Mekân ve Yabancı: 18. Yüzyıl İstanbul’unda Bir Han Odasında Tek Başına Ölmek

Osmanlı İstanbul’unda müdavimlerine konaklama ve çeşitli ticari imkânlar sunan şehiriçi hanlar, aynızamanda bazı ‘yabancı’lar için hayatın sona erdiği yerlerdi. Şehirde yabancı olarak yaşayan bir han sakinihan odasında yalnız başına ölebilirdi. Uzunca süre ikamet edilen han odalarında son nefesini veren bu kişilerden bazıları geriye bıraktıkları eşya ve malî miraslarıyla kayıt altına alınmaktaydılar. Vefat edenleringeriye kalan her türlü menkul, gayr-i menkul, eşya ve paralarının tespit edilip kayıt altına alındığı terekekayıtları han sakinlerinin maddi kültürü ve gündelik yaşam pratiklerine dair önemli ipuçları sunmaktadırlar. Her şeyin ötesinde bu malzeme, 18. yüzyılın ikinci yarısında bir han müşterisinin servetinin karakteristik özelliklerini anlama imkânı verir. Bu belgeler, han odasında ölen şehrin ‘yabancı’sının maddi dünyasının detaylarını, yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan uyku seti, keyif verici maddelerle ilgilitiryakiliğini gösteren kahve ve duhan takımları, mesleği ile ilgili aletler (asker için silahlar, kumaş tüccarıiçin top top kumaşlar vs.), giyim ve kuşam unsurları, sahip olduğu nakit para, kimlere borç verdiği vekimlere borçlu olduğu gibi detayları görme imkânını sunar.

Space and the Stranger: Dying all Alone in a Room in a Khan in 18thCentury Istanbul

: In Ottoman Istanbul, urban khans were places providing accommodation and mercantile facilities for its frequenters, but were spaces where life came to an end for some ‘strangers’. Almost all of the khan residents who were living in the city as strangers could die alone in a room in a khan. In many cases, some of these people were registered with their goods and the financial legacy they left behind. The probate inventories, that recorded all kinds of real-estate, commodities and financial belongings, provide us with a record for the understanding of material cultures and daily life practices of residents in a khan. The surviving probate inventories from the second half of the 18th century enable us to show the general characteristics of the possessions of these persons. By examining the documents recording the details of the goods, from sleeping sets to coffee and tobacco sets showing addictive consumption habits, tools related to their professions (guns for soldiers, fabrics for merchants, etc.), clothing, cash and miscellaneous items, debts and receivables, we have the opportunity to see the details of the material remains of the world of the ‘stranger’ in the city.

PDF

___

Algar H. (2005). “Molla”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 30 (2005) 238-239.
Anastassiadou M. (2001). Selanik 1830-1912 (Tanzimat Çağında Bir Osmanlı Şehri). Çev. I. Ergüden. İstanbul 2001.
Artan T. (1998). “Terekeler Işığında 18. Yüzyıl Ortasında Eyüp’te Yaşam Tarzı ve Standartlarına Bir Bakış: Orta Halliliğin Aynası”. Ed. T. Artan, 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam (1998) 49-64. İstanbul.
Barkan Ö. L. (1966). “Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)”. Belgeler 3 (1966) 1-479.
Bilgin A. & Bozkurt F. (2010). “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmal Mukataaları”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20 (2010) 1-31.
Bozkurt F. (2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddî Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi, Sakarya 2011.
Constable O. R. (2003). Housing the Stranger in the Mediterranean World: Lodging, Trade, and Travel in Late Antiquity and the Middle Ages. Cambridge 2003.
Çaksu A. (2007) “Janissary Coffee Houses in Late Eighteenth-Century Istanbul”. Ed. D. Sajdi, Ottoman Tulips, Ottoman Coffee: Leisure and Lifestyle in the Eighteenth Century (2007) 117-132. Londra.
Çokuğraş I. (2016). Bekâr Odaları ve Meyhaneler Osmanlı İstanbulu’nda Marjinalite ve Mekân (1789– 1839). İstanbul 2016.
Demircioğlu S. (1998). 615 Numaralı İstanbul Askeri Kassam Defterinin Değerlendirmesi (H. 1205-1206 / M. 1790-1791). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 1998.
Demirçivi-Pinon M. (2009). Le Grand Bazar d’Istanbul et ses environs: formes, fonctions et transformations des han construits entre le début du XVIIIe s. et le milieu du XIXe s. Yayımlanmamış Doktora Tezi. L’université Paris-Sorbonne, Sorbonne 2009.
Faroqhi S. (2003). “18. Yüzyıl Bursa’sında Zengin Olmak: Debbağ Hacı İbrahim’in Serveti”. Çev. G. Çağalı-Güven & Ö. Türesay, Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak (2003) 199-216. İstanbul.
Hamadeh S. (2012/2013). “Mean Streets: Urban Order and Moral Space in Early Modern Istanbul”. Turcica: Revue d’études turques 44 (2012 /2013) 249-277.
Hamadeh S. (2017). “Invisible City: Istanbul’s Migrants and the Politics of Space”. Eighteenth-Century Studies 50/2 (2017) 173-193.
Hülagu M. (2002). “Kayseri’de Sahtiyan Üretimi”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13 (2002) 1-18.
İstanbul Şer’iye Sicilleri (İŞS), Askeri Kassam Defterleri (AKD), 336, 1183-1184 / 1769-1770.
İstanbul Şer’iye Sicilleri (İŞS), Askeri Kassam Defterleri (AKD), 615, 1205-1206 / 1790-1791.
Kafadar C. (1980). Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. McGill University, Montreal 2011.
Kafadar C. (1991a). “Janissaries and Other Riffraff of Ottoman Istanbul: Rebels without a Cause?”. Eds.
B. Tezcan & K. K. Barbir, Identity and Identity Formation in the Ottoman World: A Volume of Essays in Honor of Norman Izkowitz (1991) 113-135. Wisconsin.
Kafadar C. (1991b). “On the Purity and Corruption of the Janissaries”. The Turkish Studies Association Bulletin 15 (1991) 273-280.
Kafadar C. (2007). “A Rome of One’s Own: Reflections on Cultural Geography and Identity in the Lands of Rum”. Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World 24 (2007) 7-25.
Kafadar C. (2009). “Venedik’te Bir Ölüm (1575): Serenissima’da Ticaret Yapan Anadolulu Müslüman Tüccarlar”. Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken (2009) 73-122. İstanbul.
Kırlı C. & Başaran B. (2015). “Some Observations on Istanbul’s Artisans during the Reign of Selim III (1789-1808)”. Ed. S. Faroqhi, Bread from the Lion’s Mouth: Artisans Struggling for a Livelihood in Ottoman Cities (2015) 259-277. New York.
Kırlı C. (2012). “18. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Esnafı”. Ed. F. Demirel, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Esnaf ve Ticaret (2012) 7-20. İstanbul.
Özdener Z. E. (1997). İstanbul 1183-1184 Tarihli 336 No’lu Askeri Kassam Defteri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 1997.
Öztürk S. (1995). Askeri Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil). İstanbul 1995.
Raymond A. (1991). “Soldiers in Trade: The Case of Ottoman Cairo”. British Journal of Middle Eastern Studies 18 (1991) 16-37.
Reyhan C. (2008). Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri (Kent-Kapitalizm İlişkisi Üzerine TarihselSosyolojik Bir Çözümleme). İstanbul 2008.
Sunar M. M. (2011). “19. Yüzyıl Başları İstanbulunda Esnaf Yeniçeriler”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi (2011) 59-87.
Tamdoğan-Abel I. (2003). “Hanlar ya da Osmanlı Kentinde Yabancı”. Eds. F. Georgeon & P. Dumont, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak (2003) 387-406. İstanbul.
Tezcan B. (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World. Cambridge 2010.
Turna N. (2012). “Yeniçeri-Esnaf İlişkisi: Bir Analiz”. Ed. F. Demirel, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Esnaf ve Ticaret (2012) 21-42. İstanbul.
Yağcı Z. G. (2015). “Osmanlı Toplumunda Mahallenin Dışındakiler: Bekâr Odaları ve Bekârlar”. TİMAD 19 (2015) 65-85.
Yaşar A. (2016). The Han in Eighteenth- and Early Nineteenth- Century Istanbul: A Spatial, Topographical and Social Analysis. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 2016.
Yaşar A. (2019). “Controlling Space: State Supervision over Urban Khans in Eighteenth- and Early Nineteenth-Century Istanbul”. Archiv Orientalni: Journal of African and Asian Studies 87/2 (2019) 213-232.
Yılmaz G. (2011). The Economic and Social Roles of Janissaries in a 17th Century Ottoman City: The Case of Istanbul. Yayımlanmamış Doktora Tezi. McGill University, Montreal 2011.
Yılmaz G. (2015). “Blurred Boundaries between Soldiers and Civilians: Artisan Janissaries in Seventeenth Century Istanbul”. Ed. Suraiya Faroqhi, Bread from the Lion’s Mouth: Artisans Struggling for a Livelihood in Ottoman Cities (2015) 175-193. New York.
Yılmaz S. (1992). “İranlı Ermeni Bir Tüccarın Terekesi ve Ticari Etkinliği Üzerine Düşünceler”. Tarih İncelemeleri Dergisi 7 (1992) 191-216.
Yi E. (2004). Guild Dynamics in Seventeenth-Century Istanbul, Fluidity and Leverage. Leiden 2004.
Yi E. (2011). “Artisans’ Networks and Revolt in Late Seventeenth-Century Istanbul: An Examination of the Istanbul Artisans’ Rebellion of 1688”. Eds. E. Gara, M. E. Kabadayı & C. K. Neumann, Popular Protest and Political Participation in the Ottoman Empire: Studies in Honor of Suraiya Faroqhi (2011) 105-126. Istanbul.
Zarinebaf F. (2011). Crime and Punishment in Istanbul: 1700–1800. Berkeley 2011.