MASALDAN ROMANA HİKÂYE ANLATICILIĞI: ANLATICI SESİ, AÇIKLIĞI VE GÜVENİLİRLİĞİ

Öz Anlatımın bir parçası olan romanlar, masallar ve destanlarla toplumun deneyimi aktarılırken anlatıcılar aracılığıyla dış dünya yeniden yorumlanır. Bununla birlikte, edebî türlerle yeniden yorumlanan dünyanın sözlü ve yazılı kültürde aynı şekilde algılanmadığı düşünülür. Sanatın sözlü kültürde toplumsal devamlılığa ya da sürekliliğe hizmet ettiği, buna karşılık modern toplumda toplumsal olayların otoritelerin etkisiyle değişime uğradığı ve karmaşayı temsil ettiği ileri sürülür. Sözlü kültürde bilgi, bireysel bir deneyim olmayıp toplumsal bir olgu olarak görülmüş ve anlatıcının deneyimiyle yayılmıştır. Anlatıcı, ilk metinlerde herkes adına konuşan “sözcü”dür. Modern toplumda insanlığın dış dünyayı algılama biçimi değişmiş, sözlü kültürün sabit yasaları terk edilmiş ve toplumsal karmaşa anlatıyı da etkilemiştir. Bu nedenle sözlü kültür ürünlerinde her şeyi bilen, her yerde olan ve hikâyeyi bölerek sesini duyurmaya çalışan anlatıcılar ya da bunların algılayış biçimleri (bakış açısı) vardır. Hikâyeye müdahale etmeyen ve göstermeye dayalı bir anlatıma sahip modern dönemin anlatılarında ise -bütünüyle kaybolmamakla birlikte- anlatıcılar geri planda kalmış, tipler yerine karakterler dikkat çekmeye başlamıştır. Bu çalışmada sözlü kültür ile modern kültür, anlatıcıların metinlerde konumlanma biçimi noktasında karşılaştırılmıştır. Peyami Safa’nın Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1949) romanıyla Papağan1 adlı masal bu karakteristik farklılıkları belirlemek amacıyla seçilmiştir. Metinlerde anlatıcının dönüşümüyle birlikte ifade olanaklarının değiştiği ve bunun dönemlere özgü (tipik) yapıları açığa çıkardığı tespit edilmiştir. Anlatıcıların metinlerde konumlanma biçimi, yazarın metinle mesafesini, konuşan ve gören kişi ayrımını, metnin güvenilirliğini ya da açıklığını belirlemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Masal, , Roman, , Anlatıcı,

PDF

___

ASLAN, Ferhat (2011), “İstanbul’da Bir Sene Birinci Ay Tandırbaşı Adlı Kitapta Yer Alan Masalın Performans Teoriye Göre İncelenmesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (TUDED), İstanbul Üniversitesi, C. 44, S. 44, s. 83-140.
AZADOVSKİ, Mark (2002), Sibiryadan Bir Masal Anası, (Çev. İlhan Başgöz), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
BAŞGÖZ, İlhan (1988), "Masalın Anlatıcısı", Masal Araştırmaları/Folktale Studies I, İstanbul, s. 25-29.
BOOTH, C. Wayne, (2012), Kurmacanın Retoriği, (Çeviren Bülent O. Doğan), İstanbul: Metis Yayınları.
BORATAV, N. Pertev, (1992), Az Gittik Uz Gittik: Türk Masalı Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Adam Yayınları.
CHATMAN, Seymour, (2008), Öykü Ve Söylem: Filmde Ve Kurmacada Anlatı Yapısı, (Çeviren Özgür Yaren), Ankara: De Ki Basım Yayım.
ÇOBANOĞLU, Özkul (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği Ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları.
DERVİŞCEMALOĞLU, Bahar, (2014), Anlatıbilime Giriş, İstanbul: Dergâh Yayınları.
JAHN, Manfred, (2015), Anlatıbilim: Anlatı Teorisi El Kitabı, (Çeviren Bahar Dervişcemaloğlu), 2.b İstanbul: Dergâh Yayınları.
KIRAN, A. ve Z. KIRAN, (2011), Yazınsal Okuma Süreçleri: Dilbilim, Göstergebilim Ve Yazınbilim Yöntemleriyle Çözümlemeler, 4.b, Ankara: Seçkin Yayınları.
MORAN, Berna, (2015), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1: Ahmet Midhat’tan Ahmet Hamdi Tanpınar’a, 28.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
ONG, J. Walter, (2013), Sözlü Ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, (Çeviren Sema Postacıoğlu Banon), 4.b, İstanbul: Metis Yayınları.
PARLA, Jale, (2015), Don Kişot’tan Bugüne Roman, 13.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
RICOEUR, Paul, (2012), Zaman Ve Anlatı 3: Kurmaca Anlatıda Zamanın Biçimlenişi, (Çeviren Mehmet Rifat), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
SAFA, Peyami, (2016), Matmazel Noraliya’nın Koltuğu, 32.b, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
SAKAOĞLU, Saim (2002), Gümüşhane Ve Bayburt Masalları, Ankara: Akçağ Yayınları.
SPRANGER, Eduard, (1964), “Romanda Ruhbilimsel Açı”, (Çeviren Kâmuran Şipal), Türk Dili (Roman Özel Sayısı), C. XIII, S.154, s. 387-403.
STERNBERG, Meir, (2011), “Reconceptualizing narratology. Arguments for a Functionalist and Constructivist Approach to Narrative”, Enthymema, Tel Aviv University, N. 4, p. 36-50.
YÜCEL, Tahsin, (1979), Anlatı Yerlemleri (Kişi-Süre-Uzam), İstanbul: Ada Yayınları.