BAHRÎ MEMLÛKLER DÖNEMİ’NDE ADLİYE SARAYLARI

Öz Bahrî Memlûkler Dönemi bazı İslâmî kurumların sistemleştiği ve olgunlaştığı bir dönemdir. Bu dönemde adliye sarayları da sistemli ve gelişmiş birer müessese olarak karşımıza çıkmaktadır. Bahrî Memlûklerde adliye sarayı olarak kullanılan mekânlar sırasıyla Dârü‟l-Adl, Eyvân ve Eyvânü‟l-Kebîr‟dir. Bahrî Memlûklerde ilk adliye sarayı inşa edilmeden önce hukukî meselelere Sâlihiyye Medreseleri ve Bâbu‟d-Dihlîz‟de bakılmıştır. Daha sonra Baybars tarafından ilk adliye sarayı olan Dârü‟l-Adl yaptırılmıştır. Eyvân‟ın inşa edilmesinin ardından adliye sarayı olarak burası kullanılmaya başlanmıştır. İlerleyen süreçteyse Eyvân yıktırılarak yerine daha büyük ve fonksiyonel bir adliye sarayı olan Eyvânü‟l-Kebîr yaptırılmıştır. Adliye sarayları sadece davaların görüşülüp karara bağlandığı yer olmayıp aynı zamanda resmî olarak tahttan çekilmenin gerçekleştiği mekân, sultanla görüşmeye gelen misafirlerin kabul edildiği yer gibi fonksiyonel özelliklere sahip bir müesseseydi. Ayrıca adliye sarayları meşru yönetimin sembolü olmuştur. Bu makalede, kaynaklarda yer alan bilgilerden hareketle Bahrî Memlûkler döneminde adliye sarayı olarak kullanılan mekânları tespit ettik. Bu dönemde, ilk adliye binası inşa edilmeden önce adlî ve dinî meselelerin çözüme kavuşturulduğu mekânların nereler olduğunu belirttik. Bunun yanı sıra inşa edilen ilk adliye binasını, ilerleyen süreçte kullanılan diğer adliye binalarını ve bu binalardaki değişim ve gelişimleri gösterdik. Ayrıca Bahrî Memlûkler Dönemi‟nde bulunan adliye binalarının fonksiyonları ve önemine de işaret ettik.

Anahtar Kelimeler:

Adliye Sarayları, Bahrî Memlûkler, Sâlihiyye Medreseleri, Bâbu‟dDihlîz, Dârü‟l-Adl, Eyvân

PDF

___

İbn Abdüzzâhir (1976). el-Kâdî Muhyiddin, er-Ravz el-Zâhir fî Sîret el-Melik el-Zâhir (Tah. Abdülaziz el-Huveytır), Riyad: www.moswarat.com.
ATAR, Fahreddin (2003). “Mahkeme”, İslâm Ansiklopedisi (TDV), Ankara, C. XXVII, s. 338-341.
AYAZ, Fatih Yahya (2008). Türk Memlükler Döneminde Saray Ağalığı-Üstâdarlık (1250-1382), İstanbul: İFAV.
BERKİ, Ali Himmet (1962). İslâm Şeriatinde Kaza (Hüküm ve Hakimlik) Tarihi ve İftâ Müessesesi, Ankara: Yargıçoğlu Matbaası.
İbnü‟l-Esîr (1987). İslâm Tarihi (Trc. Ahmet Ağırakça), C. XI, İstanbul.
HUMPHREYS, R. Stephen (2004). İslam Tarih Metodolojisi-Bir Sosyal Tarih Uygulaması (Çev. Murtaza Bedir, Fuat Aydın), İstanbul: Litera Yayıncılık.
EL-KALKAŞANDÎ, Ebû el-„Abbâs Ahmed b. „Ali (1914). Subh el-‘Aşâ fî Sınâ’at elİnşâ, C. IV, Kâhire: el-Matbaa el-Emîriyye.
KUŞÇU, Ayşe Dudu (2013), Eyyûbî Devleti Teşkilâtı, Ankara: T.T.K.
el-Makdisî, el-Allâme Merî‟ el-Keremî el-Hanbelî Merî‟ bin Yusuf el-Kerumî (2012). Nüzhetü’n-Nâzirîn fî Târih min Veliyy Mısra min Hülefâ ve es-Selâtîn, Tah: Abdullah Muhammed el-Kenderî, Kuveyt: Dâru‟n-Nevâdîr.
EL-MAKRÎZÎ, Takiyy ed-Dîn Ahmed b. „Ali (1998). el-Mevâ‘iz ve el-İ‘tibâr bi Zikr elHıtat ve el-Âsâr, (Tah. Muhammed Zeynuhum-Medîha eş-Şerkâvî), C. III, Kâhire: Mektebe Medbûlâ.
MEZ, Adam (2000), Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti-İslâm’ın Rönesansı, Çev. Salih Şaban, İstanbul.
NİELSEN, Jorgen S. (1985). Secular Justice in an Islamic State: Mazâlim under the Bahrî Mamlûks, 662/1264-789/1387, İstanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut.
TABÂTABÂÎ, Hüseyin Müderrisî (1365). “Dîvân-ı Mezâlim”, Ferheng-i Îrân-zemîn, XXVII, Tahran.
TYAN, Emile (1960). Histoire de L’organisation Judiciaire en Pays D’islam, Leiden: E. J. Brill.
ES-SALLÂBÎ, Ali Muhammed Muhammed (2014). Asru’d-Devleti’z-Zengiyye, elMansûra: Mektebe Feyyâz.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara: T.T.K. Basımevi.
YALTKAYA, M. Şerefüddin (2000). Baybars Tarihi-Al-Melik-Zahir (Baybars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi, Ankara: T.T.K Basımevi.
YENİÇERİ, Celal (2004). “Mezâlim”, İslâm Ansiklopedisi (TDV), Ankara, C. XXIX, s. 515-518.
EZ-ZÂHİRÎ, Halil b. Şâhin (1894). Kitâb Zubde Keşf el-Memâlik ve Beyân et-Turuk ve el-Mesâlik (Tah. Paul Ravaisse), Paris: el-Matbaa el-Cumhûriyye.