TÜLÜ DOKUMALARIN GENEL ÖZELLİKLERİ VE BİR KOLEKSİYON ÖRNEĞİ

Öz Yaylak-kışlak hayat tarzı sürmüş olan Türk kültürünün eserleri arasında gösterilen havlı dokumaların üretiminde hayvan postlarından esinlenildiği ve suni post görünümlü olan tülülerin halıya geçişte ilk adım olduğu düşünülmektedir. Yaz aylarında hayvanlarıyla yaylalara çıkan Yörükler, toplandığında az yer kaplayan ve hafifliği nedeniyle kolay taşınabilen tülüleri çok geniş kullanım alanlarında değerlendirmişlerdir. Tülüler, tıpkı halı gibi atkı, çözgü ve hav sisteminden oluşurlar. Halıdan farklı olarak hav (ilme) sıralarının arasında geniş düz dokuma alanları yer alır. Tülü dokumalarda eğrilmiş veya eğrilmemiş yün ipliklerin yanı sıra işlenmemiş tiftik de kullanılır. Toplumların kültürlerinin korunarak nesilden nesile aktarımında koleksiyonlar büyük önem taşırlar. Türk kültürünün bir parçası olan tülüler, yakın tarihe kadar ticari değer taşımadıklarından, ve koleksiyoncular tarafından geç fark edilmişlerdir. Oysaki tülüler yalın anlatım biçimleri sayesinde geleneksel olduğu kadar çağdaş bir görünüme sahiptirler. Kendi yöresinde kullanım alanı bulamayan tülüler bu özellikleri sebebiyle ABD, Kanada ve Avustralya gibi birçok yabancı ülkeden yoğun talep görmektedir. Tülü dokuma tekniği ile motiflerin yerine dokunun ön planda olduğu grafik görüntüler ortaya çıkmaktadır ve bu da günümüz iç mekân tasarımında moda olan bir anlayıştır. Yurdumuzdaki tülü dokumacılığı ve satışı yurt dışından gelen talebe rağmen, her geçen yıl daha da azalmaktadır. Geçmişte Anadolu’nun hemen hemen bütün yörelerinde tülü dokunurken bugün sadece Sivas Yıldızeli, Balıkesir İvrindi, Kütahya Simav, Aksaray Sultanhanı, Konya ve Malatya’da az sayıda tülü dokunmaktadır. Bunun başlıca nedeni, Türkiye’de üretim yapan firmaların, Pakistan, Çin ve iran gibi el dokumacılığı ile tamirini çok ucuza yapan ülkelerdeki firmalar ile fiyat farkından dolayı rekabet edememeleridir. Kaliteli hammadde ve dokuyucu bulmakta çekilen zorluklar da bu durumun oluşmasında etkilidir. dokunmuş tülülerin çoğu kullanım sonucunda yıpranarak yok olmuştur. Bu durum göz önüne alındığında geçmiş ile gelecek arasında bağ kuran değerlerin elde kalanlarının kayıt altına alınması, korunması ve saklanması kültürel sürekliliğin sağlanabilmesi için daha önemli hale gelmektedir. Yapılan çalışma kapsamında 1983 yılından beri halı imalatı ve ihracatı ile uğraşan Vardarsuyu Ailesi’ne ait tülü koleksiyonunda yer alan dokumalardan seçilenler incelenmiştir. Örnekler için gözlem fişleri doldurularak, hammadde, boyut, hav uzunluğu, renk ve kompozisyon gibi özellikleri kayıt altına alınmıştır. Ayrıca incelenen tülülerin fotoğrafları çekilmiş, ölçekli çizimleri yapılmıştır. Bu çalışma ile koleksiyonda yer alan tülüler hakkında elde edinilen bilgilerin yazılı hale getirilerek dokuma literatürüne kazandırılması, ileride dokunabilecek yeni örnekler için kaynak oluşturulması ve böylece dokuma kültürünün gelecek nesillere aktarılmasına katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kültür, geleneksel dokumalar, halı, tülü, tiftik

PDF

___

ACAR, S. ve E. TOSUN, (2017), “Karapınar Tülüleri ve Günümüzdeki Durumu”, Kesit Akademi, Y. 3, S. 8: s. 84-97.
ANONİM, (1998), “Tülü Halıları-Karapınar Yöresinin El Dokuması Halıları”, Vizyon Dekorasyon, İstanbul: Ünal Ofset A.İ., S. 27: s. 100-101.
ARSLAN, Sevim, (1996), “Halı Sanatına Özgün Bir Yaklaşım: Tülü”, Sanatsal Mozaik, Y. 1, S. 12, s. 64-66, Cem Ofset.
AYTAÇ, (2001), “Karapınar Tülü Dokumalarında Yanış”, 26-27 Ekim 2000, Karapınar Sempozyumu Bildirileri, Konya, s.409-428.
BALPINAR ACAR, Belkıs, (1982), Kilim-Cicim-Zili-Sumak Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul: Eren Yayınları.
BEGİÇ, H. Nurgül, (2016), “Orta Asya’dan Küçük Asya’ya Geleneksel Bir Sembol; Kepenek”, ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 7, S. 2, s. 44-62.
CUMHURİYET, (1998), Kültür Servisi, Modern Sanat İle Tülü Halılarının Örtüşmesi, 10 Mart Salı, s. 12.
ÇAKMAKTEPE, Mehmet Fatih, (2011), Sivas İli Merkez ve Bazı İlçelerinde Bulunan Tülü Dokumaları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı, El Dokumaları ve Örgüleri Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
ÇOLPAN, G. ve D. ATİŞ, (2018), “21. Yüzyıl Balıkesir Yüncü Kilimlerinin ÖzellikleriThe Features of the 21st Century Yüncü Rugs of Balıkesir”, ZfWT, V. 10, N. 3: s. 337- 353.
EDGÜ, Ferit, (1989), Karapınar Tülü Halıları, İstanbul: Ada Yayınları.
ERDMANN, Kurt, (BTY), Der Türkische Teppich Des 15. Jahrhunderts/ 15. Asır Türk Halısı, (Çeviren: H. Taner), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 715, Maarif Basımevi.
ETİ, Erol, (1987), “Karapınar Tülü Halıları”, Türkiyemiz, Y. 17, S. 52: s. 2-6, İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
GÖRGÜNAY, Neriman, (2005), Düğümlü Halının Öncüsü Geve/Tülü ve Benzeri Dokumalar, 1. Baskı, İzmir: Güneş Ofset.
GÜNDÜZ, İbrahim, (1980), Bütün Yönleriyle Karapınar, Konya: Karapınar Belediyesi Yayınları.
HAZLEDINE, Anthony, (2008), “First Among Equals”, Hali, Issue 156, Summer, London, UK: Hali Publications, Issue 156: s. 91-95.
HİDAYETOĞLU, H. Melek, (1999), Karapınar Tülü Dokumaları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
HİDAYETOĞLU, Melek, (2013), “Karapınar Konya Yöresinde Dokunan Yamçı Tülüler”, Akdeniz Sanat Dergisi, 2 (4).
İSLİMYELİ, Nüzhet, (1976), Sanat Terimleri Ansiklopedisi, C. I-II, Ankara: Ankara Sanat Yayınları.
ÖNDER, Mehmet, (1995), Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 341, Sanat Dizisi: 46.
SABAHI, Taher, (1997), Tülü, Tappei a pelo lungo dell’ Anatolia centrale, Torino: CATO Editore.
SOYSALDI, Aysen, (2016), “Üsküp ve Çevresinde Tespit Edilen Kilim ve Diğer Yaygı Örnekleri”, Azərbaycan Xalçaları, C. VI, N.19.
TONUS, E. ve H. KAYNAR, (2018), “Sivas Tülüce Dokumalarının Yaşatılması Çalışmaları ve Örnekleri”, 20-25 Mart 2018, 5. Uluslararası Türk Kültür ve Sanatlarını Tanıtma Çalıştayı ve Sempozyumu, Tiflis, Gürcistan, s. 57-61.
TÜRKÇE SÖZLÜK, (1974), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara: Bilgi Basımevi, S. 403: s.501.
VARDARSUYU, Celaleddin, (2009), Tulu,Tüylü,Tuylu, http://www.turklider.org/TR/Edit Module.aspx?tabid=1752&mid=14611&ItemID=13736&ItemIndex=11, Erişim Tarihi: 21.10.2018. http://www.selmagurbuz.com/biyografi, Erişim Tarihi: 20.11.2018.
AYTAÇ, Bayram, 1966 doğumlu, İlkokul Mezunu, Tülü Onarımcısı, Aytaç Tülü Dünyası, 17.05.2018 tarihli görüşme Babıali Çarşısı, İstanbul ve 04.10.2018 tarihli görüşme, Merkez, Aksaray.
VARDARSUYU, Ezgi, 1984 doğumlu, İTÜ İç Mimarlık ve İehir Bölge Planlaması Bölümü mezunu, Selam Carpet&Home kurucu ortağı ve tasarımcı, 19.07.2018 tarihli görüşme, Nişantaşı, İstanbul.
VARDARSUYU, Mustafa, 1983 doğumlu, Rochester Institue of Technology (NY) Interior Design mezunu, Selam Carpet&Home kurucu ortağı, 24.08.2018 tarihli görüşme, Nişantaşı, İstanbul.
Makalede incelenen örneklerin fotoğrafları, çizimleri ve kaynak kişiler ile yapılan görüşmelerin ses kayıtları Naime Didem Öz arşivinde bulunmaktadır.