İşgal Yıllarında Mersin (1918-1922)

Öz 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması sonrası Mersin, İngiltere ve Fransa tarafından işgal edilmiştir. Kentin iki ülke tarafından işgal edilmesinden yaklaşık bir yıl sonra Mersin ve çevresinin askeri ve idari yönetimi, 1919 sonlarında, aralarındaki anlaşma gereği (Suriye İtilafnâmesi ile) Fransa’ya bırakılmıştır. Mersin, verimli bir tarım sahasının ve çeşitli değerli madenlere sahip bir bölgenin, Çukurova’nın, demiryolu bağlantısı bulunan bir limanıdır. Fransa, hem ekonomik hem de politik nedenlerle Mersin ve çevresini işgal etmiştir. Diğer yandan politik çıkarları gereği Fransa, bölgede kendine bağlı bir Ermenistan kurulması doğrultusunda çalışmalar yürütmüştür. Dolayısıyla iktisadi ve politik hedefleri uyarınca Fransız yönetimi, işgalin ilk günlerinden itibaren kentin askeri ve idari yönetimine müdahalede bulunmuşlar; Türk toplumunu ayrıştırmaya dayalı planlarını uygulamaya koymuşlardır. Bu bağlamda araştırmanın odak noktasını, Fransa Hükümeti’nin yaklaşık üç yıllık işgal döneminde Mersin’deki sosyo-ekonomik ve politik uygulamaları oluşturmaktadır. Bir başka deyişle, Mütareke ve ardından başlayan işgal yıllarında kentin idari yönetimine ve yöneticilerine, Osmanlı yönetsel yapılanması içinde bulunmamasına rağmen “Kilikya” adlandırmasıyla kurmuş oldukları bölgede, gümrük teşkilatı ve çeşitli ürünlerin ithalat-ihracat sınırlandırmaları, fiyatlara müdahale makalenin konusunu oluşturmuştur. Kentin kurtuluşunda görev almış dönemin tanıklarının anlatımıyla işgal ortamındaki kargaşa, karaborsa, vurgunculuk, gasp ve cinayet olaylarına da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mersin’in İşgali, Fransa, İngiltere

PDF

___

https:// www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album /Cilt1/index.html (Erişim Tarihi: 10.09.2017)
Yavuz, B. (1992). “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması’nın Hazırlık Aşamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. VIII, (23): 273-308.
Vural, S. (2010). Huğ’dan Gökdelen’e Mersin. İzmir: Lamineks Matbaacılık.
Umar, B. (1982). Türkiye Halkının İlkçağ Tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu.
Turan, Ş. (1992). Türk Devrim Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Toynbee A.J. (1923). The Western Question in Greece and Turkey. London.
Toros, T. (2001). Kurtuluş Savaşı’nda Çukurova. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tevetoğlu, F. (1987). “Mustafa Kemal Paşa-General Harbord Görüşmesi Tanık ve Tercümanı: Prof.Hulûsi Y.Hüseyin (Pektaş)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, IV (10): 197-207.
Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. C.I-IV, İstanbul: MEB Yayınları.
Şıvgın, H. (2015). “Antep’e Suriye Yönünden 86 Yıl Arayla Gelen İki İşgalin Mukayeseli Analizi”, [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay. Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri , (25-27 Aralık 2013). (ss.214-236). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Şalvuz, İ. F. (1938). Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar, (Adana, Tarsus, Mersinliler). İstanbul: Aydınlık Basımevi.
Strabon, (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XIV). (Çev: Adnan Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Sonyel, S.R. (1972). “Yeni Belgelerin Işığı Altında Ermeni Tehcirleri”. Belleten, XXXVI (141): 31-49.
Selek, S. (1982). Milli Mücadele (Ulusal Kurtuluş Savaşı). C.1, İstanbul: Örgün Yayınevi.
Saral, A.H. (1966). Türk İstiklal Harbi. C.IV. Güney Cephesi, Ankara.
Sakarya, İ. (1984). Belgelerle Ermeni Sorunu. Ankara: Genelkurmay ATASE Yayınları.
Sakallı, B. (1997). Milli Mücadele’nin Sosyal Tarihi (Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri). İstanbul: İz Yayıncılık.
Payaslı, V. (2017). “Fransız İşgalinde Osmaniye (Cebel-i Bereket) ve Rahime Hatun Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Yolu Dergisi, (61): 269-308.
Öztoprak, İ. (1981). Kurtuluş Savaşında Türk Basını. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Özoğuz, E. (1934). Adana’nın Kurtuluş Mücadelesi Hatıraları. İstanbul: Ülkü Matbaası.
Öke, M.K. (1986). Ermeni Meselesi. İstanbul, 1986. Aydınlar Ocağı Yayınları.
Kurtuluş Savaşı’nda İçel. (1971). İstanbul: Türkiye Kuvayi Milliye Mücahit ve Gazileri Cemiyeti Mersin Şubesi Yayınları.
Kurt, M. (2010). “Roma Egemenliğinde Kilikya ve Roma İç Savaşlarının Bölgedeki Yansımaları”. Tarih İncelemeleri Dergisi. XXV, (2): 483-501.
Kocatürk, U. (1983). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, 1918-1938. Ankara: TTK Basımevi.
Kır, S. (2004). Milli Mücadele Döneminde Dörtyol ve Çevresi (1918-1922). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Kılıç Ali. (2005). Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Keser, U. (2015). “Doğu Lejyonu (Legion D’Orient) ve Güney Bölgesindeki Ermeni Faaliyetleri (1918-1922)”, [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay. Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri , (25-27 Aralık 2013). (ss.83-125). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Kemal Atatürk. (1969). Nutuk (Vesikalar). Cilt III, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü. Milli Eğitim Basımevi.
Kemal Atatürk. (1969). Nutuk (1920-27). Cilt II, İstanbul: Türk Devrim Tarihi Enstitüsü. Milli Eğitim Basımevi.
Kasalak, K. (1993). Milli Mücadele’de Manda ve Himaye Meselesi. Ankara: Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları.
İslam, İ. (2004). “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Çukurova”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. XX, (58): 47-64.
İslam, İ. (1995). Milli Mücadele’de Yeni Adana Gazetesi. Atatürk Üniversitesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
İlter, E. (1989). “Milli Mücadele’de ‘Doğu Lejyonu’ (Legion D’Orient)’nun Fransız İşgal Bölgesindeki Fonksiyonu”. Atatürk Yolu Dergisi. (3): 419-436.
Hatipoğlu, S. (2015). “Milli Mücadele’de Suriye İtilâfnâmesi’nin Yeri” [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay. Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri. (25-27 Aralık 2013). (ss.195-209). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Hatipoğlu, S. (2002). “Çukurova’da Fransız-Ermeni İşbirliği (1918-1921)”. Belleten, LXVI, (247): 943-965.
Gürün, K. (1985). Ermeni Dosyası. Ankara: TTK Basımevi.
Gürbüz, C. (1996). Milli Mücadelede Develi ve Ermeniler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Erikan, C. (1972). Komutan Atatürk. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Erden, A. F. (1954). Birinci Dünya Harbinde Suriye Hatıraları. C.1. İstanbul.
Erdeha, K. (1975). Mili Mücadelede Vilayetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Ener, K. (1996). Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
E. Brẻmond E. (1921), La Cilicie en 1919-1920. Paris.
Çiftçi, A. (2009). Milli Mücadele Döneminde Mersin ve Havalisinde İz Bırakanlar. Mersin: Bizim Grup Basımevi.
Çıplak, M.N. (1968). İçel Tarihi. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
Çelik, K. (2005). “Fransız İşgal Dönemi Mersin Belediye Başkanı Ahmet Hallaç’ın Anıları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. XXI, (62): 695-746.
Çelik, K. (1999). Milli Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922). Ankara: TTK Basımevi.
Cebesoy, A.F. (1953). Milli Mücadele Hâtıraları. İstanbul: Vatan Neşriyatı.
Bozkurt, B. (2015). “Yılmaz Müfrezesi Kumandanı Şeref Genç’e Göre Mersin’in İşgali”, [Bildiri]. Erdem Ünlen vd. (Yay. Haz.) Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu Bildirileri , (25-27 Aralık 2013). (ss.403-427). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Bıyıklıoğlu, T. (1962). Türk İstiklal Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Ayhan, Y. (1963). Mustafa Kemal’in Pozantı Kongresi ve Adana’nın Kurtuluşu. Adana: İpek Matbaası.
Ateş, T. (1999). Türk Devrim Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. (1991). Ankara: TTK Basımevi.
Arıkoğlu, D. (1961). Hâtıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
Ali Saib. (1340). Kilikya Faciaları ve Urfa’nın Kurtuluş Mücadeleleri. Ankara.
Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu, 1919-1922. Ankara: TTK Basımevi.
Akyüz Y. (2003). “Kurtuluş Savaşımız ve Fransa’da Ermeni Propagandası”. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 4 (38): 47-50.
Akgün, S. (1981). General Harbord’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu. İstanbul: Tercüman Yayınları.
Kuvayi Milliye Dergisi
Milliyet Gazetesi
Tarsus Gazetesi
Yeni Mersin Gazetesi
İrade-i Milliye Gazetesi
Journal Officiel, 24 Dѐcembre 1920
Harp Tarihi Vesikaları Dergisi (HTVD)
TBMM Zabıt Ceridesi, 26.2.1337 (1921), Cilt.1, Devre.1, İçtima.1., s.434, 435, 443, 444.
TBMM Gizli Celse Zabıtları, 24 Nisan 1336 (1920), Cilt.1, Devre.1, İçtima.1., s.5.
B.O.A., (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), B.E.O. (Babıâlî Evrak Odası), No: 340887