İŞLEVLERİ AÇISINDAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE SAĞALTMA: DİVANÜ LÛGAT-İT TÜRK’TEN GÜNÜMÜZE

Öz Bir toplumun örgütlenmiş sistemleri olan kurumlarına bakmak, toplumu ve onun ürettiği kültürel ortamı çözümleyebilmek için oldukça önemlidir. Toplumsal işbölümünün bir sonucu olan uzmanlaşmanın ve bunun getirdiği sistemleşmenin sağaltma kurumu bağlamında Türk kültüründe yaklaşık olarak XI. yüzyıldan bu yana varlığını sürdürdüğünü söylemek mümkündür. Çalışmada, içinde halkbilimi unsurlarına yer veren ve yazıldığı dönem ve öncesi hakkında önemli bilgiler aktaran Divanü Lûgat-it-Türk örneklem olarak seçilmiş, adı geçen eserde yer alan sağaltma pratikleri “işlevselci yaklaşım” bağlamında değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonunda sağaltma işlemlerinin eski Türk inanç ve uygulamalarında sistemleşmiş bir yapıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte sağaltma pratiklerinin Anadolu’daki yansımaları da incelenmiştir. Divanü Lûgat-it-Türk’ten hareketle sağaltma uygulamalarının Türk kültürü içindeki yerinin, öneminin ve iĢlevlerinin saptanmaya çalıĢıldığı bu makalede sağaltma yöntem ve teknikleri toplumsal ihtiyaçlardan doğan “sosyal bir kurum” olarak değerlendirilmiştir. işlevleri açısından sağaltma uygulamalarına bakıldığında söz konusu pratikleri düzenleyen ve yöneten aktörün bağlamında halk hekimi olan, bağlamında yönetici olan, bağlamında bilge öğretici olan kamlar olduğu görülmüştür. Belli bir sisteme sahip olup kamların görev alanı içinde yer alan sağaltmaların Türk kültürünün temel ihtiyaçlarını karşılayan bir yapı gösterdiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda “sağaltma” kavramı, halk hekimliğinin kullanım alanından genişletilerek kamlar etrafında toplanan bazı uygulamalar için de kullanılmıştır. Sonuç olarak çalışmada, yaklaşık olarak XI. yüzyılda kam ve benzeri aktörler temelinde şekillenen sağaltma uygulamalarının dönemin belli ihtiyaçlarına cevap verdiği; Divanü Lûgat-itTürk’ten günümüze değin kamlık kurumu temelinde oluşan sağaltımın sosyal, ekonomik, biyolojik ve kültürel anlamda toplumun temel ihtiyaçlarını karşıladığı sonucuna ulaşılmıştır.

___

  • AYAĞAN B.F., H. M. Äbjanov, İ. A. İSİN, (2011), “Qazaqhandığı Tarihı Qurıluvı, Örlevi, Quldıravı”, Almatı.
  • Aqjoltay Ağıbay Batır.(2002). Almatı.
  • BEKMAHANOV E. (1992), Kazahstan v 20-40 godı XIX veka. İzd. 2-oe. Alma-Ata, (Pervoe izdaniye bılo v 1947 godu), s. 197.
  • KENESARI, Qasımov. (1996).Bastağan Qazaqtardıñ Ult-Azattıq Qozğalısı (Qujattar Jiynağı). Almatı.
  • KENESARI, Navrızbay. (1996).Tarihi jırlar. 3-Tom. Almatı.