Tematik ve Bağlamsal Açıdan Kur’ân’da “İntikam” Kavramı

Son kutsal kitap Kur’ân insanların anlaması için gönderilmiştir. Bu ise ancak onda yer alan kavramların ve sözcüklerin iyi bir şekilde anlaşılmasıyla mümkün olur. Bu sebeple Kur’ân’da yer alan kelimeler ve kavramlar tam olarak bilinmeden Kur’ân’ın doğru bir şekilde anlaşılması mümkün değildir. İntikam kavramı ve müştakları da Kur’ân’da kullanılan ve anlaşılması gereken kavramlardandır. İşte bu makalede Kur’ân’da yer alan bu kavram ve muhtelif türevleri inceleme konusu yapılmıştır. Önce söz konusu kavramın etimolojik kökenleri ve lügatlerdeki anlamları üzerinde durulmuştur. Bunu yaparken Arap şiirinden ve hadislerden de istifade edilmiştir. Sonra mezkûr kavramın Kur’ân’daki kullanım biçimleri ve yer aldıkları siyak-sibak içerisinde kazandıkları farklı anlamları belirlenmiştir. Ayrıca Kur’ân’da Allah’ın intikam alma sebeplerine yer verilmiş ve insanın intikamı ile Allah’ın intikamı arasında ne gibi farklar olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Son olarak “intikam” kavramının “gazap”, “gayz” ve “sehad” gibi diğer kelimelerle olan anlam ilişkileri tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İntikam, azap etmek, cezalandırmak, öç almak, nefret etmek

Thematic and Contextual Approach to the Concept of “al-Intikam” in the Qur’an

Qur’an is the final testament sent for the people to understand it. This is only possible with a good understanding of the concepts and words contained in the Holy Book. Therefore, it is not possible to correctly understand Qur’an without knowing the exact meanings of concepts and words included in Qur’an. The concept of al-intikam and its derivatives used in Qur’an also need to be understood. In this article, the concept of al-intikam and its various derivatives are examined. First, the etymological roots and meanings of the concepts in dictionaries are discussed. Arab poetry and hadiths are used to perform these discussions. Then, the use of al-intikam in Qur’an and its different meanings within context are determined. In addition, the reasons why Allah takes al-intikam are included and difference between Allah’s al-intikam and man’s al-intikam is tried to be identified. Finally the meaning relations of “al-intikam” with other words like “al-gazap”, “al-gayz” and “al-sahad” have been analysed.

Keywords:

al-Intikam, torment, punish, revenge, hate,

PDF

___

Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Çağrı Yay., İstanbul, 1411/1990.
Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel, thk.: Şu’ayb el-Arnaûd ve diğerleri, Müessesetu’r-Risâle, 2. bs., Beyrût, 1420/1999.
Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd, Me’âlimu’t-tenzîl, thk.: Muhammed Abdullâh en-Nemir ve diğerleri, Dâru Tayyibe, 1. bs., Riyâd, 1409.
Beydâvî, Nâsuriddîn Ebi’l-Hayr Abdillâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şâfiî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, haz.: Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. bs., Beyrût, ty.
Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî b. Mûsâ Ebû Bekir, es-Sünenü’l-kübrâ, thk.: Muhammed Abdulkâdir Atâ, Mektebetü Dâru’l-Bâz, Mekke, 1414/1994.
Bikâ’î, Burhânuddîn Ebî’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer, Nazmu’d-dürer fî tenâsubi’l-âyât ve’s-suver, thk.: ‘Abdurrezzâk Gâlib el-Mehdî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1415/1995.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-sahîh, Çağrı Yay., 2. bs., İstanbul, 1412/1992.
Bursevî, İsmâîl Hakkı, Tefsîru rûhi’l-beyân, Dersaâdet, yy., 1330.
Celâluddîn el-Mahallî, Muhammed b. Ahmed, Celâluddîn es-Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tefsîru’l-Celâleyn, Dâru’l-Hadîs, 1. bs., Kâhire, ty.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye, thk.: Ahmed Abdu’l-Ğafûr Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 3. bs., Beyrût, 1404/1984.
Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Pınar Yayınları, 4. bs., yy., 2008.
Ebû Hayyân el-Endelüsî, el-Bahru’l-muhît, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1413/1993.
Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-Mevsılî et-Temîmî, el-Müsned, thk.: Hüseyin Selîm Esed, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1. bs., Dımeşk, 1404/1984.
Ebû Zehre, Muhammed, Zehretu’t-tefâsîr, Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, Kâhire, ty.
Ebu’l-Muzaffer es-Sem‘ânî, Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr, Tefsîru’l-Kur’ân, thk.: Yâsir b. İbrâhim, Ganîm b. Abbâs, Dâru’l-Vatan, Riyâd, 1418/1997.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-luga, thk.: Ahmed Abdul’alîm el-Berdûnî, ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, ty.
Fîrûzâbâdî, Mecdü’d-Dîn Muhammed b. Ya’kûb eş-Şîrâzî, el-Kâmûsu’l-muhîd, el-Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kütüb, 1398/1978.
Halil b. Ahmed, el-Ferâhîdî, Kitâbü’l-‘ayn, thk.: Abdu’l-Hamîd Hindâvî, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrût, 1424/2003.
Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî, Lübâbu’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl, Dâru’l-Fikr, Beyrût, yy., 1399/1979.
İbn ‘Âdil ed-Dımeşkî, Ebû Hafs Ömer b. ‘Ali, el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb, thk.: eş-Şeyh ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd ve eş-Şeyh ‘Ali Muhammed Mu’avvaz, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1419/1998.
İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdilhakk el-Endelüsî, el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz, thk.: Komisyon, Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûnu’l-İslâmiyye, 2. bs., Katar, 1428/2007.
İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tûnus, 1984.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen el-Ezdî, Cemheretu’l-luga, thk: Remzî Münîr Ba’lebekî, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 1987.
İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Makâyîsu’l-luga, thk.: Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn, Dâru’l-Fikr, yy., ty.
İbn Kesîr, İmâddu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl ed-Dimeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk.: Mustafâ es-Seyyid Muhammed ve diğerleri, Mektebetu’l-Evlâd eş-Şeyh li’t-Turâs, 1. bs., Kâhire, 1421/2000.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, thk.: Emîn Muhammed Abdulvehhâb ve Muhammed es-Sâdık el-‘Ubeydî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 3. bs., Beyrût, 1419/1999.
İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân, Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr, el-Mektebetu’l-İslâmî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrût, 1423-2002.
İsfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed er-Râğıb, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Mektebetü Nazâr Mustafâ el-Bâz, yy., ty.
İzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev. Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, ty.
İzz b. Abdisselâm, İzzuddîn Abdulazîz b. Abdisselâm es-Sülemî ed-Dımeşkî eş-Şâfiî, Tefsîru’l-İzz b. Abdisselâm: Tefsîru’l-Kur’ân, thk.: Abdullâh b. İbrâhîm el-Vehbî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrût, 1416/1996.
Karaca, Mevlüt, Osmanlıca Türkçe Lügat, Hisar Yayınevi, İstanbul, 2010.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmî’ li ahkâmi’l-Kur’ân, thk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, Müessesetü’r-Risâle, 1. bs., Beyrût, 1427/2006.
Mâverdî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Tefsîru’l-Mâverdî: en-Nüket ve’l-‘uyûn, thk.: es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrût, ty.
Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, thk.: Ahmed Ferîd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Lübnân, 1424/2003.
Münâvî, Zeynüddîn ‘Abdurraûf, et-Teysîr bi şerhi’l-câmi’i’s-sağîr, Mektebetü’l-İmâmi’ş-Şâfi’î, 2. bs., Riyâd, 1408/1988.
Münâvî, Feyzü’l-kadîr şerhu’l-câmi’i’s-sağîr, Dâru’l-Ma’rife, 2. bs., Beyrût, 1391/1972.
Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, el-Câmiu’s-sahîh, Kâhire, 1407/1987.
Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, thk.: Yusuf Ali Bedevî, Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1. bs., Beyrût, 1419/1998.
Neysâbûrî, Nizâmuddîn el-Hasan b. Muhammed b. Hüseyn el-Kummî, Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân, thk.: Zekeriyyâ ‘Umeyrân, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1416/1996.
Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahru’d-Dîn, Tefsîru’l-Fahru’r-Râzî: et-Tefsîru’l-kebîr, mefâtîhu’l-ğayb, Dâru’l-Fikr, 1. bs., Beyrût, 1401/1981.
Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir, Muhtâru’s-sıhâh, Mektebetü Lübnân, Beyrût, 1986.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-beyân, thk.: Muhammed b. ‘Âşûr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. bs., Beyrût, 1422/2002.
Se’âlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebû Zeyd, Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân, thk.: Ali Muhammed Mu’avvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1. bs., Beyrût, 1418/1997.
Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. ‘Abdulcebbâr, Tefsîru’l-Kur’ân, thk: Yâsir b. İbrâhîm ve Ğanîm b. ‘Abbâs b. Ğanîm, Dâru’l-Vatan, Riyâd, 1418/1997.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-‘ulûm, thk.: Ali Muhammed Mu’avvaz, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1413/1993.
Suyûtî, Celâluddîn, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr, thk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1. bs., Kâhire, 1424/2003.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-kadîr el-câmî’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr, thk.: Seyyid İbrâhîm, Dâru’l-Hadîs, Kâhire, 1427/2007.
Şirbinî, Muhammed b. Ahmed, Tefsîru’s-sirâci’l-münîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, ty.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-beyân an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân, thk.: Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, 1. bs., Kâhire, 1422/2001.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, 10. bs., Ankara, 2005.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed, Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân, thk.: Kemâl Besyûnî Zağlûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1411/1991.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Azim Dağıtım, İstanbul, ty.
Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Huseynî, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, thk.: Abdul’alîm et-Tahâvî, Matba’atu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1400/1980.
Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Sirrî, Me’âni’l-Kur’ân ve i'râbuh, thk.: Abdulcelîl Abduh Şilbî, Âlimu'l-Kütüb, 1. bs., Beyrût, 1408/1998.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed, Esâsu’l-belâğa, thk.: Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1419/1998.
Zemahşerî, el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, thk.: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Mu’avvaz, Mektebetu’l-Abîkân, 1. bs., Riyâd, 1418/1998.