Makarnalık buğday (Triticum durum Desf.) ile yabani tetraploid buğday (triticum dicocoides Korn.) melezlerinin bazı agronomik ve kalite özellikleri ve aralarındaki ilişkiler

Bu çalışmada, üç makarnalık buğday (T. durum Desf.) çeşidi ile yabani tetraploid buğday (T. dicoccoides Korn.) arasında resiproklu olarak oluşturulan melezlerin $F_3 ve F_4$ jenerasyonları dört ebeveyn genotip ile birlikte 1998-1999 yetiştirme döneminde İzmir ili Bornova ve Menemen lokasyonlarında üç tekrarlamalı olarak denenmiştir. Ebeveyn, $F_3 ve F_4$ generasyonlarında başak başına tane verimi, bin tane ağırlığı, tanede protein oranı ve sedimentasyon değeri belirlenmiş ve açılma generasyonlarında özellikler arası ilişkiler incelenmiştir. Çalışma bulguları incelenen özellikler bakımından her iki generasyonda da ebeveynler ile melezleri arasında önemli farklılıkların bulunduğunu ortaya koymuştur. Tüm kombinasyonlar üzerinden elde edilen ortalama değerler hem $F_3$ hem de $F_4$ 'de melezlerin başak verimi ve tane ağırlığı bakımından durum ebeveynlerine yakın fakat iki kalite özelliği bakımından onlardan yüksek olduğunu göstermiştir. Başak tane verimi ile tanede protein oranı arasındaki korelasyonun F3 generasyonundaki önemsizliğine karşın, $F_4$'de negatif ve önemli bir ilişki (r=-0,641**) belirlenmiştir. T. dicoccoides'in ana ebeveyni oluşturduğu resiproklardan $F_3$ generasyonunda iki ve $F_4$'de de, bir kombinasyonda verim ve kalite yönünden eş zamanlı yapılacak seçimlerin etkili olabileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

başaklar, kültür çeşitleri, verim, kalite, buğday, tarımsal özellikler, tetraploit, Triticum durum, makarnalık buğday, melezler

Some agronomic and quality traits and interrelationships in the crosses between drum wheat (Triticum durum Desf.) and wild tetraploid wheat (Triticum dicoccoides Korn.)

In this research, $F_3 and F_4$ generations of resiprocal crosses between three durum cultivars (T. durum Desf.) and wild tetrapolid wheat (T. dicoccoides Korn.) along with parents were tested in a randomized complete block design with three replications at the locations of Bornova and Menemen, İzmir, in 1998-1999 growing season. The grain yield per spike, thousand kernel weight, grain protein percentage and sedimentation volume were determined in parents, $F_3 and F_4$ generations and relationships among traits in segragating populations vere examined. Results from study indicated that the significant differences between parents and their crosses for all traits were found in both generations. Considering the mean values over all combinations, in both the $F_3 and F_4$ generations the crosses had the values close to durum parents for grain yield per spike and kernel -weight but did higher ones than those of them for two quality traits. Although in the F3 there was no association between grain yield per spike and proteicontent, a negative and significant correlation (r=-0.641**) was obtained in the F4 generation It wasconcluded that individual selections which simultaneously practised for yield and quality vere effective in two combinations of $F_3$ arid one of $F_4$ generation among resiprocals'in which T. dicoccoides was female parent.

Keywords:

spikes, cultivars, yields, quality, wheat, agronomic characteristics, tetraploidy, Triticum durum, durum wheat, crosses,

PDF

___

Açıkgöz. N. 1990. Tarımda araştırma vc deneme metotları (II. Basım). Ege Ü.Z. F Yayınları No: 478, Bornova-İzmir.
Anonymous 1998. Germplasm program. Cereals. Annual Report. ICARDA, Aleppo. Syria, 379 pp.
Atlı, A. 1999. Buğday ve ürünleri kalitesi. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yollan Sempozyumu, Bildiriler, s. 498-506, 8-11 Haziran, Konya.
Axtell, J. D. 1981. Breeding for improved nutritional quality. Plant Breeding Symposium 2nd. (Plant Breeding II), p.365432, Iowa State University, Ames, Iowa.
Aydem, N. 1980. 5 x 5 Makarnalık buğday diallel melez populasyonunda tanede protein miktarının kalıtımı ve bazı agronomik özellikler arasındaki korelasyonlar. Ege Ü. Z. F. Dergisi 17(3): 35-43.
Blanco, A., R. Simeone, B. Laddomada, A. Pasqualone, A. Troccoli, and N. Di Fonzo. 2000. Variation for grain protein content and identification of QTLs by molecular markers in tetraploid wheats. Durum wheat improvement in the Mediterranean region: New challenges, p. 455-461, 12-14 April, Zaragoza. Spain.
Brites, C M, B. Maças, C. Muacho, and J. Coco. 2000. Quality of durum wheat breeding lines: Genetic and environmental effects. Durum wheat improvement in the Mediterranean region: New challenges, p. 479-484, 12-14 April, Zaragoza, Spain.
Cantrell, R. G., and L. R. Joppa. 1991. Genetic analysis of quantitative traits in wild emmer (Triticum turgidum L. var. dicoccoides). Crop Sci. 31. 645-649.
Clarke, J. M., F. R. Clarke, N. P. Ames, T. N. Mc Caig, and R. E Knox. 2000 Evaluation of predictors of quality for use in early generation selection. Durum wheat improvement in the Mediterranean region: New challenges, p 439-446, 12-14 April, Zaragoza, Spain
Dyck, P. L, and R. J. Baker. 1975. Variation and covariation of agronomic and quality traits in two spring wheat populations. Crop Sci. 15: 161-165.
Ekiz, H, S. A. Bağcı, L. Sayın ve İ. Karakaya. 1999. Yabancı sıtoplazma ve sitoplazma x çevre etkileşimlerinin ekmeklik buğday kalite ıslahında kullanılma olanakları. Orta Anadolu'da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yollan Sempozyumu, Bildiriler, s. 43-52, 8-11 Haziran, Konya.
Elouafi, I., M. M. Nachit, A. Elsaleh, A. Asbati, and D. E. Mather. 2000. QTL-mapping of genomic regions controlling gluten strength in durum (Triticum turgidum L. var. durum). Durum wheat improvement in the Mediterranean region: New challenges, p. 505-509, 12-14 April, Zaragoza, Spain.
Feldman, M., L. Avivi, A. A. Levy, M. Zaccai, Y. Avivi, and E. Millet. 1990. High protein wheat. Biotechnology in Agriculture and Forestry, Vol. 13, Wheat, Y. P. S. Bajaj ed , p. 593-614, Springer-Verlag, Berlin.
Halloran, G. M. 1981. Grain yield and protein relationships in a wheat cross. Crop Sci. 21: 699-701.
Joppa, L. R., G. A. Hareland, and R. G. Cantrell. 1991. Quality characteristics of the Langdon durum-dicoccoides chromosome substitution lines. Crop Sci 31: 1513-1517.
Joppa, L. R., and R. G Cantrell. 1990. Chromosomal location of genes for grain protein content of wild tetraploid wheat. Crop Sci 30: 1059-1064.
Kün, E 1980. Aegilops türlerinin buğday ıslahındaki önemi Bitki Islahı Simpozyumu, Cilt I, s. 126-134, Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Yayınlan No: 17/41, Menemen-İzmir
Levy, A. A., and M. Feldman. 1989. Location of genes for high grain protein percentage and other quantitative traits in wild wheat Triticum turgidum var. dicoccoides. Euphytica 41: 113-122.
McNeal, F H., M. A. Berg, C. F. Mc Guire, V. R. Stewart, and D. E. Baldridge 1972. Grain and plant nitrogen relationships in eight spring wheat crosses, Triticum aestivum L. Crop Sci. 12: 599-602.
Pekin, F ve Ü. Çakmaklı. 1987 Bazı Türk ıslah çeşidi durum buğdaylarının kimi teknolojik ve renk özelliklen üzerinde bir araştırma Türkiye Tahıl Simpozyumu, Bildiriler, s 527-535, 6-9 Ekim, Bursa.
Pena, R. J. 2000. Durum wheat for pasta and bread-making. Comparison of methods used in breeding to determine qluten quality-related parameters. Durum wheat improvement in the Mediterranean region: New challenges, p. 423-430, 12-14 April, Zaragoza, Spain.
Pepe, J F. and R. E. Heiner. 1975. Plant height, protein percentage and yield relationships in spring wheat. Crop Sci. 15: 793-797.
Quick, J S., and B. J. Donnely. 1980. A rapid test for estimating durum wheat gluten quality. Crop Sci. 20: 816-818.
Rharrabti, Y., S. Elhani, V. Martos Nunez, and L. F Garcia del Moral. 2000. Relationship between some quality trails and yield of durum wheat under southern Spain conditions. Durum wheat improvement in the Mediterranean region : New challenges, p 529-531, 12-14 April, Zaragoza. Spain.
Steel. R G. D., and J. H. Torrie. 1980. Principles and Procedures of Statistics. Second edition.McGraw-Hill Book Company Inc. New York.
Tahir. M , and H. Pashayani 1990 Transfer of agronomic trails from wild Triticum species to Triticum turgidum L. var, durum. In: Wheat Genetic Resources : Meeting Diverse Needs, J. P. Srivastava and A, B Damania (eds.) p. 317-326, John Wiley and Sons Inc., New York
Tosun. M ve M Altınbaş 1999. Makarnalık buğday (T. durum Desf ) ile yabani tetraploid buğday (T. dicoccuides Korn ) melezlerinde tanede protein oranı için genotipik varyabilite ve heterosis. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 36 25-32.
Tosun. M . N. Budak ve M.Altınbaş. 1998 Makarnalık buğdayda kalite özellikleri ve ülkemizde düşük kaliteli makarna üretiminin nedenleri ve çözüm yolları. 2000'li Yıllara Girerken Türk Makarna Sanayi Sempozyumu. A Olgun ve A.Uzmay(eds ). s 20-29,23 Ekim, E.Ü. Ziraat Fakültesi. Bornova-İzmir.
Ünal. S.1998 Makama üretim yöntemlerinin kalite açısından önemi ve değerlendirilmesi. 2000'li Yıllara Girerken Turk Makarna Sanayi Sempozyumu. A. Olgun ve A Uzmay (eds ), s. 30-39. 23 Ekim. E. Ü Ziraat Fakültesi, Bornova-İzmir
Yüce, S. ve İ Turgut. 1980 Yabani buğday türlerinin buğday ıslalındaki önemi. Bitki Islahı Sımpozyumu. Cilt I. s. 135-141. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Yayınları No 17/41. Menemen/İzmir.