Sultan Ahmed Külliyesi İnşâsında Yeniden Yapılan Vakıf: İbrahim Paşa Sarayı

Sivil mimariden, askeriye pek çok alt başlıkta değerlendirilen mimari, yapı hangi amaca hizmet edi-yorsa ona yönelik en güzel imkânları sunması, kalıcı ve güzel olması ile başarıyı yakalar. 16. yüzyılbaşında yapılan, geçirdiği tamirat ve yenileme faaliyetleriyle günümüze kadar gelen İbrahim Paşa Sarayı,İstanbul Atmeydanı’nda Sultan Ahmed Camii’nin tam karşısında tam bir seyir mekânı gibi tasarlanmıştır.Sarayın güzel, kalıcı ve bugün dahi Türk ve İslam Eserleri Müzesi olarak kullanılmasına imkân tanıyacakkullanışlılıkta olması mimarının başarısının kanıtıdır. İlk inşası, tamir ve yenileme faaliyetleriyle asırlarıdeviren bu güzel eserin yeri, yapımı ve kaybedilen bölümleriyle ilgili pek çok makale ve kitap yayınlan-mıştır. Sarayın tarihçesi hakkındaki tartışmalarda sarayın mehterhâne, defterhâne, adliye ve diğer bina-larla konum ilişkisi, geçirdiği değişiklikler ve restorasyon sınırları sorgulanmıştır. Bu konularda çok zıtfikirlerin öne sürülmesi ve değişik görüşlerin ileri sürülmeye devam edilmesi tatmin edecek kaynaklarınbulunmayışındandır. Buradaki kritik faktör, arşiv kaynakları ve sunduklarıdır. Sultan Ahmed Külliyesiinşası ile ilgili arşiv temelli olarak yaptığımız araştırmalar esnasında karşılaştığımız bilgiler, bu konudadaha kesin şeyler söylemeyi kolaylaştıracak niteliktedir. Bu yüzden bu makalede öncesi ve sonrasıylaİbrahim Paşa Sarayı’nın 17. yüzyılda geçirdiği köklü değişikler, kronoloji çerçevesinde açıklanmaya çalı-şılacaktır.

The Restructured Foundation of the Sultan Ahmed Complex: İbrahim Pasha Palace

Civilian and military architecture, which are evaluated under many sub-titles, sucseeds through its ability to offer the best opportunities for it and to be lasting and beautiful if it serves the purpose. In the 16 th century the Ibrahim Pasha Palace, which was built at the beginning of the century and which has been maintained through repairs and renovation activities, was designed as a major palace directly opposite the Sultan Ahmed Mosque at Istanbul’s Atmeydanı. It is proof of the success of the architect who was able to use the palace as a beautiful, permanent structure, today it is the Turkish and Islamic Works Museum. Many articles and books have been published about the palace, its construction and losses sustained to this beautiful work, which have erased over the centuries much from its first construction, through repair and renovation activities. In discussions about the history of the palace, its location related to the palace mehterhane, courthouse and other buildings, the changes and restoration boundaries are questioned. There are no satisfactory source for suggesting contradictory ideas on these matters yet different opinions are frequently suggested. The critical factor here is the archive source material. The information I have encountered in archival research on the construction of the Sultan Ahmed Kulliye will make it easier to say things more precisely in this respect. An attempt is made here to explain the fundamental changes to the Ibrahim Pasha Palace during the course of the 17 th century from this archival material.

PDF

___

Atasoy N. (2012). İbrahim Paşa Sarayı. İstanbul 2012.
Efendi A. H., Efendi A. S. & Efendi S. B. (2001). Hadîkatü’l- Cevâmi’ (İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî- Sivil Mi’mârî Yapılar). İstanbul 2001.
Bilge M. L. (2013). “Sultanahmed Cami ve Külliyesi: Kuruluş Öncesi ve Sonrası Belgeler”. Osmanlı İs- tanbul’u I: I. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu Bildirileri (2013) 525-557.
Cantay T. (1988). “Atmeydanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 1) 82. İstanbul 1988.
Çelebi Evliya. (2013). Seyahatname. Çev. Y. Dağlı & S. A. Kahraman. İstanbul 2013.
Çelebi Sai (1988). Tezkiretü’l-bünyan. İstanbul 1988.
Çetintaş S. (1939). Saray ve Kervansaraylarımız Arasında İbrahim Paşa Sarayı. İstanbul 1939.
Çürük C. (1993). “Çadır Mehterleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 8) 165. İstanbul 1993.
Efendi A. Lütfî. (1290). Tarih-i Devlet-i Aliyye-i Osmani. İstanbul 1290.
Emecen F. (2000). “İbrahim Paşa, Makbûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 21) 333-335. İstanbul 2000.
Eyice S. (2000). “İbrahim Paşa Sarayı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 11) 345-347. İs- tanbul 2000.
Gurlitt C. (1999). İstanbul’un Mimari Sanatı. Çev. R. Kızıltan. İstanbul 1993.
Konyalı İ. H. (1942). İstanbul Sarayları. İstanbul 1942.
Lokman Seyyid (n.d.). Hünername. TSMK, Hazine, nr. 1524.
Nasuh Matrakçı (n.d.). Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T.5964
Öten A. (2008). Ahmet Lütfi Paşa Tarihi’nde İmar ve İnşâ Faaliyetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul 2008.
Özcan N. (2003). “Mehter”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 28) 547-549. İstanbul 2003.
Sahillioğlu H. (1993). “Ceyb-i Hümâyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 7) 465-467. İstanbul 1993.
Tayla H. (1984). “İbrahim Paşa Sarayı Restorasyon Raporu”. Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri (1984) 100.
Ünver A. S. (1938). “İbrahim Paşa Sarayı Hakkında Birkaç Resim ve Minyatür”. Arkitekt 8 (1938) 5-6.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):
BOA, D.35, 1609-1616.
BOA, D.10748.0001.00, 1610.
BOA, D.00211.0001.00, 1617.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA):
TSMA. D.9621, TSMA D.10748, TSMA. E.7624, TSMA. 250