Devlet ve Toplum Ekseninde Jön Türklük ve Bir Jön Türk'ün Düşün(dür)dükleri

1908 Temmuz ayında Anayasa'nın tekrar uygulamaya konması ve akabinde Meclis-i Mebusan'ın açılması, bu hareketin sorumlusu olan Jön Türklerin hemen her kesimce hürriyet taraftarı liberal kişiler olarak algılanmasına yol açmıştır. II. Meşrutiyet döneminde yaşanan tatsız olaylara karşın, bu görüş geçerliliğini geçtiğimiz yüzyılın ortalarına değin korumuştur. Bu sorgusuz yargının aksine, jön Türklerin bıraktığı mektuplar ve yayınladıkları eserlere bakıldığında çok farklı bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Jön Türk düşünce iklimi, Kıta Avrupa 'sini XIX. Yüzyılın ikinci yarısında etkisi altına alan pozitivist-materyalist akımlardan fazlasıyla etkilenmiştir. Getirdikleri reçeteler genellikle bu düşüncelerden devşirilerek imparatorluğun kendine özgü yapısı çerçevesinde kalıba dökülmüştür. Seçkinci bakış açısının devlet kavramı ile harmanlanması söz konusu akımlarda dahi rastlanmayan bir devlet kültürü ortaya çıkarmıştır. Aynı şekilde ikincil gruplara -dini cemaat liderleri, eşraf, ayan, ağa vb.- Jön Türk siyasi düşüncesinde belirsiz bir tanım ve şekilsiz bir statü verilmesine neden olmuştur. Jön Türklerin hedefi devleti içine düştüğü zor durumdan kurtarmak olduğu için, 1908 öncesinin idealist fikirleri iktidar yılları sürecinde yumuşatılmış ve pragmatik bir anlayış içerisinde daha esnek bir biçimde yeniden tanımlanmıştır. Sunduğumuz belgenin yazarı, H. Meşrutiyet döneminde önemli mülki görevlerde bulunmuş Dr. Reşit Bey'dir. 1913 Vilayet Kanunun ilanını takiben kaleme alınan belgede Dr. Reşit Bey'in düşünceleri, Jön Türk dünya görüşünü billurlaştırması açısından önem taşımaktadır.

State & Society for the Young Turks and What a Young Turk Thinks of

This article presents a document that provides an opportunity to grasp the Young Turks's (Jön Türkler) view point during the last part of the 18th and the first quarter of the 20th centuries in Turkey. Restoration of the constitution and later re-convening of the parliament in July 1908 brought about a perception that shared by almost every circle that Young Turks, who were responsible of this movement, were a pro-freedom and liberal peoples. Although the unpleasant events occurred during the second constitutional period, the thoughts had been kept its validity till the mid of the twentieth century. Contrary to the prejudice involved, we have confronted with a quite different picture when looked at to the Young Turks' mails and publications. The climate of the Young Turks' thought was effected by the positivist-materialist ideologies which had influenced the Continental Europe in the second half of the nineteenth century. The prescriptions composed by them were generally picked up from these thoughts and poured to the mold according to authentic structure of the empire. Combination of elitist view together with state notion produced a new state culture which has not been seen even in these trends: At the same time, the secondary groups -leaders of the confessional communities, notables of cities and countries, aghas etc.-were given an amorphous status and an uncertain definition in the Young Turk's political thought. Since the main goal of the Young Turks was to revive the empire from its reduced circumstances, they had softened and redefined pragmatically their idealist opinions of pre-1908. The author of the presented document is Dr. Res it Bey, who took important administrative posts in the Second Constitutional era. Dr. Reşit Bey's ideas in the document which was written out the succeeding days of proclamation of the 1913 Law of Province, keeps importance in the respect of crystallizing the Young Turk's world view (Weltanschauung).

___

Ahmad, Feroz (1996), İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak Yayınları,İstanbul.
Ahmad, Feroz-Dankwart, A. Rustow.( 1974), "İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler", İ.Ü.E.F. Güney Doğu Araştırmaları Dergisi, S. 4-5.
Aksin, Sina (1971), "İttihat ve Terakki Üzerine", A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisî, c. XXVI, no,l,Mart.
Akşin, Sina (1987), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Yayınevi, İstanbul.
Baring, Maurice (1913), Letters from the Near East 1909 and 1912, Smith, Elder & Co. London.
BOA, DH-HMŞ, 28-21, Encümeni Mahsus Tarafından Tadilen Tanzim olunan İdare-i Vilayat Kanunu Layihasıyla Esbab-ı Mucibe Mazbatası (6 Nisan 1912).
B.O.A, İrade-i Dahiliye, 1327-M-1 1, Vesika No:8.
Bottomore, Tom-Nisbet, Robert (1990), Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi,Verso Yayınları, Ankara.
Cemal Paşa (1996), Hatırat, çev; Metin Martı, Arma Yayınları, İstanbul.
Dersimi, Nuri (1997), Hatıratım, Doz Yayınları, İstanbul.
Dillon, E. J.(1908), "The Unforeseen Happens as Usual", The Contemporary Review, n. 94, July - December.
Dr. Reşit Bey 'in Hatıraları "Sürgünden İntihara " (1993), haz: Ahmet Mehmetefehdioğlu, Arba Yayınları, İstanbul.
Esendal, Mahmut Şevket (2001), "Kuvvetli Hükümet", Mendil Altında, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
Goltz, Colmar Freiherr von der (1301-1884), Millet-i Müsellaha, çev. M. Tahir, İstanbul.
Hanioğlu, M. Şükrü (1989), Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İletişim Yayınları İstanbul.
Hanioğlu, M. Şükrü (1995), The Young Turks in Opposition, Oxford University Pres, New York.
Hanioğlu, Şükrü (1981), Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
Hanioğlu, M. Şükrü (2001), Preparation for a Revolution - The Young Turks, 1902-1908, Oxford University Pres, New York.
Herbert, Aubrey (1999), Ben Kendim - Osmanlı Ülkesine Son Seyahatler, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara.
Hüseyin Kazım Kadri (1991), Meşrutiyetten Cumhuriyet'e Hatıralarım, haz: İsmail Kara, İletişi Yayınları, İstanbul.
Kendi Mektuplarında Enver Paşa, (1989), haz; M. Şükrü Hanioğlu, Der Yayınları, İstanbul.
Lewis, Bernard (1984), Modern Türkiye'nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Lord Eversley (1918), The Turkish Empire - Its Growth and Decay, T.Fisher Unwin, London.
M.M.Z.C., 1327, D:l, Sİ: 3, İÇT:43.
Mardin, Şerif (l983), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul.
Mardin, Şerif (1991), Türkiye 'de Toplum ve Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul.
Meclis-i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmed Rıza Bey'in Hatıraları, (1988), çev; Bülent Demirbaş, Arba Yayınları, İstanbul..
Mevlanzade Rıfat'ın Hatıraları (1992), haz: Metin Martı, Arba Yayınları, İstanbul.
Montesquieu, Charles-Louis de Secondat (1963), Kanunların Ruhu Üzerine, Baldaş Yayıncılık, Ankara.
Nuri Dersimi (1997), Hatıratım, İstanbul.
Ramsaur, Ernest Edmondson (1982), Jön Türkler ve 1908 İhtilali, Sander Yayıncılık, İstanbul.
Takvim-i Vekayi, 1909, no: 270
Tural, Erkan (2000), 1329 (1913) İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanunu, Dokuz Eylül Üniversitesi A.İ.İ.T.E., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Yalçın, Hüseyin Cahit (1935), "Meşrutiyet Hatıraları 1908-1918", Fikir Hareketleri Dergisi, Sayı 76.
Yalçın, Hüseyin Cahit (1936), "Meşrutiyet Hatıraları 1908-1918", Fikir Hareketleri Dergisi, Sayı 117.