2017

I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA ve SONRASINDA ADANA ve KADİRLİ’YE GELEN GÖÇMENLERİN İSKÂNI ve KARŞILAŞILAN SORUNLAR

I. Dünya Savaşı sırasında doğu vilâyetlerinin işgale uğraması üzerine RusOrdusu’ndaki Ermenilerin katliamlarından kaçan yüzbinlerce insan Anadolu’nundemografik yapısının önemli ölçüde değişmesine neden olmuşlardır. Buna karşınOrtadoğu’dan gelen sığınmacılar düşük düzeyde kalmıştır. Türkiye’nin karşılaştığı enönemli iç göçlerden olan Doğulu göçmenlerden kaynaklanan demografik hareketler,mevcut ekonomik durumun daha da kötüleşmesine, gıda fiatlarında artışlara nedenolacaktır. Doğu illerindeki işgalin ortadann kalkmasından sonra TürkHükûmetlerinin olanaklarıyla göçmenlerin büyük çoğunluğunun geri dönüşlerisağlanırken, Çukurova’da kalan göçmenler Fransız işgali nedeniyle özellikle 1919yılından itibaren yeniden göçmen konumuna düşerek yerleşim ve yaşam sorunlarıylakarşılaştılar. Türk-Yunan halklarının yer değişimi nedeniyle Adana ve civarındayerleşim sorunları yaşayan doğu göçmenleri uyum sürecini atlatıp üretici konumageçene kadar ekonomik sıkıntılar yaşadılar. Göçmenler için işgalden en az etkilenenKadirli’ye yerleşmek, bereketli topraklarında akraba ve hemşehrilerini bulmak,uğradıkları zulümden sonra avuntu kaynakları olmuştur. Bu çalışma işgale uğrayanDoğu ve Güney topraklarından gelen göçmenlerin yaşadıkları sorunları incelemeyiamaçlamaktadır. Osmanlı Devleti’nin son yıllarına ve Türkiye Cumhuriyetihükûmetlerinin ilk yıllarına ilişkin, göç ve iskân siyaseti ile yerleşim sorunları mevcutyazılı kaynaklardan, yerinde yapılan görüşmeler ve Başbakanlık CumhuriyetArşivi’ndeki birinci el kaynakların ışığında ele alınıp incelenecek, tanıklarla yerindeyapılan görüşmeler ortaya konulacaktır.

THE SETTLEMENTS OF IMMIGANTS IN ADANA AND KADİRLİ REGIONS DURING AND AFTER THE FIRST WORLD WAR AND THE PROBLEMS FACED

During the World War I, due to the invasion of Eastern provinces, hundreds of thousands of people fleeing the massacres of Armenians in the Russian Army caused a significant change in the demographic structure of Anatolia. However, the number of asylum seekers coming from the Middle East is less than these others. Demographic movements caused by refugees who came from Eastern, and one of the most important internal migrations Turkey faced, will cause the current economic situation to worsen and cause an increase in food prices. After being freed from the occupation of the Eastern provinces, while the majority of the refugees return their hometown with the possibilities of the Turkish governments, the refugees in Çukurova are reinstated to the status of refugees especially since 1919, due to the French occupation. Due to the exchange of the Turkish-Greek people, the refugees who came from Eastern and who have settlement problems in Adana and its environs had experienced economic difficulties until they had adapted to the place and reached the position of producers. It was a sense of relief for persecuted refugees to resettle in the least affected place by the occupation, Kadirli and find relatives and fellow citizens in their fertile lands. The aim of this study is to investigate the problems experienced by the refugees from the occupied East and South territories. Immigration and settlement policy of Ottoman Empire and Turkish Republic, and settlement problems will be examined in the light of available written sources, on-site interviews and primary sources of the Republic Archive of Prime Ministry. On-site interviews with witnesses will be presented.

PDF

___

BCA, 272.11.2.107.27. 272.
BCA, 272.11.8.6.4-1, 2, 3.
BCA, 272.11.17.73.13-1, 2.
BCA, 272.11.16.69.9-1.
BCA, 272.11.18.83.10-1, 2.
BCA, 272.11.19.97.2-1, 2.
BCA, 272.11.22.115.23, 23-1, 2.
BCA, 272.12.35.4.9-1, 2.
BCA, 272.12.35.5.2-2.
BCA, 272.12.35.7.13-1, 2.
BCA, 272.12.41.46.10-4.
BCA, 272.12.41.46.11.
BCA, 272.12.41.46.16-2.
BCA, 272.12.41.48.3-1, 2.
BCA, 272.12.41.48.8-1, 2, 3, 5, 6.
BCA, 272.12.42.56.4-1, 2, 3, 4, 7, 8.
BCA, 272.12.43.64.20-1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11.
BCA, 272.12.44.65.4-1, 2.
BCA, 272.12.44.70.11
BCA, 272.12.45.72.18-1, 2.
BCA, 272.12.45.74.3.
BCA, 272.12.45.74.22.
BCA, 272.12.45.74-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 25.
BCA, 272.12.45.74.17-1.
BCA, 272.12.45.75.18.
BCA, 272.12.46.85.24-1, 2.
BCA, 272.12.47.87.5-29.
BCA, 272.12.48.95.19-2, 3, 4, 5, 6.
BCA, 272.12.53.123.15, 1.
BCA, 272.12.54.131.23-1, 2.
BCA, 272.12.52.122.33-2, 3.
BCA, 272.12.54.135.1-7.
BCA, 272.12.56.142.14-1, 4.
BCA, 272.12.56.143.21-1, 2, 3.
BCA, 272.12.56.144.20-1, 2, 3.
BCA, 272.12.58.156.4-5.
BCA, 272.12.59.162.29-1.
BCA, 272.14.73.3.23.
BCA, 272.80.4.10.17-3, 4.
İskân Tarihçesi (1932), Hamit Matbaası, İstanbul Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl 36, Sayı 86 (Nisan 1987), Genelkurmay Basımevi.
Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i UmÛmisi Tarafından 1339 Senesi Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umûmisine Takdim Edilen (1335-1338) Dört Senelik Devreye Ait Rapor, Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul, 1339.
TBMM’nin 2. Dönem, 1. Yasama Yılı, 35. Birleşimi (13 Ekim 1923), Gündem 6/1.
Arı, Kemal, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
Ayhan, Yusuf, Mustafa Kemal’in Pozantı Kongresi ve Adana’nın Kurtuluşu, İpek Matbaası, Adana, 1963.
Işıkbol, Mansur, Çukurova’da Başlık, Ekrem Matbaası, Adana, 2017.
Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul, 2003.
Kaya, Erol; Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele’de Türk Mültecileri Vilâyât-ı Şarkiyye ve Aydın Vilâyeti Mültecileri (1915-1923), Ebabil Yay.: 81, Ankara, 2007.
Küçükuğurlu, Murat, Türk Siyasî Tarihinde Erzurum (1923-1950), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2012.
Loti, Pierre, Can Çekişen Türkiye, (Çev. Fikret Şanoğlu), Elips Kitap/49, Ankara, Eylül 2004.
Mehmed Asaf, 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım, TTk Yayınları XVI, Ankara 1982.
Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), TTK Basımevi, Ankara 1997.
Süslü, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü Yayını No: 5, Ankara, 1990.
Öğün, Tuncay, Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilâyât-ı Şarkiye Mültecileri (1915- 1923), Babil Yay.: 10, Ankara, 2004.
Bayraktar, Hilmi, “Kırım Savaşı Sonrası Adana Vilâyeti’ne Yapılan Nogay Göç ve İskânları (1859-1861)”, Bilig, Sayı:45 (Bahar/2008), s. 45-72.
Çapa, Mesut, “Mübadele’de Kızılay (Hilâl-i Ahmer’in Rolü”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, 2001, s. 29-60.
Çapa, Mesut, “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 2, Sayı 5, 1990, s. 49-69.
Efiloğlu, Ahmet, “24 Mayıs 1920 Tarihli Raporuna” Göre Aşair ve Muhacirin Müdüriyeti Umumiyesi ve Faaliyetleri”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı: 19, 2011, s. 111-182.
Erdem, Ufuk, “Aşâir ve Muhâcirûn Müdüriyet-i Umûmiyesi (1913-1922)”, ZfWT, Vol. 9 No. 1, 2017, s. 57-80.
Güner, Zekâi, “Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin İskân Politikası”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi ICENAS 38 (10-15 Eylül 2007), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2007, s. 1453-1466.
Ilgar, İhsan, “Türk İstiklâl Harbi Güney Cephesi VI”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı:12, İstanbul, 1968, 15-20.
İpek, Nedim, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu’da Cereyan Eden Göçler”, 19 Mayıs ve Millî Mücadele’de Samsun Sempozyumu, Samsun, 1994, s. 161-219.
Karadeniz, Yılmaz, “Bitlis ve Muş’ta Ermeni Mezalimi 81913-1919)”, Turkish Studies, Volume 6/1, 2011, s. 1405-1420.
Şenışık, Pınar, “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi: Erken Cumhuriyet Döneminde Modern Devlet Pratikleri ve Dönüşen Kimlikler”, Studies Of The Ottoman Domain, Cilt: 6, Sayı: 10, 2006, s. 84-120.
Yıldırım, Seyfi, “Balkan Savaşları ve Sonrasındaki Göçlerin Türkiye Nüfusuna Etkileri”, CTAD, Yıl 8, Sayı 16 (Güz 2012), 75-92.
Sarı, Muhammed, Atatürk Dönemi İç Anadolu Bölgesi’nde Îmar İskân Faaliyetleri (1923-1938), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2011.
Yıldırım, Hatice, Mütareke Döneminde Göç ve İskân (1918-1923), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2015.
1955 Kadirli doğumlu Arif Bağcı (14.07.2018).
1942 Kadirli doğumlu Battal Işıkbol (28.03.2018).
1950 Kadirli doğumlu Cavit Kederoğlu (27.03.2018).
1948 Kadirli doğumlu Celal Tekgül (27.03.2018).
1943 Kadirli doğumlu Fahriye Tekgül (27.03.2018).
1941 Kadirli doğumlu Hasan Tekman (27.03.2018).
1939 Azaplı doğumlu Mahmut Taşkaya (13.04.2018).
1942 Kadirli doğumlu Mansur Işıkbol (11, 13, 24.08.2018)
1954 Kadirli doğumlu Mehmet Bakırcı (11.04.2018)
1926 Kadirli doğumlu Mehmet Sesli (23.09.2018)
1948 Kadirli doğumlu Murat Gündem (22.09.2018).
1944 Kadirli doğumlu Musa İçdemir (27.03.2018).
1950 Kadirli doğumlu Necat Sesli (12, 14, 22.04/22, 23.07/22.09.2018).
1943 Kadirli doğumlu Necati Küçükyılmaz (27.03.2018).
1951 Kadirli doğumlu Nihat Terkeşlioğlu (10.04.2018).
1967 Kadirli doğumlu Nurettin Şabap (28.03.2018).
1940 Kadirli doğumlu Nuriye Eskimez (28.03.2018).
1942 Azaplı doğumlu Osman Taşkaya (13.04.2018).
1974 Kadirli doğumlu Önder Olgaç (28.03.2018).
1955 Kadirli doğumlu Remzi Yaşar (14.04.2018).
1954 Kadirli doğumlu Sadık Gökçeli (15, 19.04/16, 18.07.2018).
1938 Kadirli doğumlu Saime Sesli (27.03.2018).
1950 Kadirli doğumlu Sakine Karayazı (04.04.2018).
1945 Kadirli doğumlu Tezcan Sesli (23.09.2018)