12057

XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Kütahya Kazâsı

Ege Bölgesi'nin İçbatı Anadolu bölümünde yer alan ve pek çok medeniyete ev sahipliği yapan Kütahya, XI. yüzyılın sonlarına doğru Türk hâkimiyetine katıldı. XIII. yüzyılın sonlarından itibaren Germiyanoğulları egemenliğinde kaldı. Germiyan Beyi Yakub'un vasiyeti üzerine 1429'da Osmanlı topraklarına dâhil oldu ve kısa bir süre sonra Anadolu eyaletinin merkezi buraya taşındı. XVI. yüzyıl boyunca nüfusu hızla artan Kütahya Sancağı, XVII. yüzyıl başlarında Celalî saldırılarına maruz kaldı. Bu saldırılar sancak nüfusunun azalmasına ve şehirlerin tahrip olmasına yol açtı.Bu incelemede Kütahya Kazâsı'nın XVII. yüzyılın ikinci yarısındaki durumu ele alınmıştır. Avârız defterleri başta olmak üzere Evliya Çelebi seyahatnamesinden yararlanılmıştır. 1675-76 tarihli avârız defteri verileri, XVI. yüzyıla ait tahrir defterleri ve 1622-23 tarihli avârız kayıtları ile karşılaştırılmıştır. Buna göre XVII. yüzyılın başlarında kazâ nüfusu azalmış olmasına karşılık, Celalî isyanlarının etkilerinin ortadan kalkmasıyla XVII. yüzyılın ortalarına doğru kazâ nüfusu yeniden artış eğilimine girmiştir. İncelenen dönemde Kütahya Kazâsı idarî yönden; Nahiye-i Etraf-ı Şehir, Amrudabâd, Gümüş, Altuntaş, Gereği, Yalak, Virancık, Tavşanlu nahiyelerinden oluşmaktaydı. Kazâ nüfusun büyük çoğunluğu kırsal kesimde sakindi. Kütahya şehir merkezinde az sayıda gayrimüslim sakin iken, kırsal kesimde yaşayanların tamamı Müslümandı.

Kaza of Kütahya in the Second Half of XVII Century

Being located in Inner-west Anatolian part of Aegean Region and hosting many civilizations, Kütahya fell under domination of Turks in the late XI century. As from late XIII century, it fell under domination of Germiyans. It got involved in Ottoman territories in 1429 upon the testament of Yakub the Germiyan Beg and after a while, center of Anatolian state moved here. The sanjak of Kütahya having a rapidly increasing population during the XVI century was exposed to attacks by the Jelali in the early XVII century. These attacks caused the population of the sanjak to decrease and the cities to fall into ruin. In this study, condition of the kaza of Kütahya in the second half of XVII century was examined. Book of Travels (Seyahatname) of Evliya Çelebi and primarily Avârız registers were used. Data of avârız register of 1675-76 were compared with cadastral record books of the XVI century and avârız records of 1622-23. Accordingly, even though the populationof the kaza decreased in the early XVII century, population of the kaza had a tendency to increase again in the mid-XVII century as a result og disappearance of the effects of the Jelali revolts. In the examined period, the kaza of Kütahya involved boroughs of Nahiye-i Etraf-ı Şehir, Amrudabâd, Gümüş, Altuntaş, Gereği, Yalak, Virancık, Tavşanlu in terms of administration. A great majority of the kaza's population was resident in the rural area. While a few numbers of non-muslim were resident in the city center of Kütahya, all of those living in the rural area were muslim.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Kamil Kepeci (KK), 2693.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), 2498.
Mevkufat Kalemi (D.MKF), 27429.
Tahrir Defterleri (TT), 438.
2. Kaynak, İnceleme ve Araştırma Eserleri
Barkan, Ö.L. (2001). "Avârız", İA, II, 13-19, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
Bayartan, M. (2009). "Osmanlı'dan Günümüze Kütahya Şehrinin Yapı Taşları: Mahalle- ler", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, XVIII, İstanbul, 57-70.
Çakır, İ.E. (2009). "1642 Tarihli Avârız Defterine Göre İspir Sancağı", The Journal of International Social Research, II/8, 109-122.
Çakır, İ.E. (2012). "Uşak Kazâsı (1676 Tarihli Avârız Defterine Göre)", OTAM, 28, 27- 47, Ankara.
Çakır, İ.E ve Demir, S. (2014). "XVII. Yüzyılın Ortalarına Doğru Kelkid Kazâsı", Kara- deniz Araştırmaları, 41, 160-179.
Darkot, B. (2001). "Kütahya", İA, VI, 1118-1119, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Ya- yınları.
Demir, A. (2012). "1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Koğans Kazâsı", Gaziantep Üni- versitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XI(2), 505-529.
Demirci, S. ve Saygı, E. (2011). "XVII. Yüzyıl Ortalarına Doğru Erzincan Kazâsında İskân ve Toplumsal Yapı", CIEPO-Comité International des Études Pré- Ottomanes et Ottomanes/ Uluslararası Osmanlı Öncesi Ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Bildirileri Kitabı (Uşak / 14-16 Nisan 2011), Cilt 1, İzmir, 486-510.
Doğru, H. (1990). Osmanlı İmparatorluğunda Yaya-Müsellem-Taycı Teşkilatı (XV. ve XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağı), İstanbul: Eren Yayınları.
Ergenç, Ö. (1981). "Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler", VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, II, 1265-1274, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ergenç, Ö. (1984). "Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine", Os- manlı Araştırmaları, IV, 69-78.
Evliya Çelebi (2013). Seyahatnâme, IX-X, İndeksli Tıpkıbasım 5. Cilt, (Yayına Hazırla- yan: Seyit Ali Kahraman), İstanbul.
Gökbilgin, M.T. (2001). "Kütahya-Tarih", İA, VI, 1119-11126, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Gökçe, T. (2005). "Osmanlı Nüfus ve İskân Tarihi Kaynaklarından 'Mufassal-İcmâl' Avâ- rız Defterleri ve 1701-1709 Tarihli Gümülcine Kazâsı Örnekleri", Tarih İncelemeleri Dergisi, XX/1, 71-134.
Griswold, W.J. (2000). Anadolu'da Büyük İsyan 1591-1611, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Güçer, L. (1964). XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakül- tesi Yayınları
Gül, A. (2009). "1642-1643 Tarihli Avârız Defterlerine Göre Erzincan Şehri", Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XI/1, 123-141.
İnbaşı, M. (2001). "1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Erzurum Şehri", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, IV, İstanbul, 9-32.
İnbaşı, M. (2007). "Bayburd Sancağı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)", Atatürk Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10/2, Erzurum, 89-117.
İnbaşı, M. (2009). "Erzincan Kazâsı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)", Atatürk Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16/41, Erzurum, 189- 214.
İnbaşı, M. ve Çakır, İ.E ve Demir, S. (2014). 1642 Tarihli Erzurum Eyâleti Mufassal Avâ- rız Defteri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kâtib Çelebî, Kitâb-ı Cihânnümâ, İstanbul 1145.
Kul, E. (2010). "1642 Tarihli Avârız Defterlerine Göre Şiran Kazâsı ve Köyleri", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 44, 271-289.
Nâimâ Mustafa Efendi, (2007). Târih-i Nâ'imâ (Ravzâtü'l-Hüseyn fî Hülâsat-i Ahbâri'l- Hâfikany), I, IV, Hazırlayan: Mehmet İpşirli), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Orhonlu, C (1990). Osmanlı İmparatorluğu'nda Derbend Teşkilâtı, İstanbul: Eren Yayın- ları.
Öz, M. (1999). "Bozok Sancağı'nda İskân ve Nüfus (1539-1642), XII. Türk Tarihi Kong- resi (Ankara, 12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, Ankara, 787-794.
Öz, M. ve Acun, F. (2008). Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları VII-Karahisar-ı Şarkî Sancağı Mufassal Avârız Defteri (1642-1643 Tarihli), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özel, O. (1999). "17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kay- nak: Mufassal Avârız Defteri", XII. Türk Tarihi Kongresi (Ankara, 12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III, 735-743, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Pamuk, B. (2006). XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, İstanbul: IQ Yayınları.
Polat, S. (2013). "Osmanlı Taşrasında Bir Celali Yıkımının İzleri: Tavil Halil'in Kütah- ya (Kazaları) Baskını ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları", Akademik Bakış, VI/12, 35-50.
Sahillioğlu, H. (1991). "Avârız", DİA, IV, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 108-109.
Tuncel, H. (2000). "Türkiye'de İsmi Değiştirilen Köyler", Fırat Üniversitesi Sosyal Bi- limler Dergisi, X/2, 23-34, Elazığ.
Uzunçarşılı, İ.H. (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osmanoğulları Zamanın- da Kütahya Şehri, İstanbul: Devlet Matbaası.
Uzunçarşılı, İ.H. (2003). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ünal, M.A. (1999). "1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri", Osmanlı Devri Üzerine Makaleler-Araştırmalar, 119-169.Isparta.
Varlık, M.Ç. (1974). Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429), Atatürk Üniversitesi Yayın- ları, Ankara: Sevinç Matbaası.
Varlık, M.Ç.(1988). "XVI. Yüzyılda Kütahya Sancağı'nda Yerleşme ve Vergi Nüfusu", Belleten, LII / 202, 115-168.
Varlık, M.Ç. (2002). "Kütahya", DİA, XXVI, 580-584.İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.