MİLLÎ MÜCADELE’DE KUVVACI BİR MÜFTÜ: HAYMANA MÜFTÜSÜ AHMET VEHBİ EFENDİ

Mondros Mütarekesi sonrasında, ayrışmış gibi görünmelerine rağmen aralarında sadeceişlev ayrılığı bulunan eşraf, esnaf, asker, bürokrat, din görevlileri ve geniş halk kitlesiiçinden bir kesim, -geleneksel düşüncenin de etkisiyle- Padişah ve İstanbul Hükümetininyanında yer alırken, aynı grupların içindeki başka bir kesim ise Millî Mücadele'den yanaolup etkin görevler üstlendiler. Milli Mücadelenin yanında yer alarak işgal ve esarete karşıçıkan Türk milleti, Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde birlik olmuş ve “Ya İstiklal YaÖlüm” parolasıyla bağımsızlık mücadelesine girişmişti. Bu mücadele içerisinde, KütahyaEskişehir Savaşlarının sonunda geri çekilen Türk ordusunu takip eden Yunanlılar işgalbölgesini Haymana’ya kadar genişletmiş, özellikle Sakarya Savaşı’nda Haymana milletinkaderinin yazıldığı yer olmuştu. Milli Mücadelede milli liderin rüyasını gerçeğedönüştüren, bozkırdaki diriliş Ankara şehri ise, bu dirilişe yön veren yerel liderlerden biride Haymana müftüsü Ahmet Vehbi Efendi’dir. Haymana’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyetikurularak Ankara’nın yanında yer alındığında Cemiyet başkanı Müftü Ahmet VehbiEfendi’dir. Şeyhülissam Dürri-zade Abdullah Efendi tarafından Anadolu’daki millihareketi engellemek amacıyla verilen fetvaya karşı Anadolu halkının tek ses tek yürekolarak İstanbul’a karşı sesini duyurduğu, yerini açıkladığı Ankara fetvasında da AnkaraMüftüsü Börekçizade Mehmet Rıfat Efendi yanında, Haymana Müftüsü Ahmet VehbiEfendi’nin imzası vardır. İstanbul’da Sadarete, Meclisi Mebusan’a ve işgal kuvvetlerineçekilen protesto telgraflarında yine onun imzası vardır. Bu nedenle, çalışmamızda MilliMücadele yıllarında Haymana’da önemli hizmetlerde bulunan din adamlarımızdanHaymana Müftüsü Ahmet Vehbi Efendi ve dönemde yaşanan olaylar bir bütün olarak elealınacaktır.

A MUFTU BELONGING TO KUVVA-I MILLIYE in NATIONAL STRUGGLE MUFTI of HAYMANA AHMET VEHBİ EFENDİ

After the armistice of Mudros, though seemed dissociated, a part of notables, tradesman, soldiers, bureaucrats, clergymen and a large mass of people having only functional distinction, with the influence of traditional view supported Sultan and Istanbul Government whereas another part in the same group supported the National struggle and took in charge. Turkish people, being a part of national struggle and rejecting captivity, united fort he lidership of Mustafa Kemal and began to struggle for their dependence with the motto of “either freedom or death”. During this struggle, Greece following the Turkish army that retreated at the end of Kütahya Eskişehir War widened the occupied region to Haymana and it was Haymana where the fate of the nation was determined. If it is Ankara where the dreams of national leaders’ dreams come true and city of revival, one of these local leaders that give direction to this revival is Müfti of Haymana Ahmet Vehbi Efendi. When countrywide resistance organization established in Haymana and supported Ankara, the head of the organization was Ahmet Vehbi Efendi. Shaykh al-islam Dürri-zade Abdullah Efendi gave a fetwa to block the national movement and it was Ahmet Vehbi Efendi, the müfti of Haymana, with the müfti of Ankara, Börekçizade Mehmet Rıfat Efendi, who gave a fetwa to unite against İstanbul. And again, his signature is seen on the telegram to protest to Sadarete, the first parlament and the force of enemy. That’ why in this study, one of the religious men giving important services during the years of National struggle Müfti of Haymana Ahmet Vehbi Efendi and events belonging to that term will be discussed as a whole.

PDF

___

Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, 6 Mart 1336 (1920), s. 362.
TBMM Zabıt Ceridesi, 16.IX.1336 (1920), s. 158..
TBMM Zabıt Ceridesi, 27.4.1336 (1920), s. 93.
Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Arşivi : 1 1., D:23-1024.
Türk Tarih Kurumu Arşivi : TTK ofs 14.-86-2
Atatürk, Kemal, Nutuk 1919-1927, Yay. Haz: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
Aydın, Suavi vd., Küçük Asya’nın Bin Yüzü: Ankara, Dost Kitabevi, Ankara, 2005.
Bardakçı, Cemal, Anadolu İsyanları, Berikan Basım Yayım, Ankara, 2001.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1953.
Çelik, Recep, Milli Mücadelede Din Adamları I, Emre Yayınları, İstanbul, 1999. Galanti, Avram, Ankara Tarihi I-II, Çağlar Yayınları, Ankara, 2005.
Goloğlu, Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet (1920), Ankara, 1970.
Gökbilgin, Tayyip, Milli Mücadele Başlarken, C. 1., Ankara.
Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul, 1969.
Karay, Refik Halid, Deli, Kenan Basımevi, İstanbul, 1939.
Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Maliye Bakanlığı Ellinci Yıl Yayınları, Ankara, 1973.
Rey, Ahmet Reşit, Gördüklerim Yaptıklarım, Canlı Tarihler, 3. C., Türkiye Yayınevi, Ankara, 1945.
Sarıkoyuncu, Ali, Milli Mücadelede Din Adamları II (Fetvalar ve Fetvaları Tasdik Eden Din Adamları), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
Şapolyo, Enver Behnan, Atatürk ve Seymen Alayı, 2. B., Ankara Kulübü Derneği, Ankara, 2002.
Şapolyo, Enver Behnan, Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi, Berkalp Kitabevi, Ankara, 1944.
Şimşir, Bilal N., Ankara Ankara Bir Başkentin Doğuşu, Bilgi Yayınları, Ankara, 1988.
Şimşir, Bilal N., İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
Taşdemir, Serap, Tek Parti Döneminde Sivas’ta Siyasal Hayat (1923-1946), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2014.
Uçak, Halil İbrahim, Tarih İçinde Haymana, Haymanalılar Yardımlaşma ve Tanışma Derneği, Ankara, 1986.
Uluğ, Naşit Hakkı, Hemşehrimiz Atatürk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1997.
Akandere, Osman, “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekayi’de Kuva-yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 24 (Kasım 1999-2003), s. 417-467.
Bardakçı, Cemal, “Atatürk’ün Kuvayı Milliye Hareketinin Merkezi Yapmak Amacıyla Ankara’ya İlk Gelişi”, Yakın Tarihimiz, Sayı: 4 (1962), s. 105-107.
Güneş, İhsan, “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”, ATAM Dergisi, III/8 (Mart 1987), s. 565-581.
Koylu, Zafer, “Haymana, Sakarya Savaşı ve Mangal Dağı”, Sakarya Zaferi ve Haymana III, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2015, s. 151-174.
Sarıkoyuncu, Ali, “Yunan Megol-i İdeası ve Batı Anadolu’nun Düşman İşgalinden Kurtulmasında Din Adamları”, Diyanet İlmi Dergi, XXX/4 (Ekim-KasımAralık 1994), s. 31-62.
Sofuoğlu, Adnan, “Damat Ferit Paşa Hükümetlerinin Milli Mücadeleye Karşı Girişimleri ve Son Olarak Kuvay-ı Seferiye Adıyla Yeni Bir Askeri Birlik Oluşturma Çabası”, ATAM Dergisi, XVIII/52 (Mart 2002), s. 37-87.
Tural, Sadık Kemal, “Konukseverliğin ve Yeni Türk Devleti’nin Başkenti Ankara”, Yüzyıla Damgasını Vuran Önder: Atatürk, 2. Bsk., Ankara Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 2018, s. 189-207.
Uçak, Halil İbrahim, “Milli Mücadele’de Haymana”, 90. Yıldönümünde Sakarya Zaferi ve Haymana, Yay. Haz: Hakan Uzun, Necdet Aysal, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2012, s. 13-52.
Uçak, Halil İbrahim, Ankara Eşkıyaları ve Kabadayıları”, Kebikeç, Sayı 9 (2000), s. 195.
Takvim-i Vekâyi, 2 Nisan 1336(1920), no: 382
Mustafa Kemal Atatürk, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 72’den aktaran: http://www.atam.gov.tr/duyurular/ekonomi-ve-kalkinma (Erişim tarihi: 15.04.2017)