Şiiliğin Ortaya Çıkşı ve İran'da Din-Siyaset İlişkisi

Bu makalede, Şiiliğin İslam içinde bir fırka olarak doğuşu ve siyasi bir kitle hareketine dönüşme süreci değerlendirilmektedir. Çalışmada, Şiilik içinde en iddialı konuma sahip olan Oniki İmamcılık fırkası ağırlıklı olarak ele alınmış ve fırkanın inanç esasları ile tarihsel gelişimine ışık tutulmaya çalışılmıştır. Makalede ayrıca, Şiiliğin günümüz İran coğrafyasında önemli bir etken haline geldiği 16. yüzyıldan günümüze kadar devam eden süreçte siyasal sistemle nasıl bütünleştiği ve İran’ın yakın siyasi tarihinde nasıl bir rol üstlendiği açıklığa kavuşturulmak istenmiştir.

The Birth of Shiism and Relations of Religion and Politics in Iran

In this article the birth of Shiism in Islam as a fırka (sect) and its evolution period into a political mass movement is evaluated. The Twelvers fırka which has the most dominant position in Shiism is mainly dealt with in the study while also trying to shed light on fırka’s belief principles and its historical development. The article also tries to clarify how Shiism became an important factor in Iranian geography, how it became integrated with the political system from the period extending from the 16th century to our day and what kind of a role it plays in contemporary Iranian political history.

___

Aka, İsmail, “X.Yüzyıldan XX. Yüzyıla Kadar Şiilik”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (Tebliğler ve Müzakereler), İstanbul, ISAV Yayınları, 1993.
Algar, Hamid , İslâm Devriminin Kökleri, Demirhan, M. Çetin (çev), Ankara, Endişe Yayınları, 1990.
Ali, Muhammed, Hulefâu’r-Resûli’l-İsnâ-‘aşer, Kerbelâ, Yayınevi bilinmiyor, 1962.
Asrar, Ahmet, Kanunî Devrinde Osmanlıların Dînî Siyaseti ve İslâm Âlemi, İstanbul, Büyük Kitaplık, 1972.
Bahs-i Der Bâre-yi Merci’iyyet ve Rûhâniyyet, Tahran, Yayınevi bilinmiyor, 1962.
Bala, Mirza, “Kaçar”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, Milli Eğitim Basımevi.
Bartu, Arslan , “Humeynî Devrimi”, Tercüman, 23 Ocak 1987.
Blichfeldt, J.O., Early Mahdism, Leiden, Brill, 1985.
Demircan, Adnan, Hz. Ali’nin Hilâfet Hakkı Meselesinde Gadîr-i Humm Olayı, İstanbul, Beyan Yayınları, 1996.
Ed-Dehlevî, Abdülaziz, Muhtasaru’t-Tuhfeti’l-İsnâ-‘aşerîyye, Kahire, Yayınevi bilinmiyor, 1387.
El-Avâsım mine’l-Kavâsım, Kahire, Yayınevi bilinmiyor, 1396.
El-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark Beyne’l-Fırak), Fığlalı, Ethem Ruhi (çev.), 4. Baskı, “Ankara, TDV Yayınları, 2007.
El-Hatîb, Muhibbuddin, el-Hutûtu’l-Arîza, Kahire, Yayınevi bilinmiyor, 1973.
El-Mûsevî, Şerefuddîn, Kitâbu’l-Mürâcaât, Necef, Yayınevi bilinmiyor, 1963.
Emin, Ahmed , Fecru’l-İslâm, Kahire, Mektebetü’l-Usra, 1964.
En-Neşşâr, Ali Sami, Neş’etu’t-Teşeyyu‘, Kahire, Yayınevi bilinmiyor, 1969.
En-Nevbahtî, Fıraku’ş-Şîa, Necef, Yayınevi bilinmiyor, 1355.
Es-Sadr, Muhammed, Târîhu’l-Ğaybeti’s-Suğrâ, Beyrut, Dâru’t-Teâruf, 1980.
Ez-Zencânî, Akâidu’l-İmâmiyyeti’l-İsnâaşeriyye, Beyrut, Yayınevi bilinmiyor, 1973.
Feyyaz, A., Târihu’l-İmâmîyye, Beyrut, Yayınevi bilinmiyor, 1975.
Fığlalı, Ethem Ruhi, “Sakîfe Olayı ve Hz.Ebû Bekir’in Halife Seçimi”, İslâm Medeniyeti, Cilt 3, No.3, 1982, ss.7-27.
Fığlalı, Ethem Ruhi, İmamiyye Şîası, İstanbul, Selçuk Yayınları, 1984.
Fığlalı, Ethem Ruhi, İmâmiyye Şîası (Câferiyye Mezhebi): Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri, İstanbul, Selçuk Yayınları, 1984.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda Îtikâdî İslâm Mezhepleri, 12. Baskı, İzmir, İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2004.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik, 5. Baskı, İzmir, İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2006.
Fığlalı, Ethem Ruhi, “Gadîr-i Hum”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, Türkiye Diyanet Vakfı.
Fığlalı, Ethem Ruhi, “İsnâaşeriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 23, Türkiye Diyanet Vakfı.
Fisher, M. M. J., Iran: From Religious Dispute to Revolution, Wisconsin, Wisconsin Yayınları, 1980.
Gölpınarlı, A., 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar, İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1969.
Humeynî, Âyetullah , İslâm Fıkhında Devlet, Hâtemî, H. Perviz (çev.), İstanbul, Düşünce Yayınları, 1979.
Humeyni, Âyetullah Rûhullah, İslâm Fıkhında Devlet, Hüseyin Perviz Hâtemî (çev.), İstanbul, Düşünce Yayınları, 1979.
Huseyn, Tâ-Hâ, el-Fitnetu’l-Kubrâ: Ali ve Benûhu, Kahire, Yayınevi bilinmiyor , 1966.
Hüseyin, Asaf , İran’da Devrim ve Karşı Devrim, Cevdet, Taha (çev.), İstanbul, Pınar, 1988.
İbnu’n-Nedim, el-Fihrist,. Flügel, G. (der.), Beyrut, Yayınevi bilinmiyor, 1964.
İlhan, A., “Gaybet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, Türkiye Diyanet Vakfı.
“Imam Khomeini and the Unity of the Muslim People”, Mahjubah-The Magazine for Muslim Women, Cilt 1, No. 7, Ekim 1981, ss. 11-17.
Jassim M., Hussain, The Occultation of the Twelfth Imam, Cambridge, Cambridge University Press, 1982.
Kâşifu’l-Ğıta, Câferî Mezhebi ve Esasları, Gölpınarlı, A. (çev.), İstanbul, Minnetoğlu Yayınları, 1966.
Kerim, M. , İran İslâm Devrimi, İstanbul, Yayınevi bilinmiyor, 1979.
Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyâsî Münasebetleri. 1. Baskı, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1962.
Lambton, Ann , “A Reconsideration of the Position of Marja’al-Taqlid and the Religious Institution”, Studia Islamica, Cilt 20,1964, ss.115-135.
Lambton, Ann K.S., “The Persian Ulemâ and Constitutional Reform”, Le Shi’ism Imamite, Fahd, T. (der.), Paris, Yayınevi bilinmiyor, 1970.
Lemhatun Fıkhiyyetun Temhîdiyye, Necef, Yayınevi bilinmiyor, 1399.
Lewis, Bernard, The Origins of Ismâilism, Cambridge, Cambridge University Press, 1940.
Lockhart, L., The Fail of The Safavi Dynasty and The Afgan Occupation of Persia, Cambridge, Cambridge University Press, 1958.
Madelung, W. , “Imamism and Mutazilite Theology”, Le Shi’isme lmamite, Fahd, T. (der.), Paris, Yayınevi bilinmiyor, 1979.
Mazzaoui, Michel M., The Origins of The Safawids, Wiesbaden, Steiner, 1972.
Momen, M. , An introduction to Shi’i Islam, Londra, Yale University Press, 1985.
Montazam, Mir Ali Asghar, Islam in Iran, Londra, , Yayınevi bilinmiyor, 2003.
Mortimer, E. , Faith and Power, Londra, Random House, 1982.
“Moslem Clergy”, Message of Revolution-A Publication of the Islamic Revolution Guards Corps, No. 5, Eylül-Ekim 1981, ss.22-23.
Mustafa,Kâmil, es-Sıla, es-Sılatu Beyne’t-Tasavvuf ve’t-Teşeyyu‘, Kahire, Yayınevibilinmiyor, 1969.
Nesiryan, Yedullah, “Şîîliğin İran’da Gelişmesi ve Resmî Mezhep Oluşu”, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1971.
Onat, Hasan , “Şiilik ve Günümüz Şîîliğinde Bazı Yeni Yaklaşımlar Üzerine”, İslâmi Araştırmalar, Cilt 3, No. 3, 1989, ss.122-138.
Öz, Mustafa, İmâmiyye Şîasında Onikinci İmam ve Mehdî İnancı, İstanbul, MÜİFV Yayınları, 1995.
Rahman, Fazlur , Islam and Modernity, Chicago, University of Chicago Press, 1982,
Rose, Gregory , “Velâyet-e Faqîh and The Recovery of Islamic Identity in the Thought of Ayatollah Khomeini”, Religion and Politics in Iran, Keddie, Nikki R. (der.), New Heaven, Yale University Press, 1983.
Shahrough, Akhavi, “Shariati’s Social Thought,” Religion and Politics in Iran: Shi’sm From Quietism to Revolution, Keddie, Nikki R., (der.), New Haven, Yale University Press, 1983.
Sümer, Faruk ve Kurtuluş, Rıza, “Kaçarlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 24, Türkiye Diyanet Vakfı.
Sümer, Faruk, Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
Şerîatî, Ali, İslâm Sosyolojisi Üzerine, Can, Kâmil (çev.), İstanbul, Zafer Yayınevi, 1980.
Uyar, Mazlum, İmâmiyye Şîası’nda Düşünce Ekolleri –Ahbârîlik-, İstanbul, Ayışığı, 2000.
Uyar, Mazlum, Şiî Ulemânın Otoritesinin Temelleri:İmâmiyye Şîası’nda Usûlîlik ve Hiyerarşik Yapılanması, İstanbul, Kaknüs, 2004.
Üstün, İsmail Safa, “İmâmiyye Şîasında Otorite Problemi ve Ayetullah Humeynî’nin Velâyet-i Fakîh Kavramı”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (Tebliğler ve Müzakereler), İstanbul, ISAV Yayınları, 1993.
Üstün, İsmail Safa, Humeynî’den Hamaney’e İran İslam Cumhuriyeti Yönetim Biçimi, İstanbul, Birleşik Yayınları, 1999.
Walbridge, Linda S. (der.), The Most Learned of the Shi‘a :The Instution of the Marja‘ Taqlid, New York, Oxford U.P., 2001.
Wellhausen, J., el-Havâric ve’ş-Şîa, Kahire, Yayınevi bilinmiyor, 1958.
Yazıcı, Tahsin, “Safevîler”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Milli Eğitim Basımevi.