Osmanlı´nın Son Dönemlerinde Denizli´de Yaşanan Bazı İhtida Örnekleri Üzerinde Bir Değerlendirme

Bir insanın doğumundan itibaren içinde yaşadığı ve her türlü kültürel etkileşimine maruz kaldığı inancını terk etmesi ve buna bağlı olarak içinde bulunduğu sosyal çevrenin birçok tepkisini göz önüne alarak yeni bir dini tercih etmesinin nedenleri din psikolojisi ve din sosyolojisi uzmanlarınca tartışılmaktadır. Muhakkak ki yeni bir dine giriş sürecinde birçok etken rol oynamaktadır. Bunları; anne-babadan edinilen dinin tatmin edici olmayışı, bu dini benimseyenlerin ve temsil edenlerin olumsuz tutum ve davranışları, diğer taraftan kabul edilecek yeni dine bağlı kişilerin olumlu ve samimi davranışları neticesinde hayatını böyle bir sosyal çevrede sürdürme arzu ve iradesi, başka bir dine bağlı kişi ile evlenme isteği, maddî menfaat veya statü elde etme, dinî telkinlerden etkilenme, şok bir olaya maruz kalma şeklinde belirtebiliriz. Biz bu çalışmada, arşiv belgelerini, ağırlıklı olarak da şer’iye sicil defterlerini (Religious Registry Books) esas alarak, Osmanlı Dönemi´nde 1875 yılından başlayarak gayrimüslimlerin Denizli´den tehcir edildiği 1920 yılına kadar geçen süre içerisinde Denizli´de yaşayan mühtedileri konu edineceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Denizli, gayrimüslim, ihtida, mühtedi, Rum papaz.

An Evaluation on Some Conversion Examples Experienced in the Last Period of Ottoman Empire in Denizli

The reasons why a person leave his own religion, which he has been exposed to since his birth, and although all the reaction of the social environment, why he converts to another religion are examined by religion psychology and sociology experts. Obviously, there are many factors in adopting a new religion. These reasons can be classified in these sections: the religion indoctrinated by parents may not be fulfilling, negative attitudes of the performers of that religion, positive attitudes of the performers of the new religion and the desire to live in this environment, desire to marry a person adopting another religion, expecting material benefit or social status, being influenced by religious advices and being exposed to a shock event. In this study, on the basis of archive documents and mainly Religious Registry Books, we focus on converts living in Denizli from 1875 to 1920, when non-muslims were relocated.

Keywords:

Ottoman, Denizli, non-muslim, conversion, convert, Rum priest.,

PDF

___

Akgündüz, Ahmed, Şer’iye Sicilleri Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler, c. I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988.
Arnold, T. W., İntişar-ı İslâm Tarihi, çev. Hasan Gündüzler, Akçağ Yayınları, Ankara, 1971.
Aslan, Halide, Tanzimat Döneminde Din Değiştirme Hareketleri (1839-1876), TDV Yayınları, Ankara, 2010.
Baer, Marc David, IV. Mehmet Döneminde Osmanlı Avrupası´nda İhtida ve Fetih, çev. Ahmet Fethi, Hil Yayın, İstanbul, 2010.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.MKT. 2044/122. 04 B 1310/22 Ocak 1893.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.MKT. 2051/53. 24 B 1310/11 Şubat 1893.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y..A...HUS. 269/139. 25 B 1310/12 Şubat 1893.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y..A…HUS. 271/55. 23 Ş 1310/12 Mart 1893.
Buhari, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, Camiu’s-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1993.
Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu´da Türkler, E Yayınları, 3. bs., İstanbul, 1994.
Çetin, Osman, Anadoluda İslâmiyetin Yayılışı, Marifet Yayınları, 2. bs., İstanbul, 1990.
Çetin, Sicillere Göre Bursa´da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. bs., Ankara, 1999.
Çolak, Kamil, XVI. Yüzyılda İstanbul´da İhtidâ Hareketleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Ankara, 2000.
Dağlar, Oya, “Denizli ve Çevresinde Kolera Salgını ve Salgınla Mücadele”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I, ed. Ayfer Özçelik ve diğerleri, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2007, s. 368-374.
Denizli Şer’iye Sicil Defteri, No: 681 9/14. 4 Za 1292/2 Aralık 1875.
Denizli Şer’iye Sicil Defteri, No: 683 197/793. 1 Ca 1309/3 Aralık 1891.
Denizli Şer’iye Sicil Defteri, No: 685 191/789. 16 R 1319/2 Ağustos 1901.
Denizli Şer’iye Sicil Defteri, No: 685 234/982. 16 Ş 1319/28 Kasım 1901.
Ercan, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluştan Tanzimat´a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, TDV Yayınları, Ankara, 1996.
Kafalı, Mustafa, “Anadolu´nun Fethi ve Türkleşmesi”, Türkler, ed. Ha-san Celâl Güzel ve diğerleri, c. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 177-192.
Karadağ, Esra, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında (1800-1850) Anadolu´da İhtida Hareketleri, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2005.
Karataş, Ali İhsan, Osmanlı Devleti´nde Gayrimüslimlerin Toplum Hayatı –Bursa Örneği-, Gökkubbe Yayınları, İstanbul, 2009. Keskin, Mustafa, “Gazi Süleyman Şah ve Türkiye Selçuklu Devleti´nin Kuruluşu”, Türkler, ed. Hasan Celâl Güzel ve diğerleri, Yeni Tür-kiye Yayınları, Ankara, 2002, VI, s. 529-536.
Köse, Ali, Neden İslâm´ı Seçiyorlar Müslüman Olan İngilizler Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme, İSAM Yayınları, İstanbul, 1997.
Köse, “İhtidâ”, İslâm Ansiklopedisi, c. XXI, TDV Yayınları, İstanbul, 2000, s. 554-558.
Kurt, Yılmaz, “Adana Sancağı´nda Kişi Adları”, AÜDTCFD Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XV, sayı: XXVI, Ankara, 1991, s. 169-252.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. Haccac el-Kuşeyri, Camiu’s-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1993.
Ocak, Ahmet Yaşar, “Anadolu”, İslâm Ansiklopedisi, c. III, TDV Yayınları, İstanbul, 1991, s. 110-116.
Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985.
Şeker, Mehmet, Anadolu´da Birarada Yaşama Tecrübesi: Türkiye Sel-çukluları ve Osmanlılar´da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
Şemsioğlu, Haluk (haz.), 20. Yüzyıl Başlarında Denizli, HM Matbaacılık, Denizli, 2004.
Tunç, Ergün, Yaşanmış Tecrübeler Açısından Kur’ân´ın İnsanı Etkileme Gücü (Isparta Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2010.
Turan, Osman, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi II, 4. bs., Nakışlar Yayınevi, İstanbul, 1980.
Yazıcı, Nesimi, İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi, TDV Yayınları, 7. bs., Ankara, 2008.
Yıldız, Bilal, Denizli Sancağı´nda Gayrimüslimler (1876-1923), Yayınlan-mamış Doktora Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Isparta, 2013.