BİR EPİK KAHRAMAN: MANAS’IN YOLDAŞI ALMAMBET

Toplumların kimlik ve aidiyet bilinci kazanmasında önemli işlevler üstlenen kaynaklardan biri de destanlardır. Kahramanlık çağının değerlerini temsil eden olağanüstü bahadırların düşmanlarıyla giriştiği mücadeleleri esas alan destanlar, esasen milletlerin sözlü tarihlerini, kültürel yapılarını yansıtması bakımından son derece önemlidir. Türk destancılık geleneğinin başat anlatılarından Manas destanı da Kırgız Türklerinin kültürel kimliğini şekillendiren en önemli kültür hazinesidir. Söz konusu destan, tip ve motif zenginliği bakımından da dikkati çekmektedir. Özellikle kahraman Manas’ın epik macerasında onunla birlikte mücadele eden kırk yiğit, kahraman için vazgeçilmez bir değere sahiptir. Her biri farklı hususiyete sahip kırk yiğit arasında, merkezî kahraman Manas’ın en yakınlarından biri olan Almambet'in önemli yeri bulunmaktadır. Destanda tıpkı Manas gibi, biyografisine yer verilen kahramanlardan biri olan Almambet gerek sahip olduğu üstün vasıfları gerekse epik hikâyedeki rolü bakımından destanın önde gelen figürlerinden birini teşkil etmektedir. Destanın çeşitli varyantlarında Almambet’in epizodu yer almaktadır. Bu epizot, destanın İslam idealini vurgulayan önemli epizotlardan biri kabul edilmektedir. Zira Almambet, İslamiyet için kendi yurdunu terk etmektedir. Bu çalışmada destanın merkezî kahramanı Manas’ın en önemli yoldaşı Almambet'in kimliği, özellikleri ve destandaki rolü üzerinde durulacaktır. Destanın bütün varyantlarında karşımıza çıkan Almambet'in kimliği ve tipolojik özelliklerinin tespit edilmesi, tarihî ve destani şahsiyetinin incelenmesi, destan kahramanlarının tipolojik özelliklerini esas alan araştırmalara önemli bilgiler sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kırgız, Folklor, Destan, Manas Destanı, Almambet.

Keywords:

Kırgız, Folklor, Destan, Manas Destanı, Almambet.,

PDF

___

Akmataliyev vd. 2016. Er Eşim-Makal-Lakaptar. El Adabiyatı Seriyası 13. Tom. Bişkek: Print Ekspress.
Aliyev, S. 1995. Cayçı. Manas Entsiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 195.
Botoyarov, K. 1995. Kırk Çoro. Manas Entsiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 379.
Caynakova, A. 1995. Aruuke, Manas Entsiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 99.
Caynakova, A. ve A. Boronov 1995. Külçora. Manas Entsiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 361-363.
Çakır, E. 2017. Satuk Buğra Han Tezkiresi Üzerine Halk Bilimsel Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çeribaş, M. 2012a. Kırgız Türklerinde Manasçılık Geleneği ve Manasçılar. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Çeribaş, M. 2012b. Manas Destanı’nın Sagımbay Orozbakov Varyantında Aidiyet Duygusu ve Türk Kimliği. Türk Dünyası Araştırmaları. S:196. 201-228.
Çeribaş, M. 2013. Kırgız Türklerinin Mitlerinde ve Efsanelerinde Olağanüstü Varlıklar, Bu Varlıklara Dair Anlatmalar ve İnanmalar. Bengü Bitig Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. 173-200.
Çeribaş, M. 2021. Türk Dünyasında Halk Bilimi Çalışmaları. Halk Bilimi El Kitabı. Ed. M. Aça. 4. Basım. Ankara: Nobel Yayınları. 85-109.
Çöloğlu, R. 2021. Cusup Mamay’ın Toltoy Destanı İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Niğde Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Duymaz, A. 1997. Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Eden, J. 2019. Warrior Saints of the Silk Road: Legends of the Qarakhanids. Leiden: Brill.
Jirmunskiy. V. M. 2011. Türk Kahramanlık Destanları I.- II. bölüm. çev. M. İsmail, H. Arslan- Erol. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kara, D. 2010. "Kalmak": The Enemy in The Kazak And Kırghız Epic Songs. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 632, 167-178.
Kayhan, Ş. 2005. Manas Destanının Tarihî Tabakaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
Köprülü, M. F. 2016. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
Mamırov, M. 2017. Manas Eposunun Tarıhıy Tamırlarınan. Klassikalık İzildöölör. 2.Tom Manas: Tarıh, Genezis, Tipologiya. Bişkek: Print Ekspress. 431-464.
Manas 1986. Manas: Sayakbay Karalayevdin Variantı Boyunça. II. Kitep. Tüz. S. Musayev-M. Mukasov. Frunze: Kırgızstan Basması.
Manas 1995. Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu: Sagımbay Orozbakovdun Variantı Boyunça I-Kitep. Bişkek: Kırgızstan Basması.
Manas 2006. Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu: Sagımbay Orozbakovdun Variantı Boyunça VI-Kitep. Bişkek.
Manas 2014. Manas, Kırgız Elinin Baatırdık Eposu: Sagımbay Orozbakovdun Variantı Boyunça VIII-IX. Kitep. Bişkek.
Mukasov, M. 1995. Averden. Manas Entsiklopediyası I. Tom. Bişkek. 32-33.
Mukaşeva, K. 1995. Sarala. Manas Entsiklopediyası II. Tom. Bişkek.178-179.
Musayev, S. 1995. Manastın Syüceti. Manas Entsiklopediyası II. Tom. Bişkek. 5-65.
Musayev, S. 2004. Sagımbay Orozbak Uulu. Kırgız Adabiyatının Tarıhı. 2.Tom. Bişkek. 194-266.
Ocak, A. Y. 2010. Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Orazbakova, C. 1995. Manas Destanındaki Atların Tipleri. Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni. Ankara: AKM Yayınları.
Orozobaev, M. 2014. Kırgızcadaki İslam Öncesi Geleneksel İnanç ve İnanışlarla İlgili Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özkan, İ. 2013. Abdülkerim Satuk Buğra Han Destanı. Bengü Bitig. Dursun Yıldırım Armağanı. Ed. B. Gül, F. Ağca, F. Gökçe. Ankara: Öncü Kitap. 467-488.
Reichl, K. 2011. Türk Boylarının Destanları. Çev. M. Ekici. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Roux, J. P. 2002. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. A. Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Saaliyeva, D. 1995. Közkamandar. Manas Entsiklopediyası I. Tom. Bişkek. 333-334.
Sarıpbekov, P. 1995a. Almambet. Manas Enstiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 81-83.
Sarıpbekov, P. 1995b. Azizkan. Manas Enstiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 41.
Temur, N. 2011. Folklor ve İdeoloji: Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Politikaları ve Çalışmaları 1917-1958, Ankara: TKAE Yayınları.
Temur, N. 2012. Manas Destanı’ndaki Tipler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Berikan Yayınları.
Tölöyev, C. 1995. Aykoco. Manas Enstiklopediyası. I. Tom. Bişkek. 43-44.
Useev, N. 2017. Manas Eposu cana Orhon-Yenasay Cazma Estelikteri: Tildik Okşoştuktar menen Kaarmandar Paralleli. Bişkek.
Useev, N. 2019. Manas Destanı’nda Yer Alan Almambet ve Kül Çoro İsimli Kahramanlar ile Tarihte Yaşamış Tunyukuk ve Küli Çor Arasındaki Benzerlikler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 48, 115-138.
Yıldırım, S. 2015. Kazakların Dariyğa Kız Destanı. Ankara: Kalem Kitap. Dr. Öğr. Üye. Serdar ŞİMŞEK 150
Yıldız, N. 1995. Manas Destanı W. Radloff ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yıldız, N. 2017. Manas Destanı’nda Dinî Şahsiyetin Efsanevi Şahsiyete Dönüşmesi: Ebu Nasır Samanî’den Aykoco’ya. Millî Folklor. S. 115. 119-132.
Yılmaz, M. 1999. Manas Destanı’nın Epik Kurallara Göre İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.