Türk Dış Politikasında İran Kaynaklı Geleneksel Tehdit Algılamaları ve "Şii Jeopolitiği

Tarih boyunca Türk-İran ilişkilerini belirleyen temel etkenlerden biri, büyük devletlerin iki ülkeyi ya da yakın çevrelerini hedef alan işgal ve istikrarsızlaştırma uygulamalarıydı. İki ülke rekabet ve işbirliği alanlarını böyle dönemlerde yeniden belirledi. Irak’ın 2003 yılında ABD tarafından işgali de, Ankara ve Tahran için bir kez daha yeni şartlara uyum sağlamayı gerektirdi. Ancak bu sefer, Türkiye’nin İran’dan kaynaklanan geleneksel tehdit/fırsat algılamalarında Şiiliğin bölgesel dengelerdeki etkisi, Irak’ta güçlenen Şii varlığı nedeniyle daha fazla ilgi çekti. Bu makalede, Şii jeopolitiği sorunsalının Türk dış politikası üzerindeki potansiyel etkileri, Türk-İran ilişkilerinin yapısal özellikleri bağlamında ele alınmaktadır. Makalede Türkiye’nin İran politikasındaki klasik parametreler açıklanarak, “Şii jeopolitiği”nin hangi şartlarda Türkiye tarafından tehdit olarak algılanabileceği sorusunun yanıtı aranmaktadır.

Traditional Iran Related Threat Perceptions in Turkish Foreign Policy and the "Shia Geopolitics"

One of the main factors which have determined Turkish-Iranian relations throughout history has been the practices of major powers to invade and destabilize both countries or their close periphery. During these periods, both countries have re-determined their areas of cooperation and competition. The US invasion of Iraq in 2003 has brought about the necessity for Ankara and Tehran to once more adapt to new conditions. Yet, this time, the impact of Shiism on Turkey’s threat and opportunity perception with regards to Iran drew more attention due to the strengthening Shia presence in Iraq. In this article, the potential impact of Shia geopolitics on Turkish foreign policy is considered within the context of the structural characteristics of Turkish-Iranian relations. In the article, the answer to the question ‘under what conditions will Turkey consider Shia geopolitics to be a threat?’ is sought by defining the classical parameters of Turkey’s Iranian policy.

___

Cole, Juan Cole et al., “A Shia Crescent: What Fallout for the United States?,” Middle East Policy, Cilt 12, No.4, 2005, ss. 1-27.
Çetinsaya, Gökhan, “Türk-İran İlişkileri, 1945-1997,” Sönmezoğlu, Faruk (der.), Türk Dış Politikasının Analizi, 2. Baskı, İstanbul, Der Yayınları, 1998.
Çetinsaya, Gökhan, “Atatürk Dönemi Türkiye-İran İlişkileri, 1926-1938,” Avrasya Dosyası, Cilt 5, No.3, Sonbahar 1999, ss. 148-175.
Çetinsaya, Gökhan, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye-İran İlişkileri, 1939-1945”, Strateji, No. 11, 1999, ss. 41-72.
Çetinsaya, Gökhan, “Tanzimat’tan Birinci Dünya Savaşı’na Osmanlı-İran İlişkileri,” KÖK Araştırmalar, Osmanlı Özel Sayısı, 2000, ss.11-23.
Çetinsaya, Gökhan, “Rafsancani’den Hatemi’ye İran Dış Politikasına Bakışlar,” Uzgel, İlhan ve Türkeş, Mustafa (der.), Türkiye ve Komşuları, Ankara, İmge, 2001.
Çetinsaya, Gökhan, “Türkiye-İran İlişkileri, 1919-1925,” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 48, No. 48, Kasım 2000, ss. 769-796.
Çetinsaya, Gökhan, “İran ve Güvenlik Algılamaları”, Yinan, Refet ve Taşdemir, Hakan (der.), Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye, Ankara, Seçkin, 2002.
Çetinsaya, Gökhan, “Essential Friends and Natural Enemies: The Historical Roots of Turkish-Iranian relations,” Middle East Review of International Affairs, Cilt 7, No. 3, Eylül 2003.
Çetinsaya, Gökhan, SETA Irak Dosyası, Nisan 2006, www.setav.org/document/ ST1-406_SETA_Irak_Dosyasi.pdf.
Çetinsaya, Gökhan, SETA İran Dosyası, Temmuz 2006, www.setav.org/document/ ST2_706_SETA_Iran_Dosyasi.pdf.
Gasiorowski, M. , “The New Aggressiveness in Iran’s Forign Policy,” Middle East Policy, Cilt 14, No.2, 2007, ss. 125-132.
Korinman, Michel ve Laughland, John, Shia Power: Next Target Iran?, Londra ve Portland, Vallentine Mitchell Academic, 2007.
Nakash, Yitzhak, Reaching for Power: The Shia in the Modern Arab World Princeton, Princeton University Press, 2006.
Nasr, Seyyed Vali Reza, The Shia Revival: How Conflicts Within Islam Will Shape the Future, New York, Norton, 2006.
Nasr, Seyyed Vali Reza, “When the Shiites Rise,” Foreign Affairs, Cilt 85, No.4, 2006, ss. 58-74.
Terhalle, Maximilian, “Are the Shia Rising?,” Middle East Policy, Cilt 14, No.2, 2007, ss. 69-83.