A CULTURE TRANSMITTER ON THE AXIS OF AWARENESS

Bir anlatıyı, bir fıkrayı, bir türküyü belirli bir kültür topluluğuna ait kılan o topluluğun dili, o dile ait deyimleri, atasözleri, hazır kalıpları başta olmak üzere topluluğun o ürüne kattığı ulusal veya bölgesel/mahalli unsurlardır. Bu unsurlar o topluluğun aynı zamanda üslubudur. Bu üslup ise yörenin/bölgenin öz-malı olarak kültürel kodları sayılabilecek gelenekler, görenekler, inanışlar, yöreye ait kişi adları, yer adları, hayatın geçiş aşamaları ve bu aşamalar etrafında oluşan inanmalar olarak sayılabilir. Çok yönlü bir kişilik olarak fıkralarda gördüğümüz Hoca"nın, ona bağlı olarak anlatılan anlatılarda yaşadığı toplumun değer yargılarını, hayatı anlama ve anlamlandırma çabalarını buna bağlı olarak yaşam biçimini ve değer yargılarını görmemiz mümkündür. Onun anlatılarında bayram gününe özel yemekler pişirilmesi, düğün gelenekleri, türbe ziyaretleri, türbe toprağının şifa niyetine kullanılması, misafirperverlik ve daha pek çok kültürel unsur farkındalık olarak gelecek kuşaklara aktarılan kültürel kodlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk Milleti değer verdiği insanların ölümünden sonra da hatırasını çeşitli yollarla yaşatmıştır. Ölümünden sonra Hoca hep saygı görmüş yer yer evliya mertebesine çıkarılmış, onunla ilgili pek çok inanışlar ortaya çıkmıştır. Fıkraları bir yana ölümünden sonraki inanışlar bile başlı başına folklorik malzeme ihtiva etmektedir. " Yağmur yağmadığı zaman Akşehirlilerin Hocanın türbesine gidip yağmur duası etmeleri; Hocanın mezarından alınan toprağın göz ağrısı ve sıtmaya iyi geldiğine inanılması; düğünü olacak gençlerin davetiye dağıtma işini Hocanın mezarını ziyaret edip düğüne davet etmeleriyle başlatmaları; yeni doğan çocukların göbek bağının Hocanın türbesine gömülmesi ( Hoca kadar zeki, hoşgörülü olsun diye) ve daha pek çok inanış günümüzde hala uygulanan/inanılan uygulamalar olarak görülmektedir. Bu yazıda folklor ilminin yöntemlerinden yararlanılarak büyük bir şahsiyet olan zaman üstü statüdeki Hoca"nın fıkralarındaki folklorik unsurlar tespit edilerek bu unsurları değişen/değişmeyen yönleri sebepleriyle birlikte irdelenmeye çalışılacaktır

FARKINDALIK EKSENİNDE BİR KÜLTÜR AKTARICI: NASRETTİN HOCA

The thing that makes a narration, an anectode or a ballad identify a certain commuity is especially the language of that community, idioms belong to the language, proverbs and lexises national, regional/local factors that the community has brought to that product. Those factors are also the genres of that community. These genres can be counted as self-goods of a region/territory. We can consider the cultural codes of a region as traditions, beliefs, personal names that belong to that region, place names, transition stages of life and the beliefs that occur around those stages. It is possible to see Nasreddin Hodja‟s value judgement of society, his efforts to understand and interpret the life and, correspondingly lifestyle and value judgement in the stories that are connected to him. In addition to these, his sophisticated personality can be seen clearly in his anectodes. Cooking special meals for feasts, wedding traditions, shrine visiting, using the shrine soil for the purpose of recovery, hospitality and so many cultural factors are experienced as cultural cods that transferred to the next generations as aarenes in his narrations. Turkish public has also kept memories of people whom they value after their deaths in various ways. After his death, Hodja has always been respected, even sometimes seen as saint and many beliefs has manifested about him. Apart from his anectodes, even beliefs that appear after his death have been seen as folkloric material all by itself. For instance; Aksehir people go to Hodja‟s tomb and prey when it doesn‟t rain and they believe that the sand taken from Hodja‟s tomb is good for eye pain and malaria. Starting the delivering of wedding invitations from Hodja‟s tomb by bridal couple and invite him to the wedding ceremony, burying the newborn‟s funiculus into Hodja‟s tomb are the traditions that still applied In this article, folkloric factors in anectodes of Hodja who is beyond all the times and has a great personality by benefiting from the methods of folklore education will be tried to analyze with their changing and unchanging aspects

PDF

___

ARDA, Zuhal (2008) “ Türk Halkının Algılama ve Yorumlama Gücünün Bir Yansıması Olarak Nasreddin Hoca Fıkralarının Estetiği” 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca Ġle Anlamak Uluslararası Sempozyum AkĢehir, 8-9 Mayıs, s.75-82
ARTUN, Erman (2005) Türk Halkbilimi Kitabevi Yay. Ġstanbul
BEZEL, Nail (2008) “ Nasreddin Hoca‟da Çok Boyutlu KiĢilik” 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca Ġle Anlamak Uluslararası Sempozyum AkĢehir, 8-9 Mayıs, s.127-134
BORATAV, Pertev Naili (1996), Nasreddin Hoca Edebiyatçılar Derneği Ankara
ÇOLAK, Faruk (2007) “Nasreddin Hoca‟yla Ġlgili Bazı Anlatmalarda Mitolojik Unsurlar” Türklük Bilimi AraĢtırmaları Güz, s.65-74
DUMAN, Mustafa (2008) Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası Heyamola Yay. Ġstanbul
DUYMAZ, Ali (2008) “Nasreddin Hoca Fıkralarında Mizah Unsuru Olarak Gerçeküstücülük” 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca Ġle Anlamak Uluslararası Sempozyum AkĢehir, 8-9 Mayıs, s.253-270
DÜZGÜN, Ülkü Kara (2017) “ Nasrettin Hoca fıkralarında Siyasi EleĢtiri” Türk Fıkra Kültürü (Editörler: Doç. Dr. KürĢat Öncül, Yrd. Doç. Dr. Songül Çek) Akçağ yay. Ankara s.142
GÖKġEN, Cengiz (2017) ) “Türk Halk edebiyatında Fıkra Türü” Türk Fıkra Kültürü (Editörler: Doç. Dr. KürĢat Öncül, Yrd. Doç. Dr. Songül Çek) Akçağ yay. Ankara s.25
EKĠCĠ, Metin (2008) “Gülme Teorileri ve Nasreddin Hoca Fıkraları” 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca Ġle Anlamak Uluslararası Sempozyum AkĢehir, 8-9 Mayıs, s.271-280
ELÇĠN, ġükrü (1998) Halk Edebiyatı AraĢtırmaları II Kültür ve Turizm Bak. Yay. Ankara
ERGĠN, Muharrem (1986) Orhun Abideleri Boğaziçi Yay. Ġstanbul
ÖNCÜL, KürĢat (2017) ) Türk Fıkra Kültürü (Editörler: Doç. Dr. KürĢat Öncül, Yrd. Doç. Dr. Songül Çek) Akçağ yay. Ankara s.7
ÖZÜNEL, Evrim Ölçer (2008), “ Kollektif BilinçdıĢında Nasreddin Hoca Fıkraları ve Bilgelik” 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca Ġle Anlamak Uluslararası Sempozyum AkĢehir, 8-9 Mayıs, s.647-650
SAKAOĞLU, Saim-A.Berat Alptekin (2009) Nasreddin Hoca Atatürk Kültür Merkezi Yay.Ankara
SOL, Selma (2017) ) “Fıkralarda Sosyo-Kültürel Hayatın Ġzleri” Türk Fıkra Kültürü (Editörler: Doç. Dr. KürĢat Öncül, Yrd. Doç. Dr. Songül Çek) Akçağ yay. Ankara s.123
ġENOCAK, Ebru (2007) Ġronik YaĢamda Sonsuza Yürüyen Kahraman: Nasreddin Hoca Mozaik kültür Vakfı Yay. Konya