ANTALYA AĞIZLARINDA DUA ve BEDDUALAR

Öz Kuşaktan kuşağa nesilden nesile aktarılan dua (~alkış (alka- “övmek, methetmek”)) ve beddualar (~kargış (karga- “beddua etmek”)), Türk kültür hayatının maddi ve manevi değerlerini içinde barındıran özlü sözlerden, kalıp ifadelerden oluşur. Zaman ve mekâna göre, kullanılışları itibariyle değişik şekiller almış, yeni tarzlara bürünmüş olsa da dua, Allah’a (cc.) yalvarma, yakarış için söylenen dinî metin, beddua ise sevilmeyen birinin kötü bir duruma düşmesini Allah’tan (cc.) canı gönülden isteme/yakarma olarak tanımlanır. Dualar sağlık, sevinç, neşe, uzun, huzurlu, hayırlı bir ömür, ahirette nimetler ve iyilikler ihsan etmesi vb. için edilen iyi temennilerden/dileklerden oluşurken beddualar ise hastalık, nefret, düşmanlık, kin, öfke, zorluk, güçsüzlük ve ölüm vb. içerikli kötü temennilerden/dileklerden oluşmaktadır. Anlam bakımından dua ve beddualara bakıldığında dualarda olumlu, beddualarda ise olumsuz duygular ön plandadır. Her iki olumlu ve olumsuz duyguda da “Allah’a tevekkül edip O’na havale etme” durumu söz konusudur. Türk kültür hayatına ait, duygu, düşünce ve hayalleri daha etkili bir şekilde ifade etmeye yarayan bu halk mahsulü özlü sözler, dilde kaybolmuş veya kaybolmaya yüz tutmuş bazı kelimeleri ve anlamları tespit etme ve diriltmede önemli bir yere sahiptir. Antalya ağızlarında kullanılan sözlü anlatımın önemli bir türü olan dua ve beddualarda da Standart Türkiye Türkçesindekilerle ortak özellikler taşımakla birlikte, yapı ve anlam bakımından konuşulduğu bölgeye has bazı orijinal özellikler taşımaktadır. Bu bağlamda dua ve beddua konulu tarafımızdan yapılan metin ve kelime derlemelerinde Türkiye Türkçesi ağızlarına katkı sağlayacak pek çok eskicil (~arkaik) kelimeler de tespit edilmiştir. Bu çalışmada, dua ve beddualar ilkin anlam bakımından tasnif edilmiş, sonrasında yapı bakımından incelenmiş ve sayısal veriler ışığında Antalya ağızlarında dua ve bedduaların kullanımı hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

antalya ağızları, dua, beddua

PDF

___

AKALIN, L. Sami, (1990), Alkışlar Kargışlar, Ankara: Kültür Bakanlığı.
AKALIN, L. Sami, (1990), “Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar ve Kargışlar”, Çıldır Âşık Sempozyumu, (2000) Ankara.
ARTUN, Erman, “Günümüz Adana Âşıklık Geleneğinde Alkış-Kargış” (Bu makale, http:// turkoloji.cu.edu.tr/ CUKUROVA/sempozyum/semp_3/artun.php sitesinden alınmıştır (Erişim tarihi: 20.05.2019; 15: 15))
BAYNİYAZOV, A.- Koç, K.-Başkapan, V., (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
BULUT, Serdar, (2016), “Türkiye Türkçesi Ağızları ile Kıbrıs Türk Ağızlarında Ortak Kullanılan Kalıp Sözlerden Hayır Dualar ve Beddualar”, Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 4, S 24, s. 298-308.
CLAUSON, S. Gerhard, (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford University Press.
ÇAĞBAYIR, Yaşar, (2007), Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ÇEVİK, Mehmet, (2015), “Bedduanın Estetik İfadesi: Manilerde Kargışlar”, Türkbilig, 1- 21.
Derleme Sözlüğü (1963-1982), Cilt I-XI, Ankara: TDK Yayınları.
DİLÇİN, Cem, (1991), Mes’ūd bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahar (İnceleme-Metin- Sözlük), Ankara: TDK Yayınları.
Drevnetyurkskiy Slovar, (1969), Redaktörleri: V. M. Nadelyayev-D. M. Nasilov-E. R. Tenişev-A. M. İçerbak, Akademija Nauk SSSR, Institut Yazykoznanija, Leningrad.
DUYMAZ, Ali, (2017), “Sihir İiirlerinin Bir Türü Olarak Alkışlar”, Millî Folklor, 45: 15- 21.
EROL, H. Arslan, (2019), “Kilis Ağızlarında Yapı ve Anlam Bakımından Dua ve Beddualar”, Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı, Konya: Kömen Yayınları.
ERSÖZ, Serpil, (2011), “Türkiye Türkçesinin Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri ve Cümle Yapıları Arasındaki İlişki”, Turkish Studies Dergisi, 6 (1): s. 1084- 1100.
ERSÖZ, Serpil, (2014), “Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XIV/2, s. 29-46.
GÜLSEVİN, Gürer-Erdoğan Boz, (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
GÜNER, Gürer, (2015), “Alkış “Dua” ve Kargış “Beddua” Kelimelerinin Etimolojisi Üzerine, 7. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyum Bildirileri, Elazığ.
GÜZEL, Abdurrahman, (2008), “Dede Korkut Hikâyeleri Bağlamında Dua”, Turkish Studies Indernational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Voluma 3/2 Spring, s. 438-446.
HARMANCI, Meriç, (2012),“Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23: 1-17.
KALAFAT, Y.-Beyatlı, N. Y. (2011), Türk Kültürlü Halklarda Alkışlar Kargışlar, Ankara: Berikan Yayınevi.
KARAHAN Leyla, (2004), Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991), C. I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KAYA, Emel, (1968), Van Bedduaları, TFA, XI, 231, 10.
KAYA, Doğan, (1997), “Dualar ve Beddualar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 4, Sivas, 1997, s. 99-121.
KAYA, Doğan, (2001), Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
KESKİN, Ahmet, (2018), Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Bed-dualar/Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
KESKİN, Ahmet, (2019), “Alkışların (Dua/İyi Dilek) ve Kargışların (Beddua/Kötü Dilek) Terim, Tanım ve Tasnif Problemlerine Bağlam Merkezli Bir Yaklaşım”, The Journal of Academic Social Science Studies, Number: 74, p. 205-220, Spring.
KORKMAZ, Zeynep, (1958), “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek İle Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Deneme”, TDAY, Belleten, Ankara: TDK Yayınları, s. 41-68.
KORKMAZ, Zeynep, (1968), “-ası/-esi Gelecek Zaman İsim-Fiil (Participium) Ekinin Yapısı Üzerine”, TDAY Belleten, Ankara: TDK Yayınları, s. 31-38.
MENİNSKİ, F. à Mesgnien, (2000), Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae- Arabicae -Persicae = Lexicon Turcico-Arabice-Persicum 1-6, İstanbul: Simurg Yayınları.
ÖGEL, Bahattin, (1988), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
ÖZMEN, Mehmet, (2000), “Alkış ve Kargışlarda Cümle ve Anlatım Özellikleri”, Türk Dili, S. 585, s. 280-293.
ÖZTÜRK, Jale, (2012), “Antakya Ağzında Kargışlar”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, Adana, s. 740-752.
ÖZTÜRK, Jale, (2013), “Antakya Ağzında Alkışlar”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 10,Sayı: 22, s. 1-19.
ÖZTÜRK, Furkan, (2015), Bâkî Dîvânı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ROUX, Jean Paol, (2001), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
SARI, Mustafa, (2004), “Soyka Sözü Hakkında”, TDAY Belleten, Ankara: TDK Yayınları, s. 99-106.
SEV, İ. Gülsel, (2016), “Kargış/Beddua Eki: {-(y)AsIcA}”, JASS, Number: 52, p. 1-9, Winter II.
SEVİNÇLİ, Veysi, (2015), “Türk Kültüründe Alkış / Kargış ve Adilcevaz Örneği”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt/Sayı LII, s. 97-125.
TENİŞEV, E. Rahimoviç, (1997), Sravnitelno-İstoriçeskaya Garmmatika Turkskih Yazıkov-Leksika, “Nauka”, Maskva.
TEKİN, Talat, (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
TERZİOĞLU, Öykü, (2007), “Alkış ve Kargışların Sözlü Kültürdeki Yerleşik Kodlarının Aktarımını ve Yeniden Üretimini Kolaylaştıran Biçimsel Özellikleri”, http://www. milli folklor. com. (Erişim tarihi: 23.04.2019; 20: 21).
Türkçe Sözlük (2011), TDK, Ankara.