Hz. Ali Dönemi Siyasi ve Fıkhi Gelişmelerin Mezheplerin Oluşumuna Etkisi

Hz. Osman’ın şehid edilmesiyle başlayan süreç, Hz. Ali döneminde önemli karışıklıkların çıkmasına neden olmuştur. Hz. Ali döneminde yaşanan ve sahabe kanının dökülmesine varan bu ihtilaflar, siyasi ve itikadi mezheplerin teşekkülüne etki etmiştir. Hz. Ali dönemindeki ayrışmalar sonraki dönemlerde artarak devam etmiştir ve sonucunda Haricilik, Şia, Mutezile ve Ehl-i Sünnet ekolleri ve bunların alt bölümleri oluşmuştur. Hz. Ali dönemindeki gelişmeler siyasi ihtilaflarla sınırlı değildir. Bu dönemde yapılan ilmi faaliyetler de fıkhi mezheplerin oluşumuna etki etmiştir. Çalışmamızda bütün bu etkenlerin sebep ve sonuçları üzerinde durulmuştur. Siyasi karışıklıklar belli bir dönemi ilgilendirir ancak Hz. Ali dönemindeki siyasi olaylar günümüze kadar gelen bazı mezheplerin çıkış noktasını teşkil ettiği için bu zaman dilimine ait her ayrıntı önem arz etmektedir. Bu dönemin fıkha dair katkılarının da asırlar boyu devam ettiğini aktarmamız da çalışmamızın bir diğer önemli boyutunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sahabe, Mezhepler, Fıkıh, İhtilaf, Hilafet.

The Effect of Political and Jurisprudential Events in the Time of Ali to the Formative Period of Madhhabs

The period which begins with Hz. Osman’s martyrdom caused so many complexity in Hz. Ali’s period. These controversies which gave rise to companions’ deaths in Hz. Ali’s period, affected the rising of the political and sectarian creed. As a result of these decays, Khârijism, Shia, Mu'tazilite and Ahl-i Sunnah scholars and subchapters of them have formed. The advancements in Hz. Ali’s period aren’t restricted with political controversies. Also scholarly movement, affected the consistence of jurisprudence madhhabs. In this study, all of these factors’ reasons and results have been emphasised. The political confusions is limited to a certain period but the political events in Hz. Ali's period until today builts the starting point for some of the madhhabs. For these reason every detail is important in this period. Contributions of this period to the Islamic law also continued throughout the century’s, shows another important aspect of the study.

Keywords:

Companions, Madhhabs, Fiqh, Controversy, Khilafat.,

PDF

___

Abdulaziz, Abdusselam Sachedina, Islamic Messianism The Idea of Mahdi in Twelver Shí'ism, State University of New York Press, New York, 1981.
Abdurrezzak, Hemmam b. Nafi el-Himyeri es-San'ani, el- Musannef, thk. Habiburrahmân el-A’zamî, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, 1983.
Akbulut, Ahmet, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Ankara, 2001.
Askeri, Necmuddin, Makamu'l-İmami Ali, Matbaatu'l-Âdab, Necef, ty.
Belazurî, Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ensâbü'l-Eşrâf, thk. Mu-hammed Hamidullah, Mısır, 1959.
Berri, Muhammed b. Ebibekr et-Tahsani, el-Cevhere fi Nesebi'l-İmam Ali ve Âlihi, thk. Muhammed Altunci, Müessetu'l-Alem, Dar-u İhya'it-Turas/Beyrut nüshası, Beyrut, 1402.
Beyhaki, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyn, es-Sünenu’l-Kübra, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
Devseri, Rabian b. Hadi, Hucciyyetu Kavlu's-Sahabi İnde's-Selef, (Medine İslam Üniversitesi Şeriat Fakültesi Usulu Fıkıh Bölümü Öğretim Görevlisi) www.mahaja.com/library/downloads/books/46. (13.03.2013).
Ebu Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Muhammed, Ebu Hanife, çev. Osman Keskioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1997.
Ebu Zehra, İmam Malik, çev. Osman Keskioğlu, Hilal Yay., Ankara, 1984.
Ebu Zehra, İmam Şafii, çev. Osman Keskioğlu, DİB. Yay. , Ankara, 1996.
Ebu Zehra, Tarihu'l-Mezahibi'l-İslamiye, Daru'l-Fikri'l-Arabi, Kahire, ty.
Erdem, Mehmet, “Ehl-i Sünnet Fıkıh Mezheplerinin Hadis ve Rey Ekolü Olarak Sınıflandırılmasına Eleştirel Bir Bakış”, Dini Araştırmalar, Ehl-i Sünnet Özel Sayısı, c. 8, sayı: 24, 2006.
Erdem, İçtihat Felsefesinin Filolojik Temelleri, Şark Dağıtım, Elazığ, 2002.
Erdem, İslam Hukuku Tartışma Metodolojisi, Ankara, 2006.
Ergin, Murat, Siyasi ve İtikadi Mezheplerin Doğuşunda Kabile Asabiyetinin Rolü, Şanlıurfa, 2000.
Fığlalı, Ethem Ruhi, Yaşar Kandemir, “Ali”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. II, İstanbul, 1989.
Hairi, Cafer Abbas, Belağatu'l-İmam Ali b. el-Huseyn, Daru'l-Hadis, Kahire, 1425.
Hakim, Muhammed Taki, Usulu'l Âmme li'l Fıkh'il Mukarene, Muessetu Âli Beyt, Kum, Dar-u İhya'it-Turas/ Beyrut nüshası.
Halife b. Hayyat, Tarihu Halife b. Hayyât, thk., Suheyl Zekkar, Dımeşk, 1968.
Hallaf, Abdulvehhab, İlm-i Usuli'-Fıkh, el-Mektebetu'l-İslamiyye, İstan-bul, 1984.
Hersavi, Huseyn Ğayb Ğulami, el-İmamu Buhari ve Fıkhu'l-Irak, Daru'l-İ'tisam, Beyrut, 1420.
http://www. al-shia.com/html/ara/books/kalam/a16html. (13.03.2013).
http:/www.ebnmaryam.com/vb/t31043.html. (14.03.2013).
Heytemi, Ahmed Şihabuddin b. Hacer el-Mekki, es-Savâ'ku'l-Muhrika, Mektebetü'l-Kahire, Kahire, ty.
İbn Abdilberr, Ebu Amr Yusuf b. Abdullah en-Nemeri el-Kurtubi, el-İstiab fi Marifeti’l-Ashab, thk., Ali Muhammed el-Bacevi, Daru’l-Ceyl, Beyrut, 1412.
İbn Cevzi, Ebu'l-Ferec Cemaluddin Abdurrahman b. Ali el- Hanbeli, el-Muntazam fi Tarihi’l-Ümem ve’l-Mülük, Beyrut, 1992.
İbn Esir, İzzuddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdulkerim el- Cezeri, El-Kamil fi’t-Tarih, Kahire, 1348.
İbn Esir, Usdu’l Ğabe fi Marifet’i- Sahabe, thk., Halil Me’mun Şeyha, Daru’l Ma’rife, Beyrut, 2001.
İbn Dımeşki, el Hafız Şemsuddin Ebi'l-Bereket Muhammed b. Ahmed, Cevahiru'l-Metalib fi Menakıbi'l-İmam Ali, thk. Muhammed Bakır el-Mahmudi, Matbaatu Daniş, Kum, ty.
İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, el-Mukaddime, thk. Abdüsselam Şeddad, Darul-Beyza, 2005.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali, el Muhalla bi'l-Âsâr, Daru’l-Müniriye, Mısır, 1348.
İbn Kesir, Ebu'l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el- Bidaye ve'n-Nihaye fi't-Tarih, Daru's-Saade, Mısır, 1939.
İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineveri, el-İmame ve’s-Siyase, thk. Taha Muhammed ez-Zeyni, Mısır, ty.
İbn Sa’d, Ebu Abdullah Muhammed, et-Tabakatu’l-Kübra, Leiden, 1325.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer el-Basrî, Tarihu'l-Medineti'l-Münevvere, thk., Fehim Muhammed Seltut, Dâru'l-İsfehan, Cidde, ty.
İbn Teymiyye, Abdülhalîm bin Mecdiddîn bin Abdüsselâm, Dekaiku’t-Tefsir el-Cami` li Tefsir-i İbn Teymiyye, thk. Muhammed es-Sayd, Müessetü Ulumü’l-Kur’ân, Dımaşk, ty.
İbn Teymiyye, Minhacu Sünneti’n-Nebeviyye, Muessesetu Kurtuba, 1406.
Karaman, Hayreddin, İslam Hukuk Tarihi, İz Yay., İstanbul, 2011.
Keskioğlu, Osman, Fakih Sahabiler ve Mezhep İmamları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1972.
Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDVY, Ankara, 1998.
İsferayini, Abdulkadir b. Tahir b. Muhammed, el-Fark beyne'l-Firak, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Mektebetu'l-Asriyye, Beyrut, 1990.
Mazin, Mübarek, Nahvu'l-Arabi, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1981.
Mennau'l-Kattan, Tarihu Teşri'i'l-İslami, Müessetu'r-Risale, Beyrut, ty.
Mesudi, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin el-Hudhalî el-Bağdadi, Murucu’z-Zeheb ve Meadinu’l-Cevher, thk. M. Muhiddin Abdülhamid, Beyrut, 1408.
Meyanci, Ahmed, Akil İbn Ebi Talib, Daru'l-Hadis, Kahire, 1425.
Meylani, Ayetullah Ali el-Huseyni, İbn Teymiyye ve'l-İmam Ali, Merke-zu'l-Ebhasu'l-Akaidiyye, Kum, 1421.
Muhammed Rıza, Zi'n-Nureyn Osman b. Affan el-Halifetü's-Salis, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1982.
Musavi, Şemsettin Fahhar b. Muid, el-Hucce ale'z-Zahib fi Tekfiri Ebi Talib, thk. Muhammed Bahrululum, Matbaatu Emir, Dar-u İhya'it-Turas/Beyrut nüshası, Kum, 1410.
Reyşehri, Muhammed, Mevsuatu İmam Ali b. Ebi Talib fi'l Kitabi ve's-Sünneti ve't-Tarih, Daru'l-Hadis, Kahire, 1425.
Rufai, Talib, Akidetu Ebi Talib, Merkezu'l-Ebhas el Akaidiyye, Dar-u İhya'it-Turas/Beyrut nüshası, Kum, ty.
Samerraî, Feras Selim Hayyavi, et-Tarihu Dımaşk, El-Evail, Dımaşk, 2004.
Shaban, Muhammed Abdulhayy, Islamic History, Cambridge University Press, Cambridge, 1976.
Subhî, Ahmed Mahmud, Nazariyyetü’l-imâme lede’ş-Şî‘âti’l-İsnâ ‘Aşeriyye, Beyrut, 1991.
Şaban, Zekiyüddin, (Usulu'l-Fıkh) İslam Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kafi Dönmez, TDV Yay., Ankara, 1996.
Şakiri, Huseyn, Ali fi'l Kitabi ve's-Sünneti ve'l-Edep, Müessetu Âli Beyt, Dar-u İhya'it-Turas/Beyrut nüshası, Kum, 1418.
Şatıbi, Ebu İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati, el- Muvafakat fi Usuli'ş- Şeria, thk. İbrahim Ramazan, Darü'l-Ma'rife, Beyrut, 2004.
Şehristani, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim, el-Milel ve’n-Nihal, Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 2005.
Şeyh Müfid, Meseletani fi'n-Nass ala Ali, thk. Mehdi Necef, Daru'l Müfid, Beyrut.
Şirazi, Seyid Hasan, Hadisu 'Zikru'l Ali İbadetun', Müessetu Âli Beyt, Kum, Dar-u İhya'it-Turas/Beyrut nüshası.
Tabatabai, Muhammed Hüseyin, İslam'da Şia, çev. Kadir Akaras, Kevser Yay., İstanbul.
Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebir, thk. Hamdi Abdulmecid Selefi, Daru'l-Kutubi'l İlmiyye, Beyrut, 1983.
Ulvani, Taha Cabir, Edebu'l-İhtilaf Fi'l-İslam, Daru'ş-Şihab, Kahire, ty.
Vaglieri, Laura, “Ali ve Muaviye Mücadelesi ve Harici Ayrılmasının İbadi Kaynakların Işığında İncelenmesi”, "The Ali-Muawiye Conflict und the Kharijite Secession Reexamined in the Light of Ibadıte Sources", çev. Ethem Ruhi Fığlalı, AÜİFD, c. XIX, Ankara, 1973.
Verdani, Salih, Şiatu fi Mısır min'el-İmam Ali hatta'l İmam Humeyni, Mektebetu Medbuli'l-Sağir, Kahire, 1414.
Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, The Formative Period of Islamic Thought, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Sarkaç Yay., Ankara, 2010.
Wellhausen, Julius, İslâm'ın En Eski Tarihine Giriş, çev. Fikret Işıltan, İÜEF Yay., İstanbul, 1960.
Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer b. Vehb, Tarihu’l-Yakubi, Daru'l- Sadır, Beyrut, 1358.
Yemeni, Ebu Muhammed, Akaidü's-Selase ve's-Seb'in Fırka, thk. Mu-hammed Abdullah Zerban, Mektebetu'l- Ulûm ve'l- Hikem, Medine, 1414.
www.mahaja.com/library/downloads/books/46 (13.03.2013).