Türk Amerikan İlişkileri. Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.
Yakut, K., & Yakut, Esra. 2013. “Siyasi Tarih Unite II.” içinde İ. Ortaylı ed.. Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
Ziyadeh, Radwan. 2011. Power and policy in Syria. London: I.B. Tauris.