FUZÛLÎ’NİN TÜRKÇE GAZELLERİNDE KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ DİNÎ ŞAHSİYETLER

Fuzûlî'nin Türkçe gazelleri, dinî muhtevâsının çoğunu Kur'ân-ı Kerîm'den alması dolayısıyla ilâhî sanatın beşerî sanata yansımış en güzel örnekleridir. Fuzûlî gazellerini yazarken Kur'ân-ı Kerîm'de geçen Hz. Âdem, Hz. Nûh Hz. İbrâhim, Hz. Ya'kûb, Hz. Yûsuf, Hz. Mûsâ, Hz. Süleymân ve Hz. İsâ peygamberlerden ve Hz. Havvâ, Hz. Meryem gibi şahsiyetlerden bahsetmektedir. Bununla birlikte, onun na’tını yazmanın aşkın kemâl seviyesine ulaşmanın bir işareti ve tüm hareketlerinin Allah’ın rızası dâhilinde olduğuna temas ettiği Hz. Muhammed'den (a.s.), beyitlerinde kişileştirerek anlattığı Cebrâîl'den (a.s.), özel bir bilgi verildiği belirtilen Hızır'dan telmih, teşbih, mübâlağa ve tenâsüp gibi pek çok edebî sanatla birlikte bahsetmektedir. Fuzûlî hüner bağının gülü olarak tanımladığı gazellerinde bazen kendisini Hz. Âdem’le bir tutarak bir zamanlar cennete yakın olduğunu ifade ederken bazen sevgilinin, Mısır’a benzettiği gönlüne sultan oluşunu Hz. Yûsuf’a telmihte bulunarak yapar. Kimi zaman da karşımıza gül bahçesi yerine külbe-i ahzânı seçen Hz. Ya’kûb gibi çıkar. Hz. Peygamber’e olan sevgi ve hürmetini mirâc hâdisesine, sünnetinin yoluna uyarak affa erişileceğine, dürr-i yetim oluşu ve yüzünün nurla dolu olmasına değinerek sunar. Fuzûlî, ilâhî aşkın terennümlerini ve sevgiliye duyduğu hisleri gazellerine nakşederken dinî şahsiyetlerden ve onların özelliklerinden ziyâdesiyle istifâde eder. Çalışmamızda dinî şahsiyetlerin Kur’ân-ı Kerîm’de, Türk edebiyatında ve Fuzûlî’nin Türkçe gazellerinde hangi özellikleriyle ve ne şekilde geçtiği beyitlerden örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Fuzûlî, 16. yüzyıl, Gazel, Kur, Dinî Şahsiyetler

PDF

___

Akyüz, Kenan vd. 1997. Fuzûlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
Ayçiceği, Bünyamin, M. 2017. Klasik Türk Edebiyatında Hz. Meryem. ss. 3-13 Edebi Süreç: Metodoloji, İsimler, Eğilimler C.7).3-13.
Bolay, Süleyman Hayri. 1988. “Âdem”, ss. 358-363 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C.1 İstanbul: TDV Yayınları.
Bursalı Mehmet Tahir. 2016. Osmanlı müellifleri 2, Haz. Mehmet Ali yekta Saraç, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Çetişli, İsmail. 2012. Türk Şiirinde Hz. Peygamber (1860-2001), Ankara: Akçağ Yayınları.
Dilçin, Cem. 2010. Fuzûlî’nin Şiiri Üzerine İncelemeler, İstanbul: Kabalcı Yayınalrı.
Gölpınarlı, Abdülbaki. 1961. Fuzûlî Dîvânı, İstanbul: İnkılap kitabevi.
Harman, Ömer Faruk. 1997. "Havvâ" ss. 542-545 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.16 İstanbul: TDV Yayınları.
Harman, Ömer Faruk. 2020. "Mûsâ", ss. 207-213 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.31 İstanbul: TDV Yayınları.
Harman, Ömer Faruk. 2007. "Nûh", ss. 224-227 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33 İstanbul: TD V Yayınları.
Harman, Ömer Faruk. 2000. "Îsâ", ss. 465-422 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.22 İstanbul: TDV Yayınları.
İbnü'l-Esir, t.y. İslam Tarihi el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, C. 1, Çev. Abdullah Köse Redaktör Mertol Tulum, İstanbul: Bahar Yayınları.
İsen, Mustafa. 1992. "Beytülahzân", ss. 88 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C.6 İstanbul: TDV Yayınları.
Kandemir, M. Yaşar. 2020. "Hz. Muhammed", ss. 421-426 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C.30 İstanbul: TDV Yayınları.
Karaalioğlu, Seyit Kemal. 1975. Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
Karagöz, İsmail- Fikret Karaman vd. 2015. Dini Kavramlar Sözlüğü, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Karahan, Abdülkadir. 1995. Fuzûlî Muhiti, Hayatı, Şahsiyeti, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kâşânî, Abdürrezzak. 2015. Tasavvuf Sözlüğü Letâifu’l-A’lâm fî İşarâtı Ehli’l-İlhâm, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul, İz Yayıncılık.
Kılınç, Abdülhakim. 2017. Fuzûlî'nin Türkçe Dîvânı Edisyon Kritik ve Konularına Göre Fuzûlî Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
Kınalızade, Hasan Çelebi. 2014. Tezkiretü’ş-Şuarâ, II. Cilt, Hz. İbrâhim Kutluk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Onay, Ahmet Talat. 1993. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Hz. Cemal kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Pala, İskender. 2005. Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
Pekolcay, Necla. 1996. “Fuzûlî’nin Şiirlerinde Mânevî Unsurlar”, Fuzûlî Kitabı 500.
Yılında Fuzûlî Sempoyumu Bildirileri, ss. 141-146. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire İşleri Başkanlığı Yayınları 37.
Tarlan, Ali Nihat. 2011. Fuzûlî Dîvânı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
Tok, Fatih. 2021. "Hz. İbrâhim'in Halîlullah Olması", Hz. İbrâhim ve Tevhid Mücadelesi, Ed. Atilla Yargıcı - Mahmut Öztürk, İstanbul: Ensar Yayınları.
Tunç, Semra. 2005. "Dîvân Şiirinde Hz. İbrâhim ve Ades (Mercimek) Kıssasına Dair", Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 17, 123-131.
Uçar, Melike. 2006. Klasik Türk Şiirinde Peygamberler, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
Uludağ, Erdoğan. 2021. "Tip ve Kişilikler Açısından Fuzûlî Dîvânı", Atatrük Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 70, Ocak 2021. 149-224
Uludağ, Süleyman. 2002. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Yaraşır, Ömer. 1990. Fuzûlî'nin Türkçe Gazellerinde Dinî-Tasavvufî Mefhumların Tahlili, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
Yavuz, Yusuf Şevki-Zeki Ünal. 1993. "Cebrâil". ss. 202-204 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C.7, İstanbul: TDV Yayınları.
Yeniterzi, Emine. 1996. Dîvân Şiirinde Na't, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları