1912

Taşra Tersanelerinde Gemi Yapımı ve Mütesellimlerin Gemi İnşa Faaliyetleri (XVIII. Yüzyıl)

Bahriye teşkilatıyla ilgili araştırmalarda; kurumun nitelik ve işleyişinin ortaya konulması bakımındanmerkez ve taşra unsurlarının incelenmesi elzemdir. Özellikle gemi inşa faaliyetlerinden bahsedilecekseeğer söz konusu bu unsurlar daha da önem kazanır. Çünkü gerek merkezde gerek ise taşrada faaliyet gösteren tersanelerin niteliklerinin ve işleyişlerini belirleyen en temel şey, işgücü ve malzeme ihtiyaçlarınınkarşılanması bakımından birbirlerine duydukları bağımlılıktı. Bu bağımlılık kaçınılmaz olarak merkeztaşra tersaneleri arasında sıkı bir denetim mekanizmasını ve iletişimi gerektirmişti. Fakat XVII. yüzyıldanitibaren Osmanlı idari organizasyonun temel birimlerinden olan sancaklarda görülen yapısal ve işlevseldönüşümler bu bağımlılık ilişkilerini de değiştirmişti. Çalışmamızda bir yönüyle gelenekten kopuş biryönü ile de yenilikçi tohumların ekildiği XVIII. yüzyıl sürecinde özellikle merkez-taşra tezgâhları arasında değişmeye başlayan bu bağımlılık ilişkisi yeniden ele alınmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.Bununla birlikte sancaklarda yeni aktörler olarak ortaya çıkan mütesellimlerin bu bağımlılık ilişkilerinenasıl dâhil edildikleri, ne gibi sorumluluklar üstlendiği, merkezin gemi yapımıyla ilgili taleplerini ne dereceye kadar yerine getirebildikleri gibi sorunlar arşiv belgelerinden hareketle aydınlatılmaya çalışılacaktır.

The Shipbuilding Activities of the Mütesellim in the 18th century and Shipbuilding in the Rural Shipyards

Regarding research about the Navy department, it is necessary to explore the vein of center and country, in order to introduce the quality and the operations of this department. Especially, when we mention ship construction activity, these elements become more important. This is because, the fundamental thing to determine the quality and the operation of shipyards both in the center and the country is the dependency of each other regarding the supply of labor and materials and equipment. Inevitably, this dependency required a strict control mechanism and communication between the center and country shipyards. However, in the sanjaks, forming one of the main units of the Ottoman organized administration, structural and functional changes had occurred since the 17th century and this situation also changed these dependency relations. In this study, the attempt is made to reconsider and evaluate this dependency relationship which began to change, especially between the central and the country arsenals, during the 18th century, when both the seeds of the break with tradition and of innovation were planted. Mutesellims emerged as new actors in the sanjaks in this period and this paper attempts to clarify from archival documentary sources the problems, such as how the mutesellims were included within these dependency relations, what responsibilities they assumed, and how much they could fulfill the demands of the center in respect to shipbuilding requirements.

PDF

___

BOA, Ali Emiri, Sultan Mustafa II Evrakı (A.E.SMST.II); 71636, 22 Ş 1122 (16 Ekim 1710).
BOA., Ali Emiri, Sultan Abdülhamit I Evrakı (A.E.SABH.I); 70-4863, 15 Ca 1209 (8 Aralık 1794).
BOA, Cevdet Askeriye Evrakı (C. AS.): 862 / 33906, 11 M 1202 (23 Ekim 1787).
BOA., Cevdet Bahriye Evrakı (C. BH.): 8-374, 13 Ra 1179 (30 Ağustos 1765); 84-4026, 11 Ş 1197 (12
Temmuz 1783); 120-5814, 9 Ca 1237 (22 Şubat 1822), 47-2233, 23 Z 1210, (29 Haziran 1796); 18- 867, 27 L 1210, (5 Nisan 1796); 66-3102, 28 S 1215 (21 Temmuz 1800); 60-2841, 16 Ca 1196, (29 Nisan 1782); 85-4060, 29 R 1201 (18 Şubat 1787); 127-6157, 12 Ca 1203, (8 Şubat 1789); 17-820, 28 B 1205 (2 Nisan 1791); 246-11382, 16 L 1201 (1 Ağustos 1787); 15-708, 7 Ş 1184 (26 Kasım 1770); 63-2977, 19 L 1200 (15 Ağustos 1786); 176-8286, 14 Za 1206 (4 Temmuz 1792); 39-1855, 6 L 1206, (28 Mayıs 1792); 68-3237, 8 B 1197 (9 Haziran 1783); 18-841, 5 N 1206 (27 Nisan 1792).
BOA., Cevdet Dahiliye Evrakı (C. DH.): 48-2364, 29 Ca 1210, (10 Ocak 1796).
BOA., Hatt-ı Hümayun Evrakı (HAT): 272-15926-A, B, 29 Z 1211 (13 Şubat 1797); 198-10014, 29 Z 1206 (16 Ağustos 1792); 267-15525, 29 Z 1204 (9 Eylül 1790).
BOA, İbnü’l Emin Bahriye Evrakı (İE.BH.) 18-1601, 18 Za 1138 (18 Temmuz 1726)
BOA., Kamil Kepeci Defter Tasnifi (K.K.d.): 5768.
BOA., Maliyeden Müdevver Defter Tasnifi (MAD): 2973.
Bay A. (2007). Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık (1750-1850). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Berktay H. & Terzioğlu T. (2007). “Osmanlı Denizlik Tarihinin Evrensel, Karşılaştırmalı ve Teorik Çerçeveleri”. Ed. Özlem Kumrular. Türkler ve Deniz, 93-145. İstanbul
Bostan İ. (2003). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVIII. Yüzyılda Tersane-i Amire. Ankara 2003.
Canbakal H. (1999). Ayntab at the End of the Seventeenth Century: A Study of Notables and Urban Politics. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Harvard University, Boston. 1999.
Cavit A. (1998). Hadika-i Vekayi. Haz. Adanan Baycar, Ankara 1998.
Cin H. (1986). Miri Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü. Konya 1986.
Çizakça M. (1999). İslam Dünyasında ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi. Çev. Leyla Layıkel, İstanbul 1999.
Delis A. (2012). “Mediterrenean Wooden Shipbuilding in the Nineteenth Century: Production, Productivity and Ship Types in Comparative Perspective”. Cahiers de la Mediterranee 84 (2012) 349-366.
Duygu S. (1953). Yozgat Tarihi ve Çapanoğulları. İstanbul 1953.
Gencer A. İ. (2001). Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu (1789- 1867). Ankara 2001.
Göyünç N. (1991). “Yurtluk-Ocaklık Deyimleri Hakkında”. Tarih Araştırmaları Merkezi (Bekir Kütükoğlu’na Armağan). İstanbul (1991) 267-277.
Güler İ. (1992). XVIII. Yüzyılın İlk Yarsında Sinop (İdari Taksimat ve Ekonomik Tarihi). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Gümüş Ş. Ö. (2010). “Osmanlı’da Gemilerin Denize İndirilmesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/1 (2010) 15-36.
Güven T. (2016). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlar, Sermaye Birikimi ve Girişimcilik”. Türkiye İslam İktisadı Dergisi III/I (2016) 63-88.
İnalcık H. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. C. I. İstanbul: Eren Yayınları.
Kaya K. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Voyvodalık. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Kılıç O. (2001). “Beylerbeyilikler/ Eyaletlere, Kaptanlıklar, Voyvodalıklar, Melikler (1362-1799)”.Türkler IX (2001) 897-8.
Kılıç O. (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ 1997.
Kunt İ. M. (1978). Sancaktan Eyalete (1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi). İstanbul 1978.
Kunt İ. M. (1983). The Sultan’s Servants the Transformation of Ottoman Provincial Government (1550- 1650). New York 1983.
Özkaya Y. (1994). “XIX. Yüzyılda Mudurnu’nun Sosyal ve İktisadi Durumu”. XII. Türk Tarih Kongresi’ne Sunulan Bildiler (12-16 Eylül 4-8 Ekim 1994), C. III. Ankara (1994) 763-772.
Özkaya Y. (1977). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık. Ankara 1977.
Özkaya Y. (2008). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul 2008.
Özdemir Y. (2017). “Bir Voyvodanın Ölümü: Katipzade Hacı Mehmet Efendi’nin İdamı”. İzmir Araştırmaları Dergisi 6 (2017) 137-152.
Özveren Y. E. (2000). “Shipbuilding 1590-1790”. Ed. I. Wallerstein, Review 23/1(2000) 15-86. Newyork, Research Foundation of State University of New York & Fernand Braudel Center.
Nagata Y. (1997). Tarihte Ayanlar Karaosmanoğulları Üzerinde Bir Deneme. Ankara 1997.
Nagata Y. & Emecen F. (2004). “Bir Ayanın Doğuşu: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa’ya Ait Belgeler”. Belgeler XXV/29 (2004) 1-67.
Neilberg M.S. (2011). Dünya Tarihinde Savaş. Çev. M. T. Akad, İstanbul 2011.
Özdeğer M. (2003). “Ayan Era in the Ottoman Government”. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6 (2003) 29-42.
Parker G. (2014). Cambridge Savaş Tarihi. Çev. F. Tayanç-T. Tayanç, İstanbul 2014.
Roucek J.S. (1953). “The Geopolitics of the Mediterranean II”. American Journal of Economics and Socilogy 13/1 (1953) 71-86.
Şimşek F. (2010). Anadolu Sancaklarında Mütesellimlik Kurumu (XVIII. Yüzyıl). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Şimşek F. (2019). “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinde Kaçak Gemi Yapımı”. Belleten LXXXIII/296 (2019) 201-227.
Tuş M. (1993). Sosyal ve Ekonomik Açıdan Konya (1756-1856). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Uzunçarşılı İ. H. (1984). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara 1984.
Ünal U. (2003). “III. Selim Döneminde Osmanlı Bahriyesi”. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi I/1 (2003) 81-93.
Ünal M. A. (2008). Osmanlı Devrinde Sinop. Isparta, Fakülte Kitapevi.
Ünen U. (2013). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Rodos Adası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
Yıldız S. (2006). XVIII. Yüzyılda Manisa’da Gündelik Hayata İlişkin Bir Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Yılmaz S.& Yasa N. (2009). “Viranşehir (Safranbolu) Mütesellimi Haydutoğlu Mhmet Bey”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 178 (2009) 177-188.
Yiğit A. (2009). “165 Nolu Bodrum Şeriyye Sicilinde Bulunan Denizciliğe Dair Kayıtlar”. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22 (2009) 117-138.
Yiğit A. (2012). “Osmanlı Devleti’nin Payas ve Birecik Limanları Üzerinden Bağdat’a Askeri Malzeme Nakline Dair Ayıntab Şer’iyye Sicillerinden Bazı Belgeler”. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (Ankara 10-15 Eylül 2007). Ankara (2012) 3397-3418.