19. YÜZYIL OSMANLI DEVLETİ MADEN OCAKLARI'NDA ÇALIŞMA STANDARTLARININ OLUŞTURULMASI GİRİŞİMLERİ: DİLAVERPAŞA NİZAMNAMESİ ÖRNEĞİ

Bu çalışmanın amacı 19. yy Osmanlı coğrafyasında başlayan sanayileşme hamlesine paralel olarak 1865 yılında çıkarılan Dilaverpaşa Nizamnamesi özelinde o dönem maden ocaklarında çalışma hayatına yönelik oluşturulmaya çalışılan çalışma standartları girişimlerini incelemek ve bir bakıma Kanun özelliği taşıyan Nizamname'nin genel karakteristiğini ortaya koymaktır. Çalışmada tarihi belgelerden hareketle literatür taraması yöntemiyle Osmanlı madencilik sektörüyle ilgili olarak 1865 yılında çıkarılan Dilaverpaşa Nizamnamesi ve bu Nizamname'nin çıkarılmasına neden olan koşullar analiz edilmiştir. Osmanlı Devleti'nde madencilik, savaş endüstrisinde ihtiyaç duyulan büyük bir işkolu olması, madenlerin darphanede para basımında kullanılması ve 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı'yla birlikte hız kazanan demiryolu ve buharlı gemilerin yapımında ihtiyaç duyulması nedeniyle büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle zorunlu (angarya) bir çalışma sistematiğinin benimsendiği maden ocakları, 19. yy'da Osmanlı Devleti'nde Batı ekseninde başlayan sanayileşme hamlelerine ivme kazandırmıştır. Dolayısıyla ağır çalışma koşullarının ön plana çıktığı bu sektörde emek arzı konusunda ciddi problemler yaşanmış ve madenlerde çalışma standartlarının oluşturulması bir öncelik haline gelmiştir. Çalışmanın çıkış noktası 1865 yılında maden ocaklarında çalışma koşullarının standardize edilmesi için çıkarılan Dilaverpaşa Nizamnamesi'nin çalışma standartları anlamında gerekliliklerini ortaya koymaktır.

THE ENTREPRENEURS OF THE FORMATION OF JOB STANDARTS IN OTTOMAN STATE MINING IN 19th CENTURY: THE CASE OF DİLAVERPAŞA NİZAMNAMESİ

The objective of the study is to analyze the entrepreneurs of the formation of job standards in Ottoman State mining on the basis of 'Dilaverpaşa Nizamnamesi' in 1865 in parallel to the industrial initiatives in Ottoman geography and to reveal the general characteristics of this 'Nizamname' as a sort of law. In the study, through literature review, moving from the historical manuscripts, 'Dilaverpaşa Nizamnamesi', passed in 1865 in regards to mining sector and the conditions preparing to this law, have been put into analysis. Mining is of great significance in Ottoman State on account of the fact that it is a huge sector needed for war industry, it is utilized for coining and it is required strongly for the construction of railways and steamboats in the aftermath of "Imperial Edict of Gülhane" in 1839. Therefore, mining sector adapting compulsory labour as a working systematics, has paved the way for industrialization initiatives commenced in regards to West. In this context, in this sector, that challenging working conditions have come to fore, has been experienced difficulty in terms of labour supply and so the formation of the standards in mining has converted into priority. The main point of the study is to put forward the job health and security requirements of 'Dilaverpaşa Nizamnamesi' passed to sustain work standards in 1865.

___

  • 25 Ağustos 1303 (6 Eylül 1887) tarihli Maadin Nizamnamesi.
  • Bayartan, M. (2008), "XIX. Yüzyıl Osmanlı Madenlerinin Coğrafi Dağılışı", Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X-1, ss. 137 155.
  • Çağatay, N. (1943), "Osmanlı İmparatorluğu'nda Maden İşletme Hukuku", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2, 1, ss. 117 127.
  • Çiloğlu, M. (2007), "Osmanlı Devleti'nde Madencilik ve Balya Madenleri", T.C. Balıkesir Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Karesi Tarih Kulübü Bülteni, 1, ss. 31 41.
  • Dilik, S. (1985), "Atatürk Döneminde Sosyal Politika", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 40, 1, , ss. 93 102.
  • Karabıyık, İ. (2012), Osmanlı'da Son Dönem İşçi Hareketleri, Ekin Yayıncılık, Bursa.
  • Kartalkanat, A. (1990), "Osmanlılarda Madencilikle İlgili Yasal Düzenlemeler ve Madencilik Politikası," Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 36, s. 65 71.
  • Kırpık, C. (2004), Osmanlı Devleti'nde İşçiler ve İşçi Hareketleri (1876-1914), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Isparta.
  • Özdingiş, V. (2004), "Osmanlı Devrinde Madenler ve Madenlerin İşletilmesi", Madencilik Bülteni, 67, ss. 41 42.
  • Quataert, D. (1987), Osmanlı Devletinde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), (Çev.) Sabri Tekay, Yurt Yayınları, Ankara.
  • Soykan, F. ve Mutluer, M. (1995), "Türkiye'de Madencilik ve Maden Yataklarının Coğrafi Dağılışı", Ege Coğrafya Dergisi, 8, ss. 37 56.
  • Ülkekul, C. (Çev. Ayşe Hande Can), Taş Kömürü Havzasında (İşletmelerinde) Bahriye Nezareti Yönetimi (1865-1908) ve Dilaverpaşa Nizamnamesi.